به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله سید احمد خاتمی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس مسائل مستحدثه موضوع «فقه رسانه» را مورد کنکاش قرار داد که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛

و منها الراديو و التلفزيون و نحوهما(1) مسائل مربوط به رادیو و تلویزیون. مسائلی که درباره رادیو و تلویزیون امام راحل مطرح می‌کنند، قابل توجه هست. مثلا اگر از رادیو یا تلویزیون آیه سجده دار شنیده شود آیا سجده واجب خواهد بود؟ یا اگر گوینده بگوید سلامٌ علیکم، آیا جواب آن واجب است؟

البته برخی مسائل را که امام راحل مطرح کرده‌اند مربوط به قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی بود، مانند جواز خرید و فروش رادیو و تلویزیون. چون رادیو و تلویزیون قبل از انقلاب در دست طاغوت بوده، لذا امام راحل مسئله جواز خرید و فروش آن را مطرح کرده است. چون در زمان طاغوت فحشا را پخش و ترویج می‌کردند، از این جهت امام راحل و دیگر مراجع اجازه خرید و فروش نمی‌دادند.

این مساله را می‌توان با ابزار رسانهء جدید تطبیق کرد و حکم آن را جاری کرد. مثلا پدر برای فرزند خود تلفن همراه بخرد، اما او از آن استفاده‌های حرام و دیدن فیلم‌های مبتذل بکند و پدر نیز توان کنترل فرزند خود در استفاده از این ابزار را نداشته باشد. به همان ملاکی که امام راحل در خرید رادیو و تلویزیون فرموده‌اند، خرید آن نیز حرام خواهد بود. در نتیجه مساله اول روشن است و نیازی به تحلیل گسترده ندارد.

مسأله 1: لهذه الآلات الحديثة منافع محللة عقلائية و منافع محرمة غير مشروعة، و لكل حكمه، فجاز الانتفاع المحلل من الأخبار و المواعظ و نحوهما من الراديو، و إراءة الصور المحللة لتعليم صنعة محللة أو عرض متاع محلل أو إراءة عجائب الخلقة بحرا و برا، و لا يجوز الانتفاع المحرم كسماع الغناء و إذاعته و إذاعة ما هو مخالف للشريعة المطهرة، كالأحكام الصادرة من المصادر غير الصالحة المخالفة لأحكام الإسلام، و إراءة ما هو مخالف للشرع و مفسد لعقائد الجامعة و أخلاقها.(2)

عبارت «لهذه الآلات» عنوان عامی است که شامل ابزار جدید رسانه ای می‌شود. آیا می‌توان برای جا انداختن ارزش‌ها از ابزار غیرارزشی استفاده کرد؟ جایز نیست. چون موجب رسمیت بخشیدن غیر ارزش و منزوی شدن ارزش‌ها می‌شود.

مسألة 2: لما كان أكثر استعمال تلك الآلات في أمور غير مشروعة بحيث يعد غير ذلك نادرا في بلادنا لا أجيز بيعها‌ إلا ممن يطمئن بعدم استعمالها إلا في المحلل و يجتنب عن محرماتها و لا يجعلها في اختيار من يستعملها في المحرمات، و لا شراءها إلا لمن لم يستعملها إلا في المحلل، و يمنع غيره عن استعمالها في غير المشروع.(3)

امام راحل می‌فرماید: اجازه خرید و فروش رادیو و تلویزیون را نمی‌دهم. روشن است این فتوا قبل از انقلاب صادر شده و زمانی که مشغول تالیف تحریر الوسیله بودند. در حقیقت تحریر الوسیله تعلیقه‌های امام راحل بر وسلیة النجاة سید ابو الحسن اصفهانی است که به صورت تحریر الوسیله در آمده است.

گرچه مساله خرید و فروش تلویزیون دیگر محل ابتلا نیست و جواز آن روشن است، لکن ملاکی که امام راحل در عدم جواز خرید می‌فرماید شامل دیگر ابزارهای رسانه‌ای مانند تلفن همراه می‌شود. به عبارت دیگر اگر فرزند به سن فهم رسیده باشد، درخواست تهیه تلفن همراه از پدر خود را داشته باشد. این وسیله ارتباطی دارای منافع زیاد و ضررهایی است. در این صورت، فرزند بخاطر عدم اهلیت، اگر در استفاده از تلفن همراه به گناه بیافتد ملاک حرمت خرید را خواهد داشت.

