کاربرد سیاق در برداشت‌های سیاسی از قرآن

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه؛ حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عابدی در کرسی علمی ترویجی «کاربرد سیاق در برداشت‌های سیاسی از قرآن» که توسط گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به صورت مجازی برگزار شد، گفت: بخش بسیار مهمی از آسیب‌های برداشت‌های سیاسی به عدم توجه یا استفاده نادرست از قرینه پیوسته لفظی(سیاق) در سه حوزه سیاق کلمات، جملات، آیات برمی‌گردد؛ به گونه ای که افراد دچار فهم غلط از آیات، و ارائه برداشت های سیاسی نامعتبر می شوند.

وی گفت: اندیشمندان و متفکرانی که دغدغه‌های اصلاح‌گری در حیات اجتماعی مسلمانان داشته اند، در طول تاریخ همواره کوشیده‌اند برداشت‌هایی از آموزه‌های قرآن برای پاسخ به مسائل سیاسی و اجتماعی عصر خود و تدبیر حیات خویش داشته باشند و البته این برداشت‌ها گاه با آسیب‌هایی همراه بوده است. ابعاد این آسیبها گسترده است. آنچه مورد نظر ماست، آسیب هایی است که برداشت کنندگان در حوزه کاربرد سیاق دچار آن شده اند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: آنچه موجب می‌شوند آسیب‌شناسی استفاده از سیاق در برداشت‌های سیاسی از قرآن،ضرورت یابد، این است که اسلامی سازی دانش سیاست وتکون این دانش که ضرورت عصر جمهوری اسلامی است، نیازمند دستیابی به قواعد فهم درست سیاسی در کنار مبانی واصول فهم است تا بتوان بر مبنای آنها دانش سیاست اسلامی معتبری را سامان داد؛ و تدوین آگاهانه قواعد هم نیازمند شناخت دقیق آسیب‌هایی است که برداشتهای موجود با آن روبرو هستند و قواعد مربوط به سیاق از مهم ترین وپرکاربرترین این قواعد در برداشت های سیاسی اند. با این آسیب شناسی، تسلط بر اشتباهات گذشتگان، و صورت‌بندی آسیب‌های برداشتهای موجود در استفاده از سیاق، می‌توان مسیری کم خطر برای عصر حاضر گشود؛ وبا پرهیز از خطاهای قواعدی در بخش سیاق(در کنار قواعد مربوط به بخش های دیگر)، دانش سیاسی اسلامی معتبری را سامان داد.  آسیب‌های برداشت‌های سیاسی را در سه گستره پی می‌گیریم:

حجت‌الاسلام عابدی افزود: آسیب برداشت‌های سیاسی در عرصه کاربرد قاعده سیاق در کلمات: این آسیب ها دلایل متعددی دارند که در یک تقسیم بندی کلی ناشی از؛ الف)غفلت از سیاق کلمات. ب) استفاده نامعتبر از سیاق و عدم توجه به شرایط ومعیارمندی کاربرد سیاق مربوط می شوند. مانند بی توجهی به سیاق حاصل از «ادات حصر»؛ و «قیدها» در معنای ولایت. در مورد آیه ولایت توجه به «سیاق کلمات» نقش مهمی در دستیابی به معنای مراد الهی دارد. عموم اهل سنت، در  این مورد، به سیاق کلمات و اقتضائات «در پى هم آمدن کلمه‌‏ها در یک جمله» توجه نکرده، دچار خطا در فهم آیه شده اند و ولایت را به معنای دوستی و نصرت پنداشته و چنین برداشت کرده اند که آیه ارتباطی به ولایت امیرمومنان علی(ع) ندارد؛ در حالی که کلمه «ولیّ» در آیه درپی «انما» آمده و اقتضای این ترتیب کلمات، پذیرش تاثیرات «انما» (ایجاد حصر) بر واژه مورد نظر است، با اینکه اگر ولایت به معنای دوستی و نصرت باشد، نیازی به حصر ولایت در سه گروه (خدا، رسول، کسانی که در شرایط خاصی نماز می خوانند و زکات می دهند) نیست.

وی بیان کرد: بخشی دیگر از آسیب‌های برداشت سیاسی در حوزه سیاق، به نادیده گرفتن یا استفاده نادرست از «سیاق جمله‌های قرآنی» مربوط است. منشاء این آسیب ها نیز در دو گروه عمده غفلت از سیاق‌مندی و یا رعایت نکردن شرایط تحقق واستفاده از سیاق قابل جمع بندی است، مانند: غفلت دکتر سحی از اقتضای تعلیلی بودن جمله معطوف نسبت به جمله معطوف علیه؛ که عامل برداشت استبدادی بودن حکومت پیامبر(ص) شده است در این آیه که می‌فرماید:«وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَهٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِینًا». «هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد هنگامی که خدا و پیامبرش امری را لازم بدانند، اختیاری (در برابر فرمان خدا) داشته باشد؛ و هر کس نافرمانی خدا و رسولش را کند، به گمراهی آشکاری گرفتار شده است! »

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: اما بخشی مهمی از آسیب برداشت‌های سیاسی به نادیده گرفتن سیاق آیات یا استفاده نادرست از آن مربوط است. سیاق آیات به این معناست که آیات قبل و بعد در یک سوره، قرینه تبیین مراد الهی از آیه مورد نظر می‌شود. این سیاق مورد پذیرش مفسرانی بزرگ همچون علامه می‌باشد برای مثال برخی با مراجعه به واژه قرآنی«خلافت» چنین برداشت کرده‌اند که مفهوم خلافت در قرآن به سیاست ارتباطی ندارند و با کنار گذاشتن مجموعه ای از این واژگان، به این برداشت نهایی رسیده‌اند که قرآن از واژگان و مفاهیم سیاسی عاری است.«کلمه خلیفه گرچه در فقه سنتی زیاد به کار رفته، و دارای بار سیاسی زیادی شده است، ولی در قرآن تنها دوبار آمده و در معنای سیاسی استعمال نشده است…»

وی در پایان گفت: از نتیجه‌های مهمی که این تحقیق در اختیار ما قرار می‌دهد، از جمله این که این تحقیق ما را متوجه نیازمندی برداشت کنندگان سیاسی به قواعد برداشت‌های سیاسی معتبر در بخش سیاق می‌سازد، از این منظر که بحث آسیب شناسانه مذکور، بخش مهمی از  قواعد سیاق را وارد مسیر ارائه برداشت‌های سیاسی معتبر می‌سازد. و از منظری فراتر این تحقیق می‌تواند در کنار تولید قواعد دیگر (در حوزه‌هایی چون قواعد مربوط به قرائن غیر لفظی، قواعد مربوط به مفردات و قواعد ادبی، و…) سامان بخش قواعد تفسیر سیاسی و در نهایت تولید دانش تفسیر سیاسی باشد که ضرورت کلیدی دوران ماست که حاکمیت اسلامی بر مبنای قرآن کریم سامان یافته و در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی نیازمند تفاسیر و برداشت‌های معتبر سیاسی از قرآن کریم است.

انتهای پیام/