به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله سید احمد خاتمی، استاد حوزه علمیه قم در درس خارج فقه معاصر به بررسی «حقوق معنوی» پرداخت که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛

حقوق مطرح در ادبیات، حق التألیف، حق النشر، حق الاختراع، حق الابتکار و... شامل حقوق معنوی می‌شود.

علما دو نوع نگاه نسبت به حقوق معنوی دارند؛ 1 - بزرگانی همانند امام راحل برای این حقوق جایگاهی قائل نیستند و 2- برخی از مراجع معاصر جایگاه والا و شایسته برای این حقوق قائل هستند.

حقوق دارای تقسیمات فراوانی است؛ حقوق قابل اسقاط و حقوقی غیر قابل اسقاط. حقوق قابل نقل و حقوق غیر قابل نقل. حقوق مالی و حقوق غیرمالی. اما آن چه ما را زودتر به حقوق معنوی معنوی می‌رساند، تقسیم حقوق به سه نوع حق‌الله، حق‌الناس و حق مشترک میان حق‌الله و حق‌الناس است.

حق‌الناس دارای دو قسم است که یکی حقوق معنوی و دیگری حقوق غیر معنوی(مادی) است. حق التالیف، حق الطبع، حق النشر، حق الابتکار، حق الاختراع حقوق معنوی هستند.

امام سجاد در رساله حقوق 50 حق را فرموده‌اند. می‌فرمایند «فَأَمّا حق‌الله الأَكبَرُ فَإِنّكَ تَعبُدُهُ لَا تُشرِكُ بِهِ شَيئاً فَإِذَا فَعَلتَ ذَلِكَ بِإخلَاصٍ جَعَلَ لَكَ عَلَى نَفسِهِ أن يَكفِيَكَ أمرَ الدّنْيَا وَ الآْخِرَةِ وَ يَحْفَظَ لَكَ مَا تُحِبّ مِنهَا ــ اما بزرگترين حق خدا اين است كه او را بپرستى و چيزى را با او شريك ندانى؛ پس چون با اخلاص چنين كردى، خدا بر عهده گرفته است كه كار دنيا و آخرتت را خود كفايت كند و آنچه از آن بخواهى برايت تأمين كند.»

اصل رساله حقوق امام زین العابدین(ع) از مرحوم شهید صدوق در «من لایحضر فقیه» جلد 4 صفحه 512 است که دارای چهار سند می‌باشد. از جهت سندی دارای اشکال است. مثلا علی بن احمد بن موسی، عبدالله بن احمد و محمد بن فضیل در سند هستند. البته ما برای ارزیابی روایات تنها به سند توجه نمی‌کنیم، بلکه قوت متن و محتوا قرینه قوی بر اعتبار روایت است.

در رساله حقوق که 50 حق در آن بیان شده، جز امام معصوم(ع) کسی توان بیان چنین متن جامعی را ندارد. درباره این مسائل همانند قدما باید نگاهمان را وسیع کرده و روایت محور باشیم. بنابراین رساله حقوق امام سجاد(ع) از منابع فاخر حدیثی ما است.

حق‌الله

براساس فراز «فَأَمّا حق‌الله الأَكبَرُ فَإِنّكَ تَعبُدُهُ لَا تُشرِكُ» زیر مجموعه قطعی حق‌الله را می‌توان این‌گونه برشمرد؛

1 – انجام اوامر و نواهی الهی: این‌ها حق خداوند است. این حق مولوی است که حریم او را بالا بدانیم.

2 – عبادات: عبادات چه به معنای عام و چه به معنای خاص حق خداست. خدای متعال ما را غرق در عبادات کرده است و خواسته که روزی 17 رکعت نماز بخوانیم، این حداقل حق مولاست.

3 - اطاعت رسول(ص) و اطاعت اوالامر: رسول(ص) و اوالامر هم زیر مجموعه حق‌الله است. اگر کسی می‌خواهد حق خدا را انجام دهد باید اطاعت رسول خدا(ص) را داشته باشد.

4 – توجه به حدودی که خط قرمز الهی است: حدودی که برای مخالفت اوامرش قرار داده شده، حق‌الله است. کسی که از خطوط قرمز الهی می‌گذرد باید مجازات شود، این مجازات‌ها، مجازات‌های الهی هستند.

5 – وقف بر مصالح عامه همانند مساجد، صدقات واجب، کفارات، نذور، صلاه، صوم، حج. این‌ها هم از مصادیق حق‌الله است.

حق‌الناس

حق‌الناس حقوقی است که عقلا در میان خودشان قرار داده‌اند و شارع نیز امضاء کرده است. زمانات، دیون، استفاده از مشترکات مانند خیابان‌ها و... از مصادیق حقوق الناس است.

برخی حقوق بشر را مطرح کرده و می‌خواهند حقوق اسلامی را بر حقوق بشر تطبیق دهند، این نشدنی است. چرا نشدنی است؟ چون حقوق بشر بر مبنای ثابت نبودن حق خدا نوشته شده است، لذا به قرآن اهانت می‌شود، به پیامبر(ص) اهانت می‌شود، رئیس جمهور فرانسه هم می‌گوید آزادی که ما می‌گوییم همین است.

ما این حقوق بشر را ضد حقوق بشر می‌دانیم. بله آن حقوقی که عقلایست قبل از این که حقوق بشری پیدا شود، اسلام داشته است، ولی تطبیق حقوق اسلامی بر بند بند حقوق بشر لایمکن است. ولی آن‌هایی که درست و صحیح است و اسلام هم آن‌ها را می‌پذیرد، اگر قرار باشد در یک زیر مجموعه‌ای قرار دهیم، حق‌الناس است.

حق مشترک بین حق‌الله و حق‌الناس

برای مثال در حق سرقت دو چیز وجود دارد؛ یکی این است که دست سارق باید قطع شود. این حق خالقی است. دیگری هم وجوب رد مال سرقت شده به صاحب آن است که حق مخلوقی می‌شود.

نکته مهم: حق‌الناس از جهتی مهم تر از حق‌الله است. الله از ناس بالاتر است ولی در باب شهید داریم که تمام گناهان حق‌الله شهید بخشیده می‌شود الا دین. الا دین هم در روایت شیعه است و هم در روایت اهل سنت. دین نیز به عنوان یک نماد حق‌الناس است. فقط مسائل پولی نیست. آبروی کسی را هم برده باشد، مصداق حق‌الناس است.

برای این بحث(حقوق معنوی) یک کتاب ثابت را نمی‌توانیم معرفی کنیم، به همین دلیل براساس مطالبی که مطرح می‌شود کتاب برای مطالعه معرفی می‌کنیم. در بحث حق کتاب «دایره الموسوعه الفقه الاسلامی‌ طبقا فمذهب اهل بیت» که 45 جلد آن منتشر شده و از یادگاری‌های مهم مرحوم آیت‌الله هاشمی شاهرودی است، مطالب عمیقی دارد. جلد 39 صفحات 315 تا 318 برای مطالعه درباره این موضوع بسیار مفید است.

انتهای پیام/