امام راحل می‌فرماید: ابزار رسانه‌ای مانند رادیو و تلویزیون که اکثر استفاده آن حرام و گناه است؛ اجازه خرید و فروش آن را نمی‌دهم و نیز نباید در اختیار کسی مانند فرزند غیر اهل، قرار گیرد تا در حرام استفاده کند. باید به کسی که در حلال مصرف می‌کند، بفروشد. به عبارت دیگر در صورت فروش باید شرط کند در اختیار ناهل قرار ندهد.

مراد از عبارت «انی لااجیزُ» حکم ولایی است یا فتوا است؟ شارحین حکم ولایی را فهمیده‌اند. مگر این‌که گفته شود امام راحل حکم ولایی و فتوای شرعی را با هم اراده کرده است. به عبارت دیگر مراد، لا اُجیز و لا یجوز است و مانعة الجمع نیست. لکن صدر و ذیل مساله مانعة الجمع حکم و فتوا است.

در صدر می‌فرماید: ابزار رادیو و تلویزیون چون اکثر استعمالات آن حرام است، بنابراین خرید و فروش آن حتی برای کسی که استعمال حلال می‌کند، جایز نیست خرید و فروش کند. یعنی منافع قلیل حلال آن مجوز خرید و فروش نمی‌شود. این قرینه است که امام راحل نظر به حکم ولایی دارد.

مقصود امام راحل با آنکه حکومت تشکیل نشده بود، با این حکم در این صدد بود که تریبون طاغوت در دست مومنین و مورد استعمال آن‌ها قرار نگیرد. مانند این موضوع که ابزاری در دست طاغوت است نماز جمعه.

به نقل از آیت‌الله نوری همدانی همراه استاد مرحوم محقق داماد درس خارج آیت‌الله العظمی بروجردی حاضر می‌شدیم. بعد از درس خارج صلاة الجمعة آیت‌الله محقق داماد فرمود در زمان طاغوت نماز جمعه را حرام می‌دانم، چون نماز جمعه تریبون و رسانه است و نباید در اختیار حکام جور باشد. معنای آن باید در اختیار عدل باشد، لذا امام راحل با حکم ولایی می‌فرماید اجازه نمی‌دهم که این رسانه مورد استعمال مومنین بشود.

حکم پاسخ سلام که از رسانه بخش می‌شود

مسألة 3: لا يجب جواب سلام من يسلم بواسطة الإذاعة، و يجب جواب من سلم تلفوناً.(4)

امام راحل می‌فرماید: جواب سلام کسی که از تلویزیون سلام کند واجب نیست، اما اگر با تلفن سلام کند جواب سلام واجب است.

سلام کردن، چهار صورت دارد.

صورت اول: مسلّم علیه حاضر و بتواند جواب بدهد. مانند سلام‌های متعارف، در این صورت جواب سلام واجب است.

صورت دوم: مسلّم علیه غایب باشد و جواب را نمی‌شنود.

صورت سوم: مسلّم علیه حاضر است ولی ناشنوا است. آیا بر این شخص ناشنوا جواب سلام واجب است؟

صورت چهارم: مسلّم علیه غایب است اما جواب را می‌شنود.

حکم صورت اول، مبتلا به است. جواب این چنین سلامی حتی در نماز واجب است. دلیل آن قرآن کریم است. «وَ إِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْ‌ءٍ حَسِيباً.»(5)

مراد از پاسخ به احسن این است، اگر مثلا در سلام کردن بگوید، سلام علیکم در پاسخ علیکم السلام و رحمة الله بگوید. در پاسخ سلام علیکم و رحمة الله بگوید علیکم السلام و رحمة الله و برکاته و در پاسخ آن بگوید و رحمة الله و برکاته. معنی «ان الله علی کل شیء حسبیا» این است که پاسخ سلام حق الناس است. باید بلافاصله پاسخ دهد. حکم پاسخ سلام واجب فوری است.

انتهای پیام/

پی نوشت؛

1 - تحرير الوسيلة - ط نشر آثار، الخميني، السيد روح الله، ج2، ص671.

2 - تحرير الوسيلة - ط نشر آثار، الخميني، السيد روح الله، ج2، ص671.

3 - تحرير الوسيلة - ط نشر آثار، الخميني، السيد روح الله، ج2، ص671.

4 - تحرير الوسيلة - ط نشر آثار، الخميني، السيد روح الله، ج2، ص671.

5 - نساء/سوره4، آیه86.