به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛  گران شدن سکه در هر دوره‌ای لرزش تن و بدن آقایانی که در حال متارکه هستند یا زندگی پرتنشی را تجربه می‌کنند، به همراه دارد. قوانین مهریه در ایران به گونه‌ای است که نه زنان از آن رضایت دارند و نه مردان، هر دو گروه ادعا دارند که در جریان گرفتن یا دادن مهریه متضرر می‌شوند، زنان می‌گویند با توجه به قوانین و ترفندهایی که مردان به کار می‌گیرند ستاندن مهریه به قدری دشوار است که زن در نهایت مجبور می‌شود عطای چند سکه را به لقایش بخشیده، جان شیرین را بردارد و بگریزد. مردان هم معتقدند مهریه از اساس ظلم به مرد است، چه دلیلی دارد وقتی دو نفر با میل و رضایت ازدواج می‌کنند و هر دو عمر و جوانیشان را بر سر آن زندگی می‌گذارند، یکی از طرفین پرداخت پول هنگفتی را حین جدایی متقبل شود. امروزه مهریه های بالا در ازدواج عاملی برای ضمانت خوشبختی دختر، ترساندن داماد از بکاربردن واژه طلاق، پُز دادن و کلاس گذاشتن خانواده ها برای هم شده است غافل از اینکه مراجعه به دادگاه های خانواده نشان می دهد مهریه بالا هرگز باعث خوشبختی نیست و گاهی کار به جایی می رسد که مهرم حلال، جانم آزاد در بسیاری از خانواده ها تعبیر می شود. مهریه هایی که برگردن مرد با مُهر عندالمطالبه بودن حک می شود و علت چشم و هم چشمی این روزهای مجالس عقد و عروسی شده است، حال سوال اینجاست که آیا مهریه بالا ضامن خوشبختی است؟ در این خصوص «ریحانه حقانی»، مدیر گروه علمی پژوهشی مطالعات زنان و خانواده پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر و مدیر گروه علمی واحد پاسخگویی به سوالات اعتقادی حرم خانم فاطمه معصومه (س) در گفتگویی با خبرگزاری شبستان در این خصوص بیاناتی مطرح کرد که تقدیم حضور می‌شود.

سوال: به نظر شما مهریه چقدر می تواند ضامن خوشبختی زوج ها شود؟

خوشبختی در زندگی زناشویی به یک عامل اقتصادی یا فرهنگی مانند مهریه محدود نمی شود؛ هر چند مهریه در فرهنگ ها و نظام های حقوقی مختلف جایگاه و اهداف متفاوتی دارد؛ اما ضامن خوشبختی نیست؛ چرا که مهریه در فرهنگ های مختلف دارای یک سری اهداف است به عنوان نمونه در سنت اسلامی به عنوان هدیه ای از سوی مرد به زن در آغاز زندگی مشترک تعیین می شود که یک نوع حمایت مالی و اقتصادی هم برای زن محسوب می شود. به نوعی هم نشان دهنده توجه مرد به تعهدات مالی خود در زندگی زناشویی است. به هر حال مهریه به تنهایی نمی تواند ضامن خوشبختی زوج ها باشد؛ چرا که خوشبختی عموماً حاصل تعاملات  سازنده، همراهی، هماهنگی شخصیتی و اهداف مشترک در زندگی است. نکته دوم این است که در برخی از فرهنگ ها و جوامع، «مهریه» به عنوان یک سنت و حتی نشانه ای از جایگاه اجتماعی خانواده ها تلقی می شود و گاهی هم مقادیر بسیار بالایی را قرار می دهند اما نکته قابل توجه این است که حتی وقتی هم که مهریه به صورت عرف تعیین می شود باز هم کمکی به استحکام خانواده نمی کند. برخی از تحقیقات حوزه روان شناسی هم نشان می دهد که اگر مهریه با رضایت و درک متقابل نه به عنوان یک تعهد سنگین تعیین شود؛ می تواند به تقویت تعهدات متقابل در زندگی زناشویی کمک کند اما اگر مهریه صرفاً فقط به عنوان یک ابزار برای تضمین بقای زندگی مشترک در نظر گرفته شود نه تنها باعث خوشبختی نمی شود که می تواند موجب بروز مشکلات و تعارضات عاطفی نیز شود. در واقع مهریه یک سنت اسلامی و یک فرهنگ است که می تواند نقش مهمی در ایجاد آرامش روانی و اقتصادی زن داشته باشد؛ اما ضمانت خوشبختی زوجین مستلزم همراهی عوامل مختلفی است مانند همدلی، ارتباط موثر و تعاملات عاطفی که مهریه به تنهایی نمی تواند تضمین کننده باشد.

