به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، دکترمیرهادی رهگشا در گفتگو با سایت مسیر اقتصاد به تحلیل اقدامات بانک مرکزی در خصوص حذف جایگزینهای پول ملی به خصوص عرضه سکه و طلا پرداخت. ایشان در ابتدا بیان داشت؛ رئیس کل بانک مرکزی به تازگی در سخنرانی خود در اختتامیه دهمین همایش سالانه اقتصاد مقاومتی، این نهاد را مرزبان ریال عنوان کرد و تاکید کرد هیچکس نباید به جز ریال از وسیله مبادله دیگری در اقتصاد استفاده کند. به گفته وی اگر ریال تضعیف شود اقتصاد ایران تضعیف می‌شود و بانک مرکزی نباید از حکمرانی ریال غافل شود.   اما آیا سیاست‌های اجرایی بانک مرکزی تا امروز در راستای گفته‌های اخیر رییس کل این نهاد بوده است؟ در واقع اگر به درستی سیاست اصلی بانک مرکزی تقویت ارزش ریال و کنار گذاشتن جایگزین‌های پول ملی در جامعه است، بانک مرکزی باید اولین نهادی باشد که سیاست‌های اجرایی خود را متناسب با این هدف تنظیم می‌کند.  

اهمیت تقویت ارزش ریال و حذف جایگزین‌های پول ملی

در همه اقتصادهای جهان، ابزاری که می‌تواند مسئولیت‌های پول را انجام دهد و به عنوان «وسیله مبادله»، «سنجش ارزش» و «ابزار ذخیره ارزش» مورد استفاه قرار بگیرد، باید پول ملی آن کشور باشد. هرچه یک کشور بتواند پول ملی را در تحقق این مسئولیت‌ها موفق‌تر جلوه دهد، اقتصاد آن کشور نیز عملکرد بهتر و مطلوب‌تری دارد. در مقابل هرچه ابزارهای دیگر در تحقق مسئولیت‌های مذکور مورد اقبال مردم یک کشور قرار بگیرد، پول ملی آن کشور و در ادامه اقتصاد آن کشور روند مطلوبی را طی نخواهد کرد.   به طور خاص در مورد کشورهایی که با تکانه‌ها و چالش‌های اقتصادی خارجی، همچون تحریم یا بدهی‌های خارجی، مواجهند، تقویت اعتبار پولی ملی در داخل کشور، اهمیتی اساسی‌تر دارد. چنانچه کشوری بتواند در برابر تکانه‌های خارجی اعتبار پولی را حفظ کند، اثر تکانه وارد شده به اقتصاد به شکل ساده‌تری قابل مدیریت خواهد بود؛ اما در غیر اینصورت، دامنه این اثرات به مرور بیشتر می‌شود و چرخه‌ای از مشکلات تشدید شونده اقتصادی را آغاز خواهد کرد.   کاهش تقاضا و ارزش پول ملی، افزایش مازاد عرضه نقدینگی و تورم، رشد اقتصاد زیرزمینی، کاهش درآمدهای واقعی مالیاتی، قاچاق کالا، فرار سرمایه و بی‌ثباتی اقتصادی از نتایج مخرب کاهش اعتبار پول ملی و رواج جایگزین‌های آن در اقتصاد است.  

