هدف اصلی زوج درمانی اسلامی ایجاد یک رابطه رضایت بخش بین زوجین و فراهم شدن یک زندگی با نشاط و انگیزه همراه با آرامش و لذت در چارچوب آموزه های اسلامی با رنگ خدایی در همه ابعاد زندگی زناشویی می باشد.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، محمدرضا سالاری فر عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سید جلال یونسی عضو هیأت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی و محمدحسین شریفی نیا عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و آیت الله سید محمد غروی مدیر گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مقاله «مبانی و ساختار زوج درمانی اسلامی» را به رشته تحریر در آورده اند که در ادامه آن را می خوانید؛
مبانی زوج درمانی اسلامی
تدوین یک نظریه مشاوره زناشویی و مداخله برای حل اختلافات زوج ها از نگاه اسلامی مبتنی بر پایه هایی است که بدون پذیرش آن ها نمی توان از زوج درمانی اسلامی سخن گفت. این مبانی به شرح زیر است:
۱ – جایگاه خانواده و اهمیت آن در رشد فردی اجتماعی: خانواده در نگاه اسلام مهم ترین و محبوب ترین نهاد اجتماعی است.
۲ – ویژگی های خانواده سالم از نظر اسلام: از دیدگاه اسلامی تا ویژگی های خانواده سالم(کارآمد) روشن نشود، نمی توان مداخله ها را طرح ریزی واجرا نمود.
۳ – آسیب شناسی خانواده از نظر اسلام: هرگونه مداخله در زندگی زن و شوهر مبنی بر این است که رفتار یا پدیده ای را آسیب یا مشکل بدانیم.
۴ – اهداف تشکیل خانواده از نظر اسلام: از دیگر مبانی مهم زوج درمانی اسلامی روشن کردن اهداف تشکیل خانواده از نظر اسلام است.
۵ – چارچوب های فقهی و اخلاقی مداخله ها در زوج درمانی: در دیدگاه اسلام چه مجوزی برای مداخله در خانواده ها وجود دارد؟
اهداف زوج درمانی اسلامی
هدف اصلی زوج درمانی اسلامی ایجاد یک رابطه رضایت بخش بین زوجین و فراهم شدن یک زندگی با نشاط و انگیزه همراه با آرامش و لذت در چارچوب آموزه های اسلامی با رنگ خدایی در همه ابعاد زندگی زناشویی می باشد. برای رسیدن به این هدف، اهداف زیر باید تحقق یابد:
۱ – درک درست ابعاد شخصیتی خود و قوت ها و ضعف های خویشتن به عنوان یک همسر.
۲ – درک درست از شخصیت همسر و قوت ها و ضعف های او به عنوان شریک زندگی.
۳ – شناخت مسئولیت ها و وظایف خویش در قبال همسر و سعی در رعایت آن.
۴ – تقویت عواطف مثبت(محبت، حمایت عاطفی، همدلی، ایثار و…) بین زوجین.
۵ – مهار و تعدیل عواطف منفی(خشم، بی میلی، اندوه و…) در چارچوب اخلاق اسلامی.
۶ – تقویت روابط کلامی مؤثر بین زوجین.
۷ – توزیع عادلانه قدرت بین زوجین براساس آموزه های اسلامی.
۸ – به کارگیری راه های مؤثر حل اختلافات و تعارض ها(مدارا، ملایمت، مصالحه و…).
۹ – سعی در رشد و کمال علمی، اخلاقی و معنوی دینی خویش و همسر.
ساختار زوج درمانی اسلامی
زوج درمانی اسلامی در پنج بخش مداخله های شناختی، عاطفی، رفتاری، ساختاری و معنوی قابل ارائه است.
نخست، مداخله های شناختی
مهم ترین مداخلات در حل مشکلات زوج ها، اصلاح شناخت ها، معیارها و شیوه تفکر آنان در مورد زناشویی و خویشتن و همسر است.