سوال: اصطلاحی در مورد مهریه وجود دارد که کی داده کی گرفته در حالی که امروزه گرفته می شود نظرتون را در این مورد بفرمایید؟

مهریه یک حق و یک تعهد مالی است. به طور کلی نکته ای که وجود دارد این است که همین جمله خود نشان دهنده تعارض است و می تواند موجب تعارض در رابطه زناشویی شود. به این صورت که برخی تصور می کنند مثلا مهریه صرفا یک سنت و بدون نظامات حقوقی و مالی است؛ در حالی که مهریه طبق قانون به عنوان یک حق مالی برای زن در نظر گرفته شده و پرداختش الزامی است، بنابراین مهریه یک تعهد و یک ِدِین است که فرد نباید خود را در این تعارضات ناصحیح قرار دهد. لذا پرداخت مهریه باید به عنوان یک مسئولیت قانونی و اخلاقی شناخته شود و با ایجاد آگاهی و فرهنگ سازی  به جوانان و خانواده ها کمک کرد تا مفهوم واقعی مهریه را درک کنند تا از بروز مشکلات و تنش ها در زندگی زناشویی جلوگیری کنند.

سوال: وقتی مهریه ای تعیین می شود در واقع دِینی بر گردن مرد گذاشته می شود در صورتی که مرد توان پرداخت آن را نداشته باشد آیا عقد باطل می شود، نظر فقه اسلامی در این زمینه چیست؟

در فقه اسلامی مهریه هم برای ازدواج دائم و هم برای ازدواج موقت تعریف شده است. در ازدواج دائم مرد متعهد و موظف به پرداخت مهریه است؛ چرا که حق شرعی زن می باشد. اما در صورتی که مرد توانایی پرداخت آن را نداشته باشد، خود این مساله باعث ابطال عقد نمی شود و عقدش صحیح است اما مرد موظف به پرداخت آن است. مرد می تواند به صورت تقسیط یا شیوه های تدریجی دیگر مهریه همسرش را پرداخت نماید. بنابراین عدم قدرت مرد در پراخت مهریه، باعث ابطال عقد نمی شود. ضمن اینکه در ازدواج موقت هم همین طور است، مهریه حق شرعی زن محسوب می شود و می تواند آن را مطالبه نماید. در زمان جاری شدن عقد هم ذکر مهریه شرط است و عدم توانایی در پرداخت آن هیچ تاثیری در صحت عقد ندارد لذا در هر دو عقد (ازدواج موقت و دائم) توصیه بر این است  که قبل از تعیین مهریه، توانایی مالی طرفین سنجیده شود تا حد الامکان از بروز مشکلات  و تنش ها جلوگیری شود. سوال: با توجه به افزایش لحظه‌ای سکه به نظر شما زمان آن نرسیده که عُرف تعیین مهریه از سکه به موارد دیگری تغییر نماید؟ آیا شما با این امر موافق هستید نظر شما در این زمینه چیست؟ این مساله باید از جوانب مختلف مورد توجه و بررسی قرار بگیرد. همین که خود مهریه با سکه تعیین می شود دارای چالش های مختلفی است. یکی از این چالش ها نوسانات قیمتی است. اگر سکه به عنوان یک معیار مالی در نظر گرفته شود، نوسانات مالی باعث کم و زیاد شدن تعهد می شود؛ وقتی نوسانات مالی رو به افزایش باشد، کسانی که تعهد سکه دارند، فشار مالی بیشتری را تجربه می کنند. مثلا ممکن است مهریه به عنوان یک میزان مشخصی از سکه تعیین شود و در زمان پرداختش قیمت سکه چندین برابر شده باشد که در این صورت یک بار مالی سنگینی بر دوش مرد تحمیل می شود؛ بنابراین خود نوسانات قیمتی یک مساله است. عامل دیگر فشار اجتماعی است. مثلا برخی افراد به دلیل عرف یا سبک های مختلفی که وجود دارد، مهریه های سنگینی با سکه تعیین می کنند که این هم باعث فشار اجتماعی می شود؛ بنابراین ضرورت چنین کاری احساس می شود اما مستلزم تبیین و راه‌های عملی مختلف است که این تغییر صورت پذیرد لذا با توجه به شرایط اقتصادی جامعه، بهتر است که به جای سکه از معیارهایی (ملک یا سرمایه گذاری) استفاده شود که نسبت به شرایط مالی طرفین منصانه تر است. عامل سوم، مناسبات فرهنگی است که خانواده ها می توانند با توجه به فرهنگ بومی هر منطقه ای میزان مهریه خود را بر اساس آن (اموال، املاک و ...) تعیین کنند؛ بنابراین با توجه به شرایط اقتصادی جامعه و نوسانات شدید قیمت ها، تغییر عرف تعیین مهریه از سکه به موارد دیگر می تواند به عنوان یک راهکار عملی و منصفانه دیده شود که هم در کاهش فشارهای مالی زوج ها و هم به تلطیف روابط خانوادگی و هم کاهش تنش ها کمک می کند. ضمن اینکه این مهم نیازمند فرهنگسازی، آگاهی اجتماعی و گفتگوهای صریح بین خانواده  ها نیز است.

