آیت‌الله سیفی مازندرانی در نشست علمی بیان کرد؛
«مذاق شارع»، «قواعد کلی» و «مسائل کلی»؛ سه مولفه نظام‌مند کردن فقه
سه مؤلفه «مذاق شارع»، «قواعد کلی» و «مسائل کلی»، فقه را نظام‌مند می‌کند، روح فقه را بر فقه حاکم می‌کند و فقیه در یک فرع جزئی که می‌خواهد فتوا دهد باید ملاحظه این عناصر سه‌گانه را بکند.
به گزارش پایگاه خبری - تحلیلی مفتاح_اندیشه؛ آیت‌الله علی اکبر سیفی مازندرانی، از اساتید برجسته حوزه، دوشنبه ۱۲ خردادماه در جمع اعضای «هماندیشی فقه حکومتی» گفت: فقها در تعریف فقه به احکامی نظر دارند که برنامه عملی است. لذا اسمش را حکم فرعی عملی می‌گذارند؛ یعنی آنچه باید در خارج عملی شود.
آیت‌الله سیفی مازندرانی با اشاره به اینکه فقه در روایات به معنای رایج نیامده است، افزود: فقها بیشتر به احکام الزامی می‌پردازند، چون این احکام تکلیف‌آور و مستحق ثواب و عقاب است.
مراد از فقه در لسان آیات و روایات
وی تصریح کرد: در همان آیه «نفر» که همه فقها راجع به فقه می‌آورند، هر کسی که با زبان عرب و آیات شریفه آشنایی داشته باشد، اصلاً به نظرش این تلقی نمی آید. فقهی که موجب انذار است، طبعاً علم به احکام فرعی نیست. آیا در رساله های عملی جنبه انذار و ترس هست؟ آنچه موجب انذار است، آیات بهشت و جهنم و عذاب و دوزخ است.
آیت‌الله سیفی مازندارانی همچنین با اشاره به آیه ۱۰۵ سوره نساء که می فرماید «إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِما أَراكَ اللَّهُ وَ لا تَكُنْ لِلْخائِنينَ خَصيماً»، تصریح کرد: «لتحکم» یعنی حکومت بر مردم و «بین الناس» ظهور در اجتماع دارد. مراد قوانینی است که جامعه را به سمت آنچه هدف از بعثت و خلقت و انزال کتب است، سوق می دهد. با توجه به این اجتماعی بودن در متن آیه آمده، می توان گفت از این آیه، فقه نظام در می آید. کسی که حکم بین ناس می کند، می خواهد نظام اجتماعی را به سمت هدف از انزال قرآن مجید سوق دهد. چنین اقدامی حتماً یک فقه نظام‌مند می خواهد.
این استاد سطوح عالی حوزه علمیه افزود: روایات و آیات، فقه را به معنای جامع گرفته اند. آنچه از کتاب و سنت استفاده می شود، این است.
آیت‌الله سیفی مازندارانی با اشاره به مقبوله عمر بن حنظله تأکید کرد: ائمه در مسئله حکومت برای فقهای شیعه منسب حکومت را جعل کرده اند. منع کرده‌اند که مکلفین شیعه به حکام طاغوت رجوع کنند. حاکم طاغوت یعنی کسی که فرمان از خدا و رسول ندارد و خود بر مردم حکومت می کند. ممکن است فاسق هم نباشد.
وی افزود: در مقبوله عمر بن حنظله امام فرمود از حکامی که ولو به اسم حاکم اسلامی هستند، اما شرایطی که خدا و برای حاکم اسلام معین فرموده را ندارند، نباید تبعیت کرد. حضرت فرمود برحذر باشید از اینکه بخواهید به اینها مراجعه کنید. باید نگاه کنید چه کسی حدیث ما را نقل می کند.
آیت‌الله سیفی مازندارانی با اشاره به دیدگاه شیخ انصاری در ص ۴۳ کتاب القضا تصریح کرد: شیخ انصاری در مورد اینکه او را باید حکم قرار دهید، می گوید: إنّ تعليل الإمام عليه السلام وجوب الرضى بحكومته في الخصومات بجعله حاكما على الإطلاق و حجّة كذلك، يدلّ على أنّ حكمه في الخصومات و الوقائع من فروع حكومته المطلقة و حجيته العامة، فلا يختص بصورة التخاصم. می گوید چون من او را حاکم علی الاطلاق قرار دادم، لذا بر شماست که او را حاکم قرار دهید. این راه اهل بیت است که یک فقیه در همه شئون حکومت دارد.
وی ادامه داد: عمده فقه، حکم بین الناس است، نه اعمال فردی. هدف از انزال کتب و رسل، حکم بین الناس بیان شده. روایت هم برای فقیه حکومت مطلق قرار داده. حکم او بر احکام اولیه حاکم است. عقل و وجدان و شرع می گویند حفظ دین مقدم است. چون ولایت برای حفظ دین است، پس حکم فقیه بر همه احکام اولیه حکومت دارد. ادله ولایت فقیه، مثل دلیل لاحرج و لاضرر است؛ بر تمام ادله اولیه احکام حاکم است.