اصلاح نگاه به ازدواج: عقد ازدواج پیمان محکم و بنای محبوب و عزیزی نزد خداوند است. از مشکلات زوجین به ویژه جوانان عدم شناخت اهداف ازدواج و ماهیت این پیوند است.
دیدگاه نسبت به خویش: یکی از مداخله های مهم در زوج درمانی اسلامی کمک به همسران در خودشناسی است. بخش مهمی از مداخله ها در روابط زوجین به بینش دهی نسبت به نقاط قوت و ضعف خویش باز می گردد.
دیدگاه ها نسبت به همسر واقع نگری: یکی از مشکلات بسیاری از زوج ها خصوصاً در اول ازدواج نگاه قطعی، ایده آلی و رویایی به جای نگاه واقع نگری به همسر است. زوج ها باید بدانند همه جز انبیا و اهل بیت(ع) اشتباه می کنند.
نگاه به زن: آموزه های اسلامی در پی ترویج دیدگاه هایی در مردان هستند که بر رفتار آنان با همسرانشان بسیار تأثیر می گذارند. نخستین نکته توجه به لطافت های روانی و عاطفی زنان است. نکته دوم، متوجه ساختن مرد به ضعیف بودن زن از برخی جنبه های روانی و جسمانی در مقایسه با خود است. نکته سوم، امانت بودن زن از هنگام ازدواج در دست مرد است.
نگاه به مرد و تفاوت های جنسیتی: بخشی از مداخلات شناختی آگاهی بخشی زوجین به تفاوت های روانی زن و مرد اختصاص می یابد. اسلام به مسأله تفاوت های جنسی اشارات فراوانی دارد.
دوم، مداخله های عاطفی
دیدگاه اسلامی هدف از آفرینش دو جنس زن و مرد را برای تامین نیازهای عاطفی آن دو می داند. مداخلات عاطفی در سه دسته نیازهای جنسی، نیازهای عاطفی مثبت و مهار و تعدیل عواطف منفی بررسی می شود.
ارتقای روابط جنسی همسران: بدین منظور باید اصولی را مد نظر قرار داد: اول، ترغیب زوجین به پذیرش این نیاز و ایجاد تلقی مثبت از آن که با توجه به طبیعی بودنش و آثار مثبتی که از طریق آن در روابط زن و مرد پدید می آید، می توان به این نگرش رسید.
تقویت دلبستگی(نیازهای عاطفی مثبت): تشابه زن و مرد در جنبه های جسمانی و روانی و تفاوت آنان در همین دو بعد که موجب مکمل بودن ابعاد جسمانی و روانی شخصیت آنان می گردد، دو عامل مهم در جذب ایشان به هم و ایجاد انس و دلبستگی بین آنان است. زن و شوهر برای یک دیگر همچون لباس اند که از آسیب ها جلو گیری می کنند و عیوب را می پوشانند.
آموزش مهار عواطف منفی: بخشی از مشکلات زوج ها به مهار هیجان ها باز می گردد. برای نمونه خشم و خشونت زناشویی در بسیاری از مراجعان شکایت اصلی زنان است. آموزه های اسلامی برای این مشکل راه حل های جالب توجهی دارد.
سوم، مداخلات رفتاری
این مداخله ها را درباره آموزش روابط کلامی، روابط غیر کلامی، امور منزل، تصمیم گیری و حل تعارض است.
ارتقای روابط کلامی مؤثر: روابط کلامی در دو بعد گوینده و شنونده بررسی می شود. در بعد گویند زوج ها باید صداقت و راستگویی را شاخص خود قرار دهند. به یک دیگر احترام بگذارند. سپاسگذاری یک دیگر باشند. نرم و ملایم صحبت کنند و منطقی، مستدل و براساس شواهد و مدارک معتبر سخن بگویند. روابط کلامی نامناسب پایه بسیاری از مشکلات زوجین است. به همین دلیل باید از مجادله، توهین، تمسخر و تحقیر دوری کنند. در بعد شنوندگی هم با توجه کافی گوش دهند و قبل از پاسخگویی از کامل شدن سخن همسر، اطمینان حاصل کنند.
