به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله سید احمد خاتمی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس «فقه بیماری‌های مسری» به بررسی مسائل فقهی بیماری کرونا ویروس پرداخت که در ادامه خلاصه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛

خلاصه جلسه گذشته

گفتیم مباحث کرونایی در چند حوزه قابل طرح است. مانند مباحث کلامی و اعتقادی است. مساله بلاها و شرور به همین مناسبت قابل طرح می‌باشند. گفته شده بیماری کرونا ویروس از علائم آخر الزمان است که در جلسه گذشته پاسخ داده شد.

ابتلا یک بحث قرآنی است لذا موضوع کرونا ویروس از این منظر نیز قابل طرح و بررسی است. خداوند می‌فرماید «و لنبلونکم بشئ من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الثمرات و بشر الصابرین.»(1) بحث قرآنی یک بحث مفصل و مبسوط می‌باشد.

مبحث کرونا ویروس نیز یک بحث اخلاقی است. مانند کمک به یک‌دیگر و احسان به برادران دینی، بحث ایثار یک از سوی برخی پزشکان و پرستاران دیده شده که شهدای سلامت را شهید نامیدن یک عنوان بحق و درست است. آنچه محل بحث در این جلسات است مباحث فقهی کرونا ویروس است.

مباحث فقهی کرونا ویروس با ارجاع جزئیات به کلیات، و با ارجاع به اطلاقات مطلب مبهم جا مانده‌ای ندارد. و مراجع تقلید نیز پاسخ استفتاءات در این باره را گفته‌اند.

مباحث فقهی کرونایی بر دو قسم است؛

قسم اول: مباحث احکام تکلیفی هستند.

نخست، یکی، نماز و وضوی بیمار کرونایی است.

دوم، حکم نماز و وضوی پرستاراران بیمار کرونایی که چه بسا برای وضو گرفتن مجاز به تعویض لباس نیستند، یا فرصت تعویض لباس را نداشته باشند.

سوم، اگر برای قطع زنجیره انتقال، توسط حکومت اسلامی‌اعلام شود اقامه جماعت ممنوع است. حکم خواندن نماز جماعت چیست؟ آیا حرام است یا حرام نیست؟ و آیا مجزی است؟

چهارم، در صورت منع مسافرت بین شهری توسط دولت اسلامی، حکم نماز مسافر در این شرایط چیست؟ آیا سفر او معصیت می‌شود و باید نماز را تمام بخواند یا نماز قصر است؟

پنجم، اگر روزه گرفتن بدن را ضعیف می‌کند و زمینه بیمار شدن به این ویروس ایجاد می‌شود؛ و دکتر روزه گرفتن را منع کند. حکم روزه در این شرایط چیست؟ آیا می‌تواند روزه یگیرد و یا نمی‌تواند روزه بگیرد یا تفصیل دارد؟ حکم آن چیست؟

ششم، بر فرض در شرایط شیوع کرونا ویروس و با یقین به ابتلا به این بیماری با این فرض که حج توسط دولت سعودی ممنوع نشده باشد. حکم سفرحج در این شرایط چیست؟ آیا استطاعت ساقط می‌شود؟

هفتم، حکم مصرف زکات برای مبارزه با بیماری و ضد عفونی کردن امکان عمومی‌و اجتماعات چیست؟

هشتم، آیا می‌توان خمس را در مبارزه با بیماری مصرف کرد؟

این‌ها نمونه‌ای از واجبات و مستحبات بیماران کرونایی هستند و نیز مباحث دیگر مانند رعایت بهداشت فردی و وجوب توبه و استغفار و دعا که نمونه از مباحث تکلیفی مرتبط با موضوع کرونا ویروس هستند.

قسم دوم: احکام وضعیه موضوع کرونا ویروس است که عبارت است از:

یکی، وجوب قرنطینه بیمار کرونایی است به عبارت دیگر بر او واجب است خود را قرنطینه کند و از اجتماعات فاصله بگیرد. این وجوب وضعی است که اگر رعایت نکند مرتکب گناه شده است البته اختصاص به بیماری کرونا ویروس ندارد و شامل دیگر بیماری‌های مسری مانند ایدز نیز می‌شود.