آیت‌الله سیفی مازندارانی با اشاره به بیانات حضرت امام(ره) تأکید کرد: این است سرّ کلام امام راحل که اگر فقیه حکم به تعطیلی حج کرد، رفتن به حج برای آحاد مردم حرام می شود. آنجا که استکبار جهانی بخواهد حج را وسیله ای برای استعمار قرار دهد، اگر فقیه حکم به منع ذهاب الی الحج کند، حج رفتن بر همه حرام می شود. فقیه تشخیص می دهد. فانی قدجعلته علیکم حاکماً.
این استاد برجسته حوزه تأکید کرد: در درجه اول اهتمام شارع مقدس برای اقامه دین الهی است. برای اجرای حکومت الهی است.
آیت‌الله سیفی مازندرانی آیه ۱۳ سوره شوری را از جمله آیاتی برشمرد که ناظر به رسالت اقامه دین هستند: شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ وَ ما وَصَّيْنا بِهِ إِبْراهيمَ وَ مُوسى وَ عيسى أَنْ أَقيمُوا الدِّينَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكينَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّهُ يَجْتَبي إِلَيْهِ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدي إِلَيْهِ مَنْ يُنيبُ.
مراد از «إذا حَکَم بحکمنا» و مسئله اختلافات در رؤیت هلال
وی افزود: برخی در مورد «حَکَم بحکمنا» فکر می کنند هر کسی که مقابل دیگری حکم می کند هم مصداق این بیان می شود، در حالی که اینگونه آن غرض اقامه محقق نمی شود. اطلاق کلام امام صادق همه فقها را می گیرد. وقتی حکم از سوی ولی فقیه صادر شد، دیگر کسی حق مخالفت با او را ندارد. چه فقیه دیگری باشد یا صاحب مقلد باشد و...
آیت‌الله سیفی مازندرانی ادامه داد: اگر کسی شمّ و ذوق فقاهت داشته باشد، می داند در اذا حکم بحکمنا، حکم واقعی مقصود نیست. چون لایزال فقها در احکام اختلاف داشتهاند. آیا ۶ حکم واقعی می توانیم در یک مسئله داشته باشیم؟ این که می شود مصوبه. منتهی هر کس حکم کند حجت است. این حکم بحکمنا یعنی علی نظره و رأیه و اجتهاده و علمه بالحکم. هر چه حکم کرد، کسی حق مخالفت با او ندارد.
وی افزود: فرض کنید یک فقیه می گوید هلال ماه را می توان با چشم مسلح رویت کرد و امروز روز عید است. وقتی حکم کند، کس دیگر نمی تواند بگوید من این مبنا را قبول ندارم و رأی من چیز دیگری است. رأی تو محترم است اما نه در جایی که فقیه دیگر در آن مورد حکم کرده باشد. مخالفت با حکم صادر شده جایز نیست.
آیت‌الله سیفی مازندرانی ادامه داد: به کتاب صوم صاحب جواهر نگاه کنید. علتش این است که شقاق و اختلاف و هرج و مرج در جامعه مسلمین ایجاد نشود.
وی افزود: تمام شواهدی که امروز از کتاب و روایات و فتاوا بیان کردیم این است که بدون شک کتاب و سنت گویای این معناست، نظر فقهای ما هم همین است که باید فقهی که اسلام و قرآن به ما عرضه کرده و فقیه بحث می کند، فقهی باشد که بتواند حکومت اسلام را اداره کند و جامعه را به سمت هدف پیش ببرد. فقها هم نظرشان همین است. منتهی در در خصوص احکام فرعی کتاب نوشته اند. در جای خودشان رسالت بزرگی انجام داده اند. اما معنایش این نیست که فقه مختص به احکام عملی فردی است. اکثر اهتمام شارع به همان فقهی است که به نحو حکومت بر مردم باشد.
آیت‌الله سیفی مازندرانی افزود: کتبی در حد جواهر باید در خصوص موضوعات حکومتی تدوین و به همگان عرضه شود.
تلاشهای انجام شده از سوی استاد در راستای فقه حکومتی
این استاد برجسته حوزه علمیه قم تصریح کرد: ما از ۱۵ سال قبل اقدام عملی کردیم. حلقه اول فقه حکومتی، فقه جزا و قضا و برخی مباحث مستحدثه را تدوین کردیم که چاپ شده. سه جلد کتاب فقط در خصوص فقه حکومت نوشتیم. سبک بحث ما عیناً مثل جواهر است. آراء متقدمین، کتاب و سنت را بررسی می کنیم.
وی ادامه داد: از ما خواستند قواعد فقه حکومت را تدریس کنید. اخیراً تحت عنوان مبانی الفقه الفعال فی الحکومه و السیاسه اینها را هم بحث کردیم.
