به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله علی‌اکبر رشاد، در درس خارج «فقه مهندسی ژنتیک و جنگ بیولوژیک» که به صورت آنلاین برگزار شد با بیان اینکه موضوع‌شناسی اهمیت فوق‌العاده‌ای در فقه دارد، گفت: موضوع بحث، موضوع جدیدی است و قبل از آن که موضوع شناخته شود، ورود در بحث از حکم و بیان فروع دور از صواب است. چه آنکه موضوع سهم بزرگی در تولید فروع فقهیه و صحت آرا فقهی دارد، و درستی نظرات فقهی در هر بخشی از فقه در گرو موضوع‌شناسی است. بحث جنگ بیولوژیک و الحرب البیولوجیة یکی از فروع مهم و محوری زیست فناوری و التکنولوجیه الحیویه است و احکام آن نیز ذیل این قسم فقه مورد بحث قرار خواهد گرفت. البته واضح است اگر موضوع دروس فقه الجهاد هم بود، مبحث جنگ بیولوژیک و تولید، نگهداشت، بیع و شراء و کاربرد سلاحهای بیولوژیک را باید در خلال آن طرح می‌کردیم.

استاد حوزه با اشاره به برخی نکات مقدماتی تصریح کرد: نکته اول شناخت این دو ترکیب و دو عنوان است: عنوان «التکنولوجیا الحیویه» و ترکیب‌ها و واژگان کلیدی دیگری است که در فهم این قسم از فقه نقش اساسی دارند. و نیز شناخت ترکیب و عنوان الحرب البیولوجیه است. در کنار توضیح این دو عنوان، به ماهیت هر یک از اینها و به بیان عرصه‌هایی که این دو عنوان در آنها به کار می‌روند، به تعبیری قلمرو این دو عنوان و احیاناً انواع و اقسام آنها نیز می‌پردازیم.

وی در ادامه گفت: امر دومی که (به مثابه دومین نکته مقدماتی) توضیح خواهیم داد، اهمیت زیست فناوری و عرصه‌های آن است، و در ذیلِ بیان اهمیت اصل التکنولوژی الحیویه و زیست فناوری، به بیان اهمیت فقه زیست فناوری نیز خواهیم پرداخت و امر سومی که (به مثابه سومین نکته مقدماتی) توضیح خواهیم داد روش ما در دستیابی به فروع فقهی و ساماندهی مباحث این قسم از فقه است.

آیت‌الله رشاد بیان کرد: این حوزه پیش از این مورد بحث نبوده تا کسانی از سلف، مسائل آن را بیان کرده باشند و ما هم ذیل بیان آن بزرگان اگر نظری داریم عرض کنیم. دلیل عمده و مهم اینکه مثلاً در دروس خارج، عروه سید یزدی (قدّه) را مبنا قرار می‌دهند این است که مرحوم سید، تقریباً در هر بابی فروع را استقرا و استقصاء کرده و اکنون مشخص است چه مسائلی در هر باب مطرح است و فقیه نظرخود را در خصوص آن مسائل طرح و ارائه می‌کند.

رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران ادامه داد: یکی از علل اصلی اینکه فقهای ما بیشتر مایلند به شرح نگاری و تعلیقه زنی ذیل آثار سلف بپردازند تا متن نگاری جدید و مستقل، همین جهت است. دلیل اینکه کتابی مانند شرایع که شرح و تعلیقه فراوانی دارد، این است که مرحوم محقق حلی در شرایع به یک طراحی ساختار منسجم و استقصای فروع و مسائل فوق العاده ارزشمند دست زده که فقهای پس از خود را از صرف وقت در این زمینه‌ها بی نیاز کرده است در نتیجه فقها سراغ فروعی که محقق مطرح کرده و رأی ایشان و آرا دیگری که ذیل رأی ایشان مطرح شده می‌روند و آنها را مورد بررسی قرار می‌دهند، سپس از میان آنها را یکی را انتخاب می‌کنند.

اهیت و قلمرو زیست فناوری

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به شناخت ماهیت زیست فناوری، ابعاد و اقسام آن اظهار کرد: التکنولوجیه الحیویه در واقع عنوان شایع‌تری است که ما برای بحث راجع به این مسئله مهم انتخاب کرده‌ایم ولی گاه از التکنولوجیه الحیویه به الهندسه الوراثیه و التقانة الحیویة یا «التقَنیّة الحیویة» تعبیر می کنند. گاه به همین عنوان به بیوتکنولوجی و گاه بایوتکنولوجی نیز تعبیر می‌شود. که البته این کلمه دوم به اصطلاح و لفظ فرانسوی نزدیک تر است.در انگلیسی هم این تعبیر بیوتکنولوژی Biotechnology رایج هست و فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای این عنوان، واژۀ زیبای «زیست فناوری» را جعل کرده است.