سوال: سنگینی مهریه بر فضای فکری مرد چقدر است؟

سنگینی مهریه بر فضای فکری مردان می تواند تاثیرات عمیق و گسترده ای در جنبه های مختلف زندگی داشته باشد. به عنوان نمونه می تواند تاثیرات روانی مانند استرس و اضطراب آقایان داشته باشد. با توجه به اینکه مردها مسئولیت مالی زندگی را بر عهده دارند لذا تعیین مهریه بالا و عدم توانایی در پراداخت آن، می تواند هم موجب افزایش سطح استرس و اضطراب و هم احساس عدم کفایت مردها شود. یکی دیگر از عواقب سنگینی مهریه بر فضای فکری مردان تاثیرات اجتماعی آن است لذا انتظارات اجتماعی باعث جدی گرفتن مهریه از سوی مردها و تقابل خواسته های فردی و انتظارات اجتماعی شده و در نهایت ممکن است منجر به تنش اجتماعی نیز شود؛ حتی این تاثیرات اجتماعی به نوعی نگرش مردان نسبت به ازدواج را هم تغییر می دهد به طوری که برخی از مردها به دلیل بار مالی و مسئولیت های سنگین مهریه از ازدواج خودداری  می کنند. ضمن اینکه سنگینی مهریه بر فضای فکری مردان تاثیرات اقتصادی هم دارد؛ چرا که مهریه به عنوان یک تعهد مالی می تواند موجب مقرض شدن و وام گرفتن مردها شود و در صورت عدم مدیریت درست، در تصمیم گیری های مالی آنها نیز تاثیرگذار باشد. بار مالی مهریه علاوه بر تاثیرات روحی، روانی، اجتماعی و اقتصادی در کیفیت روابط خانوادگی افراد نیز اثر دارد؛ بنابراین نیاز است که تغییر نگرش های اجتماعی و نظام های مالی پایدار شکل بگیرد تا مسیر ازدواج تسهیل و زندگی مشترک بر مبنای واقعی آن شکل بگیرد تا نگاهی که نسبت به مهریه وجود دارد اصلاح شود. اگر نگاهی که اسلام نسبت به مهریه دارد در جامعه نهادینه شود، مهریه بسیار خوب و کمک کننده است.

سوال: چکار کنیم که مهریه به سمت کارکرد مثبت برود؟

ابتدا اینکه مهریه متناسب با شرایط مالی، درآمد و هزینه ها دیده شود. قبل از تعیین مهریه زوج ها تحت آموزش ها و مشاروه های لازم در خصوص مهریه، حقوق و وظایف زوجین و اهمیت روابط سالم قرار بگیرند. راهکار دیگر تغییر نگرش های اجتماعی است؛ به بیان دیگر مخالفت با مهریه های سنگین و غیرمنطقی یک اقدام اجتماعی مثبت قلمداد شود. الگوهای اسلامی موفق که بر اساس معیارهای درست ازدواج شکل گرفته اند به جامعه معرفی شوند. دیگر اینکه در قالب آموزش های قبل از ازدواج به زوج ها نشان دهیم که ایجاد و تقوقیت روابط عاطفی به جای تأکید بر مسائل مادی می تواند تاثیرات مثبتی بر روابط زناشویی داشته باشد. بنابراین باید قوانین و مقرارت حمایتی برای حل مشکلات مهریه وضع شود. نگرش ها به سمت جنبه های مثبت مهریه تغییر پیدا کند. مهریه باید به عنوان ابزار و وسیله ای در جهت تقویت روابط و تعهدات خانوادگی در نظر گرفته شود نه به عنوان یک حربه در راستای تحت فشار قرار دادن مرد. ضمن اینکه مهریه هدیه ای از جانب مرد برای زن است که متاسفانه امروزه از کارکرد اصلی خود خارج شده و ضرورت دارد که دوباره  به کارکرد اصلی خود بازگردد.