آموزش‌و‌پرورش به عنوان اساسی‌ترین نهاد تربیتی کشور پایه‌گذار شخصیت دینی، سیاسی و اجتماعی، علمی و اقتصادی و حرفه‌ای نسل آینده است. اما متأسفانه این نهاد مهم در کشور، آنگونه که باید و شاید، پاسخگوی نیازهای گستردۀ جامعه در راستای اهداف و آرمان‌های بلند انقلاب اسلامی نبوده و تربیت نیروی انسانی مؤثر با مشکلات نظری و عملی فراوانی روبرو شده است. رهایی از کاستی‌ها و ناکارآمدی‌های موجود، و دستیابی به آموزش‌و‌پرورش پویا، موفق و اثربخش، نیازمند تحول عمیق و ریشه‌ای در این نهاد گسترده و سرنوشت‌ساز است، تا با بازخوانی و بازتولید تمام عوامل مؤثر پیدا و نهان این نظام، بتوان با استفادة بهینه از فرصت‌ها، منابع و امکانات، تحقق اهداف را تسهیل و تسریع کرد.[1]
براین اساس سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش که کار به روی آن شاید از اواخر دهۀ ۶۰ آغاز شده بود، در آذرماه سال ۱۳۹۰ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید که در مقدمۀ آن آمده است: «در تهیه سند ملی تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش کوشش شده است تا با الهام‌گیری از اسناد بالادستی و بهره‌گیری از ارزش‌های بنیادین آنها و توجه به اهداف راهبردی نظام جمهوری اسلامی ایران، چشم‌انداز و اهداف تعلیم و تربیت در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی تبیین شود. تحول بنیادین در نظام آموزش‌و‌پرورش مبتنی بر آرمان‌های بلند نظام اسلامی باید معطوف به چشم‌‌اندازی باشد که در افق روشن ۱۴۰۴، ترسیم‌گر ایرانی توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویتی اسلامی انقلابی، الهام‌بخش جهان اسلام همراه با تعاملی سازنده و مؤثر در عرصۀ روابط بین‌المللی است». مقام معظم رهبری همواره بر اجرای آن در نظام تعلیم‌و‌تربیت تأکید دارند و تحقق سند را مطالبۀ اصلی خود از وزارت آموزش‌و‌پرورش برمی‌شمارند.
در این سند به منظور تربیت انسان موحّد، مؤمن و معتقد به معاد و آشنا و متعهد به مسئولیت‌ها و… و همچنین ارتقای نقش نظام تعلیم‌و‌تربيت رسمی عمومی و خانواده در رشد و تعالی كشور، بسط و اعتلای فرهنگ عمومی و… ذیل هدف عملیاتی سوم، ترويج و تعميق فرهنگ حياء، عفاف و حجاب متناسب با قابليت‌ها و ظرفيت‌های نظام تعليم‌و‌تربيت رسمی عمومي مدنظر قرار گرفته است و هفت راهکار برای تحقق آن بیان شده است[2]:
- بازنگری و بازتوليد برنامه‌ها و محتوای آموزشی و روش‌های تربيتی برای درونی‌سازی و تعمیق و ترويج فرهنگ حياء، عفاف و حجاب
- اتخاذ تدابير مناسب جهت جذب، تربيت و بكارگيری نيروی انساني شايسته و متعهد و عامل به رعايت حياء، عفاف و پوشش مناسب در كليۀ مراكز اداری و آموزشی
- جلب مشاركت سازنده و اثربخش خانواده‌ها در حفظ، تعميق و اشاعه حياء، عفاف و پوشش دانش‌آموزان
- ايجاد ساز‌و‌كارهای لازم برای هماهنگی رسانه‌ها و توليدكنندگان كتب و مواد آموزشی، لوازم‌التحرير و تجهيزات آموزشی و تربيتی در جهت ترويج فرهنگ حياء، عفاف و حجاب مناسب در دانش‌آموزان
- طراحی و ارائه الگوی لباس و پوشش مناسب، متنوع، زيبا و آراسته مبتنی بر فرهنگ اسلامی – ايرانی برای مربيان و دانش‌آموزان پسر و دختر در راستای تقويت هويت اسلامی – ايرانی
- برنامه‌ريزی به منظور اقناع فكری دانش‌آموزان برای پذيرش قلبی و درونی حياء، عفاف و حجاب و عمل به آن با تبيين ديدگاه اسلام
- ارائه خدمات مشاور‌ه‌ای – تربیتی در کلیه سطوح تحصیلی برای افزایش سلامت جسمی و روحی دانش آموزان.