وی با ذکر تعریف سنتی زیست فناوری، بیان کرد: زیست‌فناوری یک تعریف محدود، و می‌توانیم بگوییم سنتی و قدیمی دارد که در آن به یک قلمرو محدودی اشاره می‌کند. یعنی کاربرد قدیمی تر و مقدم‌تری که این واژه داشته یک دایره محدودی را شامل می‌شده است. چون زیست فناوری چنان که به اجمال اشاره کردیم، یک پیشینه تاریخی طولانی دارد. چون در حقیقت هرگونه مهندسی عناصر زیستی را با به زیست فناوری می‌توانیم تعبیر کنیم. مثلاً بشر در تولید بعضی از مثلاً نوع غذاهایی چون پنیر یا ماست از نوعی زیست فناوری استفاده می کرده است.

رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران گفت: آن ماده‌ای که در مخمرهایی که در واقع برای مثلاً تهیه مثلاً خمیر نان، یا پنیر، یا ماست، ترشیجات و امثال اینها به کار می رفته، در حوزه تولید ترشی‌ها و تولید ترشیجات در حقیقت بشر از نوعی زیست فناوری ساده استفاده می‌کرده است. این عمل و فناوری در واقع یک پیشینه تاریخی چند هزار ساله دارد. در یک مرحله متاخر و ماقبل اخیر، عمدتاً زیست فناوری به آن فعالیت‌هایی که در آن از طریق دست‌کاری و ترکیب ژنها و عناصر زیستی، به تکثیر و تغییر موجودات زنده اقدام می شود اطلاق شده است.

آیت‌الله رشاد اظهار کرد: موجودات زنده هم شامل هم انسان، هم حیوان هم و نبات می‌شود. یعنی حیات نباتی و قلمرو گسترده‌ای در حوزه زراعت، اصلاح، تعدیل و احیاناً ارتقا نباتات هم مشمول زیست فناوری است. در واقع، تکثیر فناورانه موجودات و کائنات زنده، احیاناً استنساخ احیاناً حیوان و نبات، برگرفتن یک سلول در یک فرایند علمی، آن را بار آوردن و از آن ساخت موجود مشابه از آن که را ساختن اصطلاحاً به آن استنساخ می‌گویند؛ این را جزو عناصر زیست فناوری و التکنولوجیه الحیویه می‌دانستند و زیست فناوری عمدتاً به این نوع امور اطلاق می شده است. به این نوع امور، برای دفع، رفع و علاج امراضی که احیاناً در انسان، احیاناً یا در حیوان، و یا در نبات یا در محیط زیست پیدا می‌شد برای دفع و رفع این امراض آن فرایندی را که اعمال می‌کردند آن را زیست فناوری تعبیر می‌کردند.

وی افزود: بنده با مراجعه به مقالاتی که اهل فن کما بیش در این زمینه اهل فن نوشته‌اند این تعریفی را تنظیم کرده‌ام.«کل التطبیقات التکنولوجیة التی تستخدم الکائنات الحیة او مشتقات‌ها لإنتاج و تعدیل فی مختلف مجالات الحیاة لأغراض صحیة و طبیّة او صیدلانیة و دوائیة او زراعیة ۲۶:۵۱ و غذائیة، او بیئیّة و أمنیّة، او عسکریّة و دفاعیّة، و ما شاکل»؛ در واقع زیست فناوری عبارت است از «هر گونه عملیات و فرایندی که فرایند فناورانه‌ای که سعی می‌کند موجودات زنده و موجودات متعلق و مشتقِ به عناصر عناصر زنده، مشتقات عناصر زنده را برای تولید یا اصلاح و تعدیل و ارتقا در عرصه‌های مختلف حیات و در زمینه‌های مختلف انجام بشود دهد».

آیت‌الله رشاد تصریح کرد: ما باید احکام عرصه‌ها و کاربرد زیست فناوری در این عرصه‌ها آنها را مشخص و بیان کنیم در مختلف مجالات حیات با اهداف گوناگون، گاه با هدف بهداشتی و درمانی گاه با هدف تولید دارو، گاه با هدف اصلاح زراعت و گیاهان و درختان، گاهی با هدف اصلاح، و ارتقا یا تولید نوعی غذا یا با هدف اصلاح و حفاظت محیط زیست، یا با هدف امنیتی یا با اهداف نظامی و دفاعی این فرایند انجام شود. این در واقع، می‌شود تعریف جامع و وسیع زیست فناوری. بنابراین این حوزه معرفتی و، این قلمرو، در واقع دو آبشخور دارد. یک آبشخوری زیست‌شناسانه و یک آبشخوری مهندسی.

تقسیمات زیست فناوری

وی با بیان اینکه مجموعاً زیست فناوری را و التکنولوجیه الحیویه را به چهار بخش کلی تقسیم کرده‌اند افزود: مثلاً یک حوزه، حوزه التکنولوجیه الحیویه الحمراء است (الحمراء مؤنث الأحمر به معنی سرخ و قرمزرنگ) زیست فناوری اصطلاح سرخ. این عنوان را به زیست فناوری‌هایی را که در حوزه طب صورت می‌بندد اطلاق می‌کنند. آنجایی که اطبا با مهندسی وراثی و ژنی سعی می‌کنند به معالجه امراض بپردازند پرداخته و یا داروهایی را تولید کنند. فناوری سرخ التکنولوجیه الحیویه الحمرا، یک قسمت است این را اطلاق می‌کنند به آن دسته فعالیت‌های زیست فناورانه ای که مربوط می‌شود به امور طبی، امور بهداشتی و درمانی و تولیدی دارو و درمان امراض. این به این اعتبار این است که در معالجات با خون، عنصر خون سر و کار بیشتری هست. ظاهراً به اعتبار این جهت عنوان این قسمت را عنوانش را گذاشته‌اند.

