به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از روابط عمومی مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام(ISC)؛ دکتر علی نایبی معاون فناوری و نوآوری مؤسسه ISC گفت: موسسه ISC وظیفه رصد و پایش علم و فناوری جمهوری اسلامی ایران و کشورهای اسلامی را بر عهده دارد. رصد جایگاه فناوری و نوآوری می تواند به برنامه ریزان و سیاستگذاران حوزه علم و فناوری کمک کند. شناخت وضعیت موجود، مهمترین گام برای برنامه ­ریزی و سیاست­ گذاری آینده در مورد هر نظام است. نظام علم و فناوری کشورها نیز به عنوان نظامی گسترده، پیچیده و دارای اجزا و ابعاد رسمی و غیر رسمی از این قاعده مستثنی نبوده و به منظور برنامه­ ریزی و سیاست­گذاری در مورد آن، شناخت دقیق وضع موجود و همچنین تعقیب روند تغییرات در طول زمان در مقایسه با دیگر کشورها ضروری است.

نایبی افزود: یکی از معتبرترین نظام­ های فناوری و نوآوری جهانی، سازمان جهانی مالکیت فکری ( وایپو) است. هدف اصلی این سازمان، پیشبرد و توسعه­ی نظام بین ­المللی مالکیت فکری در جهت پرورش نوآوری و خلاقیت در سطح جهان است و به منظور نیل به این مهم، کنوانسیون ها و معاهدات متعدّدی با نظارت وایپو بین کشورهای عضو این سازمان منعقد شده است که می­تواند موجب افزایش همکاری­ های بین ­المللی در ارتقای حمایت از مالکیت فکری شود.

وی گفت: شاخص جهانی نوآوری وایپو (GII) از 7 رکن تشکیل شده است؛ هر رکن نیز از سه زیررکن (مجموعا 21 زیررکن( و و هر زیر رکن از چندین شاخص )مجموعا 81 شاخص( تشکیل شده است. هفت رکن شاخص جهانی نوآوری در دو دسته ورودی و خروجی سامان یافته ­اند. در دسته ورودی­ های نوآوری(عوامل ایجاد کننده) که نشان دهنده توانایی اقتصاد یک کشور به منظور انجام فعالیت­ های نوآورانه است، ارکان نهادی یا موسسات، پژوهش و سرمایه انسانی، زیرساخت ­ها، پیچیدگی بازار، و پیچیدگی کسب وکار، و در دسته خروجی ­های نوآوری که نتایج فعالیت ­های نوآورانه در اقتصاد یک کشور را نشان می ­دهد، دو رکن خروجی ­های دانشی و فناورانه، و خروجی ­های خلاق وجود دارند . امتیاز هر کشور در هر یک از ارکان هفت ­گانه، از طریق محاسبه میانگین ساده امتیاز زیررکن ­ها به دست می ­آید.

نایبی ادامه داد: با توجه به مطالب ذکر شده، بررسی و تحلیل جایگاه جمهوری اسلامی ایران در شاخص ­های فناوری و نوآوری در رتبه بندی­ های معتبر جهانی از جمله وایپو اهمیت زیادی دارد.

جدول شماره 1، وضعیت کشورهای پیشرو جهانی در شاخص­های 7 گانه فناوری و نوآوری را براساس گزارش وایپو 2024 نشان می­دهد. در بین کشورهای پیشرو جهانی، کشورهای سوئیس، سوئد و آمریکا در بالاترین رتبه ­ها در شاخص ­های 7 گانه فناوری و نوآوری قرار گرفته‌اند. کشور سوئیس در شاخص ­های خروجی­ های دانش و فناوری و شاخص خروجی ­های خلاق، کشور سوئد در شاخص زیرساخت ­ها و شاخص پیچیدگی کسب و کار، کشور آمریکا در شاخص پیچیدگی بازار، سنگاپور در شاخص موسسات، کره جنوبی در شاخص پژوهش و سرمایه انسانی رتبه ­های اول را به خود اختصاص داده ­اند.