پس از تصویب، این سند جهت اجرا به وزارت آموزش‌و‌پرورش ابلاغ شده و در جهت پشتيباني از جریان تعلیم و تربیت و انجام رسالت نظام و كمك به تحقق این هدف، راهکارهای اشاره شده در بالا، ذیل زیرنظام‌های راهبری و مدیریت، برنامۀ درسی ملی، تأمین فضا و تجهیزات و فناوری و تربیت معلم و تأمین منابع انسانی تعریف شده و برنامه‌های متناسب با آن به صورت کلی اشاره گردیده است.
بی‌شک، تدارك سازوکارهای تحولی در سازمان بزرگ و گسترده آموزش‌و‌پرورش نیازمند مدیریت کارآمد و اثربخش است تا بتواند با استفادۀ حداکثری از امکانات و منابع موجود و برقراری تعامل فعال و اثربخش با ارکان سهیم و مؤثر در فرایند تحول، زمینۀ تحقق اهداف تحول را فراهم آورد. با تدوین و تصویب سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش این بارقۀ امید ایجاد شد که آموزش‌و‌پرورش از روزمرگی خارج و تحول بنیادین در آن آغاز شود. بنا به اظهار مسئولان وزارت آموزش‌و‌پرورش تا حدود سال 98 باوجود اینکه بیش از 7 سال از تدوین سند گذشته اما کمتر از بیست درصد از مفاد و برنامه‌های این سند عملیاتی شده است. لذا واکاوی مدیریت فعال و هوشمندانه تحول و استفادۀ بهینه از فرصت‌ها و امکانات برای تحقق اهداف تحول تا دستیابی به آموزش‌و‌پرورش در طراز جمهوری اسلامی ایران از اهمیت و حساسیت بالا برخوردار بوده و یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.
به نظر می‌رسد پیگیری و پیاده‌سازی راهکارهای ارائه شده در سند تحول برای تقویت فرهنگ عفاف و حجاب باید بیش از پیش مورد توجه اندیشمندان و نخبگان جامعه قرار گیرد، تا موانع تحقق آن بر طرف، نواقص آن تکمیل و برنامه‌های عملیاتی مشخص برای آن تدوین گردد.
باید نواقص و موانع موجود در محتواي آموزشي به کارگرفته شده در برنامۀ درسی آشکار و پنهان، برای ترویج فرهنگ عفاف و حجاب مشخص شود. باید توجه به هویت جنسیتی در کنار مقابلۀ با تبعیض جنسیتی قرار گیرد. باید با در نظر گرفتن الگو بودن معلمان تدابیر مشخصی برای جذب و تربیت معلمان و مدیران ملتزم به عفاف و حجاب و توانا در انتقال این فرهنگ به دانش‌آموزان اتخاذ کرد. باید راهکارهای مشخصی برای هم‌افزایی میان خانواده‌ها و مدارس در فرآیند ترویج فرهنگ عفاف و حجاب اندیشید. باید اثرات سوء نظام آموزش عمومی و آموزش عالی در به تأخیر افتادن امر ازدواج را کاهش داد و صدها باید دیگر که برای تحقق آنها نیازمند نهضتی عمومی برای اصلاح آیندۀ جامعه هستیم، نهضتی که خط مقدم آن در مدارس است.
منابع
[1] خنیفر، حسین. (1389). مبانی تحول بینادین نظام آموزش و پرورش. دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش.
[2] متن سند تحول بنیادین آموزش و پروروش، 1390