حجتالاسلام والمسلمین احمدحسین شریفی، رئیس دانشگاه قم، در یادداشتی مطرح کرد؛مدیران نباید به «حسن نیت» زیردستان بسنده کنند / ریشهیابی اشتباهات سازمان با نظارت صحیح
از مهمترین ارکان مدیریت، «نظارت» است. نظارت دائم بر فرایندها و عوامل انسانی به ویژه مدیران میانی. امیرمؤمنان علیه السلام در توصیه خود به مالک اشتر میگوید:
ثُمَّ تَفَقَّدْ أَعْمَالَهُمْ، وَابْعَثِ الْعُيُونَ مِنْ أَهْلِ الصِّدْقِ وَالْوَفَاءِ عَلَيْهِمْ، فَإِنَّ تَعَاهُدَکَ فِي السِّرِّ لاِمُورِهِمْ حَدْوَةٌ لَهُمْ عَلَى اسْتِعْمَالِ الاْمَانَةِ، وَالرِّفْقِ بِالرَّعِيَّةِ وَتَحَفَّظْ مِنَ الاْعْوَانِ، فَإِنْ أَحَدٌ مِنْهُمْ بَسَطَ يَدَهُ إِلَى خِيَانَة اجْتَمَعَتْ بِهَا عَلَيْهِ عِنْدَکَ أَخْبَارُ عُيُونِکَ، اکْتَفَيْتَ بِذَلِکَ شَاهِداً، فَبَسَطْتَ عَلَيْهِ الْعُقُوبَةَ فِي بَدَنِهِ، وَأَخَذْتَهُ بِمَا أَصَابَ مِنْ عَمَلِهِ، ثُمَّ نَصَبْتَهُ بِمَقَامِ الْمَذَلَّةِ، وَوَسَمْتَهُ بِالْخِيَانَةِ، وَقَلَّدْتَهُ عَارَ التُّهَمَةِ؛ سپس رفتار كارگزاران را بررسى كن، و جاسوسانى راستگو، و وفا پيشه بر آنان بگمار، كه مراقبت و بازرسى پنهانى تو از كار آنان، سبب امانت دارى، و مهربانى با رعيّت خواهد بود. و از همكاران نزديكت سخت مراقبت كن، و اگر يكى از آنان دست به خيانت زد، و گزارش جاسوسان تو هم آن خيانت را تأييد كرد، به همين مقدار گواهى قناعت كرده او را با تازيانه كيفر كن، و آنچه از اموال كه در اختيار دارد از او باز پس گير، سپس او را خوار دار، و خيانتكار بشمار، و طوق بد نامى به گردنش بيفكن»
بر این اساس یکی از ارکان و پایههای مدیریتِ درست این است که یک مدیر و مسؤول (در هر سطحی که مدیریت و مسؤولیت دارد) لازم است به صورت مستمر اعمال و کارهای زیردستان خود را زیر نظر داشته باشد. پیوسته از کار آنها جستجو کند. نسبت به درستی انجام کارها توسط آنها اطمینان حاصل کند. برای این کار «ناظران» و «عیونی» را مشخص کند؛ اعم از ناظران مشخص و نام و نشاندار یا ناظران پنهان و نامشخص. و اعم از نظارت انسانی یا نظارت ماشینی و دوربینی و با بهرهگیری از ابزارهای هوشمصنوعی و امثال آن.
معنای این توصیه آن است که در کارهای مدیریتی و اداری و سازمانی و در رابطه مدیران و زیرمجموعههای خود نباید بر اساس قاعده فقهیِ «حمل فعل مسلمان بر صحت» عمل کرد. حتی اگر مطمئن باشیم که مدیران یا کارکنان ما «خیانت» نمیکنند؛ باز هم نباید از نظارت بر اعمال آنها غافل شویم؛ زیرا هر چند تعمداً خیانت نمیکنند؛ اما ممکن است «اشتباه» یا «سستی» و «تنبلی» کنند. (رهبر انقلاب، ۱۲ دی ۱۳۷۰) و یکی از وظایف حتمی مدیران آن است که همواره اسباب نشاط و فعالیت و سرزندگی را در زیرمجموعه خود فراهم کنند. اگر در جایی سستی یا تنبلی هم دیدند، بلافاصله آن را درمان کنند.
رهبر فرزانه انقلاب در توصیه به همه مدیران کشور میفرماید:
«من هميشه به مديران ميگويم ... دائم مأموران و منتخبان خودتان را زير نظر داشته باشيد؛ دائم نگاه كنيد و از اينها غافل نشويد. ديدهايد كه نگهبانها در شب نورافكنهايى را دائم ميچرخانند و گوشهها را نگاه ميكنند؛ شما هم همينطور بايد بهطور دائم امور را زير نظر داشته باشيد و نگاه كنيد؛ آيا تخلّفى در كارهايشان وجود دارد يا خير.» (۱۷ مهر ۱۳۸۴)