چرا به جایگزین های پول ملی اقبال وجود دارد؟

به طور طبیعی دولت‌ها هرگونه جایگزینی پول ملی با ابزارهای دیگر را برنمی‌تابند. در مقابل به دلیل تمایل ذی نفعان به اقداماتی همچون فرار مالیاتی، خروج سرمایه و تامین مالی فعالیت‌های مجرمانه، همواره سطحی از تمایل به استفاده از جایگزین‌های پول ملی در همه کشورها وجود دارد. از این رو یکی از وظایف اقتصادی اصلی دولت‌ها در همه کشورهای جهان، اتخاذ تدابیری برای تقویت اعتبار پول ملی و حذف جایگزین‌های آن است.   در اقتصاد ایران نیز در طول دهه‌های اخیر استفاده از جایگزین‌های پول ملی از سوی ذی نفعان و حتی بخشی از مردم، روندی صعودی داشته است. امروز بخشی از فعالین اقتصادی برای فرار مالیاتی از سکه طلا و اسکناس ارزهای خارجی برای مبادلات خود استفاده می‌کنند و سرمایه‌داران زیادی برای حفظ ارزش سرمایه خود اقدام به خرید طلا، ارز، خودرو و ملک کرده‌اند. تضعیف پول ملی و استفاده از جایگزین‌های آن از سوی فعالین اقتصادی، رابطه‌ای دو طرفه و تشدید کننده دارند و در سال‌های اخیر این دو پدیده در تشدید یکدیگر نقش داشته‌اند.  

در اقتصاد ایران نهادهای رسمی در رواج جایگزین‌های پول ملی نقش دارند

اما مسئله بسیار مهم اینکه در اقتصاد ایران برخلاف دیگر کشورها، نهادهای رسمی، به ویژه بانک مرکزی نیز در تقویت اعتبار جایگزین‌های پول ملی سهم دارند و اولین گام برای خروج از وضعیت فعلی و افزایش اعتبار ریال، اصلاح اقدامات حاکمیتی است تا در ادامه مردم و فعالین اقتصادی نیز به پول ملی اقبال بیشتری نشان دهند.   به طور خاص باید توجه داشت که در هیچ کشوری از جهان جایگزین‌های پول ملی از طرف نهادهای رسمی در بازار عرضه نمی‌شود، بلکه در مقابل نهادهای حاکمیتی با تجمیع کنندگان آن برخورد قضایی می‌کنند. در دیگر کشورها و به ویژه کشورهای توسعه یافته، کنز و جمع آوری طلا یا اسکناس ارزهای خارجی به خودی خود یک جرم محسوب می‌شود؛ چراکه تنها مجرمان و افرادی که نمی‌خواهند رد جریان مالی آن‌ها از سوی حاکمیت رصد شود، اقدام به کنز جایگزین‌های پول ملی می‌کنند.   اما در ایران روند دقیقا برعکس است؛ بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز و طلا، هرساله مقادیر قابل توجهی سکه و اسکناس ارز در بازار عرضه می‌کند تا به خیال خود التهابات این بازار را مدیریت کند و از تضعیف ارزش پول ملی جلوگیری نماید. درحالیکه چنین اقدامی به افزایش اعتبار این جایگزین‌های پولی ملی نزد فعالین اقتصادی منجر می‌شود و به مرور تقاضا برای آن‌ها را بیش از پیش افزایش می‌دهد. بانک مرکزی باید به مانند همه کشورهای جهان، تلاش کند که تقاضا برای جایگزین‌های پول ملی از جمله سکه طلا و اسکناس ارز، به شدت محدود شود، اما در طول سال‌های اخیر تلاش شده است به این تقاضای غیرمشروع پاسخ داده شود و نتیجه نیز افزایش اعتبار آن‌ها و تضعیف بیش از پیش ارزش و اعتبار ریال بوده است.  

بانک مرکزی باید عرضه سکه طلا و اسکناس دلار به بازار را متوقف کند

بنابراین از نهادهای رسمی، به ویژه بانک مرکزی، انتظار می‌رود برای تحقق هدف اعتبار بخشی به ریال به عنوان پول ملی در اقتصاد ایران، در وهله اول از عرضه جایگزین‌های پول ملی چون سکه طلا و اسکناس دلار در بازار خودداری و جلوگیری کنند؛ در وهله دوم نیز باید با هرکس که مقادیر زیادی از جایگزین‌های ریال را نزد خود کنز کرده‌است یا از جایگزین‌های پول ملی در مبادلات کلان خود بهره می‌برد، برخورد قضایی صورت بگیرد و با تصویب جرائم بازدارنده، انگیزه فعالین اقتصادی در این زمینه مدیریت شود.