به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی به نقل از مدرسه تخصصی فقه نظام؛ آیت الله مهدی هادوی تهرانی در درس خارج «مکتب و نظام قضایی اسلام» به موضع هدف مکتب قضایی اسلام پرداخت و در این خصوص بیان کرد: بر اساس مقدمات نظریه اندیشه مدون، در هر حوزه مخصوصا مباحث قضایی با یک سیستمی مواجه می‌شویم که مشتمل بر فلسفه، فلسفه قضایی اسلام، اخلاق، اخلاق قضایی اسلامی (ناظر به تکوین) مکتب، مکتب قضایی اسلام، نظام و نظام قضایی اسلام (ناظر به تشریع) هستند.

اهداف مکتب قضایی

اهداف مکتب قضایی اسلام چیست؟ خداوند برای چه هدفی قضا را در جامعه اسلامی قرار داد؟ یکی از شئون معصوم علیه السلام، قضاوت است. این شأن برای فقیه جامعه الشرایط در زمان غیبت نیز ثابت است. هدف قضاوت در درون جامعه اسلامی، عدالت و نسبت به خارج از جامعه اسلامی، عرضه چهره عدالت گرای اسلامی می‌باشد. پذیرش این نکات لوازم زیادی را به همراه دارد.

همانگونه که در مباحث مکتب اقتصادی بیان شد، همه مکاتب اقتصادی به دنبال عدالت هستند و هر یک تفسیر متفاوتی از عدالت مطرح کرده است. تفسیر اسلام از عدالت اقتصادی این است که اولا تفاوتها و طبقات در جامعه وجود دارد دوما فاصله طبقات باید کنترل گردد. عدالت قضایی در اسلام به دو عنصر بستگی دارد نخست امنیت و دوم عدالت ثبوتی و اثباتی دستگاه قضا؛ یعنی زمانی که شخص از بیرون به دستگاه قضا نگاه می‌کند، احساس کند که به عدالت نزدیک تر است.

 تحقق امنیت

این استاد درس خارج در ادامه بیانات خود اظهار داشت: تحقق امنیت در جامعه به تأمین حقوق شهروندی است که با چهار مشخصه تحقق پیدا می‌کند. خداوند متعال امنیت را به عنوان یکی از بزرگترین نعمتها معرفی کرده است. امنیت در فارسی یا معادل آن در زبانهای دیگر، به معنای حالتی است که شخص علاوه بر اینکه احساس خطر ندارد بلکه آرامشی دارد.

امنیت در آیات قرآن

خداوند در سوره مبارکه قریش در این خصوص بیان می‌کند: «الَّذي أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَ آمَنَهُمْ مِنْ خَوْف‏».[۱] همان كس كه آنها را از گرسنگى نجات داد و از ترس و ناامنى ايمن ساخت‏. جمله «أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ» اشاره به بعد اقتصادی مردم دارد در کنار «آمَنَهُمْ مِنْ خَوْف‏» مطرح شده است. یعنی همان گونه که نحات از گرسنگی از یک نعمت خداوند است، ایمان و آرامش از خوف نیز یک نعمت بزرگ الهی است.

اگر انسان بیشترین امکانات اقتصادی را هم داشته باشد اما امنیت نداشته باشد، از آن امکانات لذت نمی‌برد. بنابراین همانگونه که هدف مکتب اقتصادی اسلام«أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ» است به اینکه همه مردم از حداقل‌ها بهره‌مند شوند، در مکتب قضایی نیز هدف «آمَنَهُمْ مِنْ خَوْف‏» است. البته مراد خوفی است که ناظر به مسائل قضایی می‌باشد به اینکه از مشکلات قضایی و حقوقی نگرانی نداشته باشند.

خداوند در سوره‌های دیگر نیز از امنیب به عنوان یکی از بزرگترین نعمت‌ها نام برده است. «وَعَدَ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دينَهُمُ الَّذِي ارْتَضى‏ لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَني‏ لا يُشْرِكُونَ بي‏ شَيْئاً وَ مَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ».[۲]

خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‏اند وعده مى‏دهد كه قطعاً آنان را حكمران روى زمين خواهد كرد. همان گونه كه به پيشينيان آنها خلافت روى زمين را بخشيد. دين و آيينى را كه براى آنان پسنديده، پابرجا و ريشه‏دار خواهد ساخت. ترسشان را به امنيّت و آرامش مبدّل مى‏كند. آن چنان كه تنها مرا مى پرستند و چيزى را شريك من نخواهند ساخت.  كسانى كه پس از آن كافر شوند، فاسق هستند.

همانگونه که در این آیه نیز اشاره شده است از اهداف حکومت اسلامی، امنیت است. یک بعد از امنیت، امنیت قضایی است. بعد دیگر آن اقتصادی و … است. منابع غربی امنیت انسان را به سیاسی، اجتماعی، نظامی، اقتصادی، زیست محیطی دانسته‌اند. اما همانگونه که بیان شد امنیت حالتی است که انسان از هر جهتی نگرانی نداشته باشد.

خداوند در سوره نحل می‌فرماید: «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتيها رِزْقُها رَغَداً مِنْ كُلِّ مَكانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما كانُوا يَصْنَعُونَ‏».[۳] خداوند براى آنان كه كفران نعمت مى‏كنند، مثلى زده است. منطقه آبادى كه امن و آرام و مطمئن بود و همواره روزيش از هر جا مى‏رسيد. امّا به نعمتهاى خدا ناسپاسى كردند و خداوند به خاطر اعمالى كه انجام مى‏دادند، لباس گرسنگى و ترس را بر اندامشان پوشانيد.

آیت الله هادوی تهرانی در پایان سخنان خود تصریح کرد: خداوند در این آیه امنیت را به عنوان یک نعمت بزرگ مطرح می‌کند. زمانی که این شهر قدر نعمت امنیت را ندانست و کفر ورزید، خداوند آن را از آنها گرفت. به هر حال امنیت یک مفهوم بسیار مهم است که هم مورد تاکید آیات و روایات است.

[۱] . قریش، آیه ۴

[۲] . نور، آیه ۵۵

[۳] . نحل، آیه ۷۵