استاد حوزه ایراز کرد: قسم دوم تحت با عنوان التکنولوجیا الحیویه الحمرا الخضراء تعبیر می‌شود (الخضراء مؤنث الأخضز به معنی سبزرنگ). زیست فناوری سبز که مربوط می‌شود به حوزه زراعت و اصلاح نباتات و اشجار است. قسم سوم از آن را به «التکنولوجیه الحیویه البیضاء» تعبیر می‌کنند (البیضاء مؤنث الأبیض به معنی سپید رنگ). زیست فناوری سفید این عنوان زیست فناوری سفید را به حوزه‌ای اطلاق می‌کنند که به مسائل صنعتی اطلاق مربوط می‌شود، به آن دسته از فعالیت‌های زیست فناورانه ای که در قلمرو صنعت به کار می‌رود. قسم چهارم تحت با عنوان التکنولوجیه الحیویه الزرقاء (الزرقاء مؤنث الأزرق به معنی نیلگون و رنگ آبی) در واقع آن زیست فناوری‌ای است که در فارسی زیست فناوری آبی، تعبیر می‌شود؛ یعنی به آن تکنولوژی‌ها و فنونی که برای بیولوژی دریایی و عملیات دریایی و موجودات دریایی اعمال می‌شود اختصاص دارد.

تعریف جنگ بیولوژیک

آیت‌الله رشاد بیان کرد: الحرب البیولوجیه (جنگ بیولوژیک) عبارت است از: «هرگونه دستکاری (ترکیب و ترتیبی) که در عناصر زیستی انجام می‌پذیرد و موجودات زنده‌ای تولید می‌شود و توسعه پیدا می‌کند و با هدف‌گیری به سوی دشمن، برای ضربه زدن به او مورد استفاده قرار می‌گیرد». از این حوزه به الحرب البیولوجیه یا مرادف‌های آن الحرب الجرثومیه یا الحرب المیکروبیه تعبیر می‌شود که در فارسی هم جنگ بیولوژیک یا جنگ میکروبی؛ این واژه‌های به عنوان معادل ان به کار می‌رود. ین پیشرفته‌ترین شیوه جنگ‌آوری است و سلاح‌هایی که با طی فرآیندهای زیست فناورانه تولید می‌شود،هر چند که این ظرفیت و این امکان دهشتناک و بشرسوز در اختیار دولتهای مدعی حقوق بشر و قدرتهای مستکبر و ضد بشری عصر ماست.

وی گفت: در روزگار ما فناوری نظامی و صنایع نظامی و دفاعی پیشرفت‌های بسیاری کرده و غالباً به دست کسانی و قدرت‌ها و نظام‌هایی که رفتار ضد بشری در حیات بشر معاصر ایفا می‌کنند افتاده است. الان تصور عمومی این است که پیشرفته‌ترین سلاح‌ها، سلاح‌های بیولوژیک است که البته تاکنون تعبیر درست و تلقی صحیحی بوده، اما جدیداً وضع طور دیگری شده است. اخیراً بشر، رفته سراغ سلاح جدیدتری که الان به مثابه آخرین و واپسین و جدیدترین سلاح و کاربرد آن به عنوان پیشرفته‌ترین شیوه جنگ‌آوری و جنگ قلمداد می‌شود. آن هم جنگ بر اساس علوم شناختی و با تکیه بر رسانه است.

آیت‌الله رشاد در پایان گفت: امروز از شیوه تصرف در ذهن انسان و تصورات او، انسان و دشمن را مدیریت می‌کنند و به دشمن ضربه می‌زنند. برای این قضیه دست کم یک قرائت از حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی را، می‌توان مثال زد (تصرف در وهم اپراتور که هواپیما را موشک کروز تصور کند) که یک تحلیل هم بر اساس قرائنی که این تحلیل را تأیید می‌کند این را نوعی جنگ بر اساس علوم شناختی توسط آمریکایی‌ها علیه ایران می‌توان تفسیر کرد و در نتیجه می‌توان گفت هر چند تاکنون جنگ بیولوژیک که یک پیشرفته‌ترین شیوه جنگ‌آوری و نظامی‌گری پیشرفته و پیشرفته‌ترین شیوه‌ها قلمداد می‌شد اما یک شیوه جدیدتری اکنون در شرف هم در حال بروز و ظهور است تحت عنوان «جنگ شناختی» یعنی جنگ‌آوری بر اساس داده‌های علوم شناختی.

انتهای پیام/

منبع: ایکنا