جدول 1. وضعیت کشورهای پیشرو جهانی در شاخص ­های 7 گانه فناوری و نوآوری وایپو (2024)

معاون فناوری و نوآوری مؤسسه ISC  گفت: جدول شماره 2، وضعیت کشورهای پیشرو اسلامی در شاخص های 7 گانه فناوری و نوآوری را براساس گزارش وایپو 2024 نشان می­ دهد. در بین کشورهای پیشرو اسلامی، کشورهای امارات، مالزی و ترکیه در شاخص های 7 گانه فناوری و نوآوری بالاترین جایگاه‌ها را داشته‌اند. کشور جمهوری اسلامی ایران رتبه 64 جهانی و رتبه هفتم در بین کشورهای اسلامی را به خود اختصاص داده است. بهترین رتبه جمهوری اسلامی ایران در شاخص پیچیدگی بازار (رتبه 17 جهانی و رتبه اول در بین کشورهای جهان اسلام) می باشد. همچنین جمهوری اسلامی ایران در شاخص خروجی ­های دانش و فناوری رتبه 49 جهانی و رتبه سوم در بین کشورهای جهان اسلام را به خود اختصاص داده است.

                                                                             جدول 2. وضعیت کشورهای پیشرو اسلامی در شاخص ­های 7 گانه فناوری و نوآوری وایپو (2024)

نایبی گفت: براساس گزارش ­های شاخص جهانی نوآوری، جمهوری اسلامی ایران در سال 2020 رتبه 67، 2021 رتبه 60، 2022 رتبه 53، در سال 2023 رتبه 62 و در سال 2024 رتبه 64 را به خود اختصاص داده است. بهترین رتبه جمهوری اسلامی ایران در 4 سال اخیر به سال 2022 با رتبه 53 بر می گردد (نمودار 2). نمودار 2 روند رتبه جمهوری اسلامی ایران در بازه زمانی 10 ساله را نشان می دهد که نشان از بهبود عملکرد فناوری و نوآوری ایران در بازه زمانی 10 ساله می باشد. همچنین رتبه ایران در سال 2024 نسبت به سال 2023 دو پله افزایش داشته است. براساس گزارش 10 سال اخیر وایپو، روند رتبه جمهوری اسلامی ایران از سال 2015 تا 2022 کاهشی و از سال 2022 تا 2024 مجدد روند، افزایشی شده است.

نمودار1. روند رتبه جمهوری اسلامی ایران در بازه زمانی ده ساله

(منبع: Global Innovation Index Database, WIPO, 2024 )

جدول 3. روند رتبه کشورهای پیشرو اسلامی در شاخص های فناوری و نوآوری وایپو طی سال­ های اخیر

جدول 4. وضعیت جمهوری اسلامی ایران در شاخص ­های 7 گانه فناوری و نوآوری وایپو (2020-2024)

در این جدول، علامت   نشان‌دهنده بهبود رتبه و علامت نشان‌دهنده ضعیف‌تر شدن رتبه و به عبارتی رتبه بالاتر است.

معاون فناوری و نوآوری مؤسسه ISC گفت: براساس جدول شماره 4، رتبه‌ی جمهوری اسلامی ایران در مجموع خروجی­ های دانش و فناوری 6 رتبه بهبود یافته است. در سال 2023 بهترین رتبه ایران در شاخص خروجی‌های دانش و فناوری مربوط به زیرشاخص تولید دانش ( رتبه 32 جهانی ) بود اما در سال 2024 بهترین رتبه ایران مربوط به اثرگذاری دانش ( رتبه 26 جهانی ) گزارش شده است.

وی ادامه داد: یکی از نقاط قوت کشور در سال 2024 مربوط به اثرگذاری دانش است. بررسی گزارش ­های سالانه وایپو نشان می­دهد که طی سال­ های گذشته، علاوه بر عملکرد خوب کشور در تولید دانش، اثرگذاری و تبدیل دانش به خروجی مطلوب بوده است. در سال 2024 در زمینه اثرگذاری و تبدیل دانش به خروجی مطلوب، وضعیت نسبت به سال­های قبل بهبود یافته است که این مرهون ارتباط بهتر و موثرتر بین مراکز تولید علم و مراکز صنعتی، توسعه‌ی کیفیت و کمیت شرکتهای دانش‌بنیان و حمایت ملی از مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری است.

نایبی در پایان گفت: بررسی پنج ساله شاخص های نوآوری نشان می­ دهد که جمهوری اسلامی ایران در شاخص خروجی‌های خلاق تا سال 2023 عملکرد مطلوبی را داشته است. اما در سال 2024 نسبت به سال 2023، 9 پله افزایش رتبه داشته است. در زیرشاخص دارایی های نامشهود (دارایی های فکری) رتبه جمهوری اسلامی ایران طی 5 سال گذشته همواره کمتر از 30 بوده است.