تأملی بر نظریه خانه‌‏نشینی زن در فقه اسلامی/ زن چه زمانی می‌تواند بدون اذن شوهر از خانه خارج شود؟

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: «خانه ‏نشینی» زن یا «حضور اجتماعی» او، هر دو برای زن مباح است و در شرایط عادی هیچکدام ارزش تلقی نمی ‏شود.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه؛ فرج الله هدایت نیا، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در مقاله خود با عنوان «تأملی بر نظریه خانه ‏نشینی زن در فقه اسلامی» تأکید می کند: یکی از مسائل چالشی و مورد اختلاف در حوزه زن و خانواده مسئله خانه ‏نشینی زنان است. دیدگاه منابع اسلامی نسبت به این مسئله یکسان نیست به طوری که بعضی آیات و روایات حضور اجتماعی زن را مشروع دانسته و بخشی دیگر بر لزوم ماندن زن در خانه تاکید دارند. از همین رو برخی علمای اسلامی حضور زن در خانه را مستحب و حتی خروج زن از خانه را جز در موارد ضروری حرام می ‏دانند. حال آن که دیگر علمای اسلامی مشوق حضور اجتماعی زنان با رعایت ضوابط شرعی هستند.

هدایت نیا در بخش اول مقاله خود به نگرش منابع اسلامی به مسئله مذکور پرداخته و می ‏گوید مهم ترین مستمسک قرآن قائلان به خانه‏ نشینی زن آیه ۳۳ سوره احزاب است که دستور خانه ‏نشینی به همسران پیامبر(ص) به کل جامعه تعمیم داده شده ‏است. حال آنکه استنباط حکم کلی از آیه فوق دشوار است چون به نص آیات قبلی همین سوره همسران پیامبر(ص) از جهاتی با سایر زنان متفاوت هستند. از طرف دیگر استناد به روایات دال بر خانه‏ نشینی زن برخلاف استناد به آیات نقطه قوت بیشتری دارد زیرا به علت کثرت نقل این روایات حتی اگر برخی از آن ها دچار مشکل سندی باشند دلالت آن ها بر خانه ‏نشینی زن واضح است. اما با توجه ادله حضور اجتماعی زن این روایات نیز حمل بر استحباب خانه ‏نشینی می‏گردد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی آیه ۵۹ سوره احزاب را دلیلی قرآنی بر جواز حضور اجتماعی زن می‏داند و قائل است که با توجه به شأن نزول این آیه خروج زنان از منزل برای حضور در نماز جماعت پیامبر(ص) بوده‏ است. از آنجا که شرکت در نماز جماعت – مخصوصاً برای زنان- واجب نیست خروج آن ها از منزل نیز ضروری نبوده، اما به جای منع از خروج ضوابط آن بیان شد. همچنین در سیره پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) نیز چنین نبوده که زنان و دختران خود را در خانه محبوس نمایند بلکه گزارش هایی تاریخی درباره حضور زنان و دختران ایشان در سفرها، نمازهای جماعت و… وجود دارد. علاوه بر این سیره مسلمین نیز دال بر حضور اجتماعی زنان در عرصه های مختلفی همچون همکاری در مزارع، پرسش از پیامبر(ص)، میادین جنگ، اعتراض علنی به خلفا حاکمان است.

در بخش دوم مقاله، فرج الله هدایت نیا نظریه استحباب خانه‏ نشینی در کلام برخی فقها  را مورد انتقاد قرار می‏دهد. استحباب حبس زن در خانه بدون جهت خاصّ از نظر هدایت نیا مستلزم آن است که اختیار شوهر در کنترل معاشرت اجتماعی زن و منع وی در خروج از منزل مطلق دانسته شود که با مسئله لزوم إذن شوهر در خروج از خانه مرتبط می ‏شود حال آن که از نظر برخی فقها ادله لفظی قاصر از اثبات وجوب إذن به صورت مطلق است. علاوه بر این منع حضور اجتماعی زن در عصر حاضر مستلزم تخصیص اکثر است و می‏تواند موجب طغیان زن و جهل او نسبت به شعائر دینی و حتی احساس حقارت و گرایش به عقاید باطل شود. استضعاف فکری زنان، تضییع استعدادهای ایشان، مردانه شدن اداره امور زنان، دین گریزی، عسر و حرج نیز از جمله پیامدهای منفی خانه‏ نشینی زنان در عصر حاضر است، ضمن این که فراغت زنان در خانه با وجود فضای مجازی آزاد رایج می‏تواند آسیب های بیشتری نسبت به حضور اجتماعی صحیح زن داشته باشد.

بخش آخر مقاله، ناظر به ماهیت ثانوی حکم خانه‏ نشینی است. هدایت نیا به تقسیم احکام شرعی در فقه اسلامی به حکم اولی و ثانوی اشاره کرده و می ‏افزاید در شرایط خاص حکم اولی جای خود را به حکم ثانوی می‏ دهد. در همین راستا می‏توان گفت که حکم اصلی و اولی اسلام اباحه حضور زن در جامعه است و روایات خانه ‏نشینی با توجه به شرایط اجتماعی گذشته و بر مبنای جهات ثانوی همچون «خوف آلوده ‏دامنی» و «تزاحم وظایف همسری» صادر شده‏ است. در بعضی موارد همچون دوران صدور روایات خانه ‏نشینی خروج زن از منزل با اصل عفاف و پاکدامنی وی در تضاد بود. زیرا زن در آن دوره فرآیند اجتماعی شدن را طی نکرده و عقب ‏مانده بود. حضور چنین زنی در جامعه برای وی و مردم آسیب‏ زاست و از این رو بهتر بود که حضورش در جامعه حداقلی باشد. در عین حال در پاره‏ای از موارد همچون پزشکی زن یا تحصیل علم واجب خروج از خانه لازم است و نیازی به إذن شوهر ندارد.

انتهای پیام/