دوم، آیا فرد ناقل بیماری اگر آن را به شخص سالم منتقل کند و موجب مرگ او بشود آیا ضامن است و قتل عمد یا شبه عمد یا خطایی حساب می‌شود؟

سوم، حکم جواز معاشرت با بیماران کرونایی مثلا پدر بیمار شده، آیا فرزندان و دیگران جایز است با او معاشرت داشته باشند و در صورت معاشرت آیا القاء نفس در تهلکه و خود کشی است؛ یا باید تفصیل قائل شد این از مباحثی که نیاز به بررسی و استدلال دارد.

البته حکم زیارت حرم‌ها و صله رحم از احکام تکلیفیه هستند. این نکته را می‌گوییم؛ رحجان زیارت حرم‌های اهل بیت مسلم است اما در این شرایط آیا رحجان آن باقی است یا نه؟

و حکم صله رحم در این شرایط جایز است یا نه؟ صله رحم به معنای رفتن به خانه‌های یکدیگر نیست بلکه صله در مقابل قطع است یعنی قهر نباشد لذا با تلفن می‌توانند حال همدیگر با بپرسند بنابراین موضوع صله رحم در این بحث داخل نمی‌شود.

چهارم، حکم احتکار لوازم ضروری و بهداشتی در این شرایط چیست؟ آیا حرام است؟ و در صورت حرمت حکومت اختیار فروش کالای احتکار شده را بفروشد یا اختیار ندارد؟ و آیا حق قیمت گذاری دارد یا ندارد؟

پنجم، اختیارات حکومت اسلامی‌در عرصه مبارزه با این بیماری مثلا ممنوعیت رفتن بوستان‌ها، آیا حکومت چنین اختیاری دارد؟

جواب درست در این عرصه در نظام اسلامی، دولت اسلامی‌اختیار محدودیت تردد را دارد. در همه کشور‌ها دولت‌ها اعمال محدویت می‌کنند. بنابراین دولت اسلامی‌نیز اختیار محدودیت تردد را دارد. آیا بر مردم اطاعت از قوانین محدویت‌های تردد واجب است؟ یا واجب نیست؟ اگر ولایت فقیه را پذیرفتیم در نتیجه دستور وزارت بهداشت دستور ولی فقیه خواهد بود. این مجموعه از مباحثی که درباره مسائل کرونا ویروس مطرح می‌کنیم.

بحث اول: حکم نماز و وضوی بیماران کرونایی

روشن است بیمار کرونایی مانند دیگر بیماران است، حساب جدایی ندارد. به عبارت دیگر مریض شدن به این بیماری سبب ساقط شدن تکلیف نمی‌شود. در صورتی که پزشک استعمال آب برای وضو را منع کند بیمار باید تیمم کند. در برخی بیمارستان‌های کشور اسلامی ایران شرایط تیمم گرفتن برای بیماران فراهم شده است.

سید یزدی در عروه الوثقی در شرایط وضو می‌فرماید «السابع: أن لا يكون مانع من استعمال الماء‌ من مرض أو خوف عطش أو نحو ذلك- و إلا فهو مأمور بالتيمم و لو توضأ و الحال هذه بطل و لو كان جاهلا بالضرر صح و إن كان متحققا في الواقع و الأحوط‌ الإعادة أو التيمم.»(2)

سید می‌فرماید از شرایط استعمال آب برای وضو گرفتن مانعی نداشته باشد. صدر مساله (أن لا يكون مانع من استعمال الماء‌ من مرض أو خوف عطش أو نحو ذلك- و إلا فهو مأمور بالتيمم) هیچ بحثی ندارد و روایات بر آن دلالت می‌کند. لکن در دیگر مطالب مساله تفاوت‌هایی وجود دارد مثلا اگر در صورتی که وضو برای او ضرر داشته باشد وضو بگیرد وضوی او باطل است. این بخش از مساله تکلیف شخص وسواسی را روشن می‌کند. بنابراین در صورتی که ضرر داشته باشد وضو بگیرد وضو باطل است.