این استاد سطوح عالی حوزه علمیه گفت: بخشی از مسائل مستحدثه ما یک جلد مستقل در فقه العباده است؛ البته مراد فقه العبادهای که فقها در مورد آن کتاب نوشته اند، نیست. آن را که مفصلاً جدا نوشته بودیم. این فقه العباده به معنای همان مسائل مستحدثه عبادی است که بخش زیادی از آن به اجتماع مربوط می شود. مثلاً همین رؤیت هلال که با چشم مسلح است یا نه. این فقه عبادت است. در فقه العباده به مسائلی پرداخیتم که به اجتماع ارتباط دارد.
وی ادامه داد: از اول طهارت تا آخر دیات را در این چینش در خصوص مسائل مستحدثه‌ای که به اجتماع ارتباط پیدا می کند، محل بحث قرار دادیم. اغلب اینها به نظام اجتماعی فقهی در بخش های مختلفی عبادی و قضایی و حقوقی و... ارتباط پیدا می کند. این چینش با کتاب های فقهی متفاوت است. بر اساس اقتضائات امروز در ۷ بخش آمده: فقه العباده، فقه الحکومه و السیاسیه، فقه القضا و الجزاء، فقه الاقتصاد و الحقوق، فقه الطب، فقه الثقافة و الفنون، فقه الأسره.
آیت‌الله سیفی مازندرانی افزود: علاوه بر این مقاصد الشریعه و ذوق الشارع که عنصری است که فقها زیاد به آن استدلال می کنند را هم تحت عنوان المدخل بحث کرده‌ایم. المدخل قواعد اصولیه و فقهیه‌ای را بحث می کند که نه اصول و فقه بحث نشده مثل قاعده اختلال نظام.
نسبت فقه و ولایت
آیت‌الله سیفی مازندرانی در خصوص نسبت فقه و ولایت گفت: مسئله فقه در ضوء ولایت به دو معنا قابل تفسیر است. یکی اینکه در هر بخشی از طهارت تا دیات با این نگاه وارد شویم. برخی خودش مختص به حکومت هست. اما مثلاً در طهارت و صلاة و صوم هم مسائلی داریم که بر حسب مصداق به اجتماع و حکومت ارتباط پیدا می کند. مثل همین رؤیت هلال.
وی افزود: معنای دوم به یک اصل اعتقادی برمی‌گردد و یک رویکرد اعتقادی است. کمااینکه در صحیحه زراره حضرت فرمود بنی الاسلام علی الخمس، علی الصلاة و الزکاة و الحج و الحج و الولایة و ما نودی احد بشیء مثل ما نودی بالولایه. زراره سوال کرد لم یابن رسول الله. لانها مفتاح_اندیشههن و الوالی هو الدلیل علیهن. مفتاح_اندیشه خصوصیش حفظ است. مفتاح_اندیشه یعنی کلید. اگر کلید نباشد، گاوصندوق فایدهای ندارد. اولین معنایی که به ذهن متبادر میشود، همین حافظ بودنِ مفتاح_اندیشه است.
ولایت همه ارکان را حفظ می‌کند و به همین دلیل لم یناد بشیء کما نودی بالولایه. امام رضا(ع) فرمود اگر والی نبود، هر بدعت‌گذاری میآمد دین را تغییر می‌داد. ثروت کلان مسلمین و مؤمنین یعنی معادن و ثروت های طبیعی به تاراج برده می شد. معنای دیگر این است که بدون ولایت هیچ چیز قبول نمی شود. در هر کدام از این دو قسمت روایات زیاد آمده که باید بحث شود.
معنای فقه نظام‌مند
این استاد سطوح عالی حوزه علمیه گفت: مذاق شارع، قواعد کلی و مسائل کلی، فقه را نظام مند می کند، روح فقه را بر فقه حاکم می کند و فقیه در یک فرع جزئی که می خواهد فتوا دهد باید ملاحظه این عناصر سه‌گانه را بکند.
مقصود از مذاق شارع این است که فقیه از مجموعه‌ای از کتاب و سنت می آید حکمی را به دلالت اقتضا یا سیاق یا ملازمه استنباط می کند و آن را محَکَّم قرار می دهد. مذاق شارع ریشه در ظواهر نصوص دارد. گتره نیست. بعد از این قواعد عامه است. ما ۴ یا ۵ جلد فقط به قواعد عامه پرداخته ایم یعنی هر قاعدهای که از طهارت تا دیات کاربرد دارد. شق سوم مسائل کلی است. در فقه، مسائل کلیای بیان می شود و بعد فروع متعددی بر آن عارض می شود. این با قواعد فقهیه فرق دارد.
وی تأکید کرد: این سه عنصر می توانند نقش اساسی را در نظام‌مند کردن فقه ایفا کنند. ما فقه نظام‌مند را با این تفسیر قبول داریم.
انتهای پیام/