صحیحه محمد حلبی در این رابطه حکم وضو را بیان می‌کند. «وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ وَ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع الْجُنُبُ يَكُونُ مَعَهُ الْمَاءُ الْقَلِيلُ فَإِنْ هُوَ اغْتَسَلَ بِهِ خَافَ الْعَطَشَ أَ يَغْتَسِلُ بِهِ أَوْ يَتَيَمَّمُ فَقَالَ بَلْ يَتَيَمَّمُ وَ كَذَلِكَ إِذَا أَرَادَ الْوُضُوءَ.»(3)

سند روایت: عنه یعنی «عن الحسین بن سعید» است. سند شیخ طوسی به حسین بن سعید صحیح است. بنابر نظر مشهور محمد بن سنان وثاقت ندارد برخلاف عبد الله بن سنان که لاریب فی وثاقته. البته به نظر مشهور ان قلت وارد است چون بخاطر غلو توثیق نشده است. یعنی روایاتی را که در مقامات اهل بیت علیهم السلام را نقل کرده لذا برخی او را متهم به غلو کرده اند.

علامه مجلسی در مراة العقول هر روایتی را که محمد بن سنان در آن است می‌فرماید: ضعیفٌ علی المشهور. عبدالله بن مسکان از اجلا و از اصحاب اجماع است. در روایت تحویل سند شده است.(و عن فضاله) یعنی حسین بن سعد سند دیگری دارد از فضاله بن ایوب ازدی است. حسین بن عثمان دو نفر هستند که هر دو ثقه هستند.

محمد الحبلی، حلبی‌ها پنج نفر هستند چهار بردار به همراه پدر، همه ثقه اند. کوفی هستند و بخاطر تجارت به حلب معروف به حلبی شدند. بنابراین روایت با سند دوم هیچ مشکلی ندارد.

دلالت روایت: سوال می‌کند شخص جنب آب کمی‌همراه دارد اگر با آن غسل کند از تشنگی می‌میرد آیا غسل یا تیمم بکند؟ امام علیه السلام فرموند بلکه تیمم می‌کند و نیز اگر بخواهد وضو بگیرد تشنه می‌شود و چه بسا موجب هلاکت او شود، باید تیمم کند. بیمار کرونایی نیز چون آب برای او ضرر دارد باید تیمم کند.

امام راحل و محقق خویی می‌فرمایند باید بین مرض و عطش فرق قائل شد- سید در عروه فرق قائل نشده است-

فرق بین مرض و عطش: اگر در حال مرضی وضو بگیرد وضو گرفتن، چون امر ندارد باطل است. اما اگر بخاطر عطش وضو را ترجیح بدهد بطلان وضو بدن جهت است که خلاف منت خداوند است. بنابراین بیمار کرونایی اگر وضو برای ضرر داشته باشد باید تیمم بکند.

مساله دیگر: نحوه وضو و نماز پرستاران است. که در ساعات طولانی مجاز به تعویض لباس مخصوص خود نیستند.- به همین مناسبت به مدیران محترم بیمارستان‌ها عرض می‌کنیم که یک وقتی را برای نماز خواندن پرستاران در شیفت کاری در نظر بگیرند- بنابراین: صورت اول چنین خواهد بود که پرستار می‌تواند در ساعت و شیفت کاری تعویض لباس بکند و برای نماز وضو بگیرد باید وضو بگیرد.

صورت دوم، اگر در شرایط قرنطینه و بیمارستان وضو و تیمم ممکن نباشد؟ این از مصادیق فاقد الطهورین است. در جلسه آینده حکم فاقد الطهورین را مطرح می‌کنیم.

انتهای پیام/

پی نوشت؛

1 - بقره/سوره2، آیه115.

2 - العروة الوثقى - جماعة المدرسین، الطباطبائي اليزدي، السيد محمد كاظم، ج1، ص420-421.

3 - وسائل الشيعة، الشيخ الحر العاملي، ج3، ص388، أبواب التیمم، باب25، ح2، ط آل البيت.