حالات غیرکلامی: در اولین گام به زوجین کمک می شود تا انواع حالات غیرکلامی در چهره، چشمان، آهنگ صحبت، تماس و وضعیت بدنی را بشناسند. این بخش از خودشناسی محسوب می شود که در آموزه های اسلامی بر آن تأکید شد.
رفتارهای درون منزل: کارهای خانه با توافق و برنامه ریزی صورت گیرد تا امور منظم و قابل پیش بینی باشد. بخشی از مشکلات زوج ها به بی برنامگی و صرف نامناسب وقت ها باز می گردد. در آموزه های اسلام در تقسیم اوقات شبانه روز زمانی هم برای تفریحات و لذت و همراهی با خانواده و نیز زمانی برای رفت و آمد و صرف وقت با برادران ایمانی قرار داده شد.
تصمیم گیری و حل مشکلات: اصل مهم برای تصمیم گیری مشورت در خانواده است. از جمله مسائل ناظر به توزیع قدرت، موضوع مشورت در خانواده و حدود و ثغور آن است. بررسی آموزه های اسلام در قرآن و کلمات معصومان(ع) نشان می دهد که این دین امور زندگی مردم را بر اساس مشورت و همفکری استوار می کند. مسائل خانواده نیز از این امر مستثنا نیستند.
حل تعارض های عاطفی: برای حل تعارض های از دیدگاه اسلامی دو مسیر عاطفی و حل مشکل را به زوجین پیشنهاد می کنیم. معموًلاً زوجین در تعارض دچار برانگیختگی هیجانی می شوند. بنابراین اولین گام در حل تعارض ها سعی در رسیدن به آرامش است. مهم ترین توصیه اسلامی به زنان در تعارض زناشویی پیشقدم شدن در حل مشکل و استفاده از ابزارهای عاطفی است. توصیه عاطفی مهم به مردان آن است که در هر شرایط از جمله تعارض ها با همسر مدارا کنند.
چهارم، مداخلات در ساخت خانواده
مداخله ها برای تغییر در سازمان خانواده در سه نوع توزیع قدرت، حقوق خانواده و مرزهای خانواده ارائه می شود.
اصلاح توزیع قدرت در روابط زوجین: خانواده سازمانی اجتماعی است و مانند دیگر نهادهای اجتماعی همه افراد آن در یک رتبه نیستند. از دیدگاه اسلام مانند بیشتر نظریه های خانواده درمانی والدین در خانواده اقتدار بیشتری دارند. آموزه های اسلام افزون بر پذیرش اقتدار والدین به شوهر نیز اقتدار بیشتری در خانواده می دهد.
مداخله های حقوقی: از نظر اسلام هر یک از زن و شوهر حقوق و مسئولیت هایی نسبت به طرف مقابل دارد که این امر حداقل تعهد زن و شوهر پس از ازدواج نسبت به هم را تشکیل می دهد. برخی از این حقوق مشترک بین زن و شوهر است که عبارتند از حق سکونت مشترک، حق معاشرت به معروف و… . هر یک از زوجین حقوق اختصاصی نیز دارند مانند اینکه اولین حق شوهر، ریاست خانواده است که به آن اشاره شد. دومین حق شوهر تعیین محل سکونت است. البته زن حق استقلال در سکونت دارد و در نوع مسکن باید به شئون زن توجه شود.
مداخله در مرزها: یکی از زمینه های بروز اختلاف در خانواده های مسلمان، حساسیت زن و مرد به ویژه شوهر درباره روابط همسر با نامحرمان است. در متون اسلامی این حساسیت مرد با عنوان غیرت امری لازم شمرده شده است. پس از ازدواج نکته مهم مرزبندی روابط خویشاوندی توسط زوجین است. ضعف در این مهارت آنان را با مشکلاتی از این قبیل مواجه می کند: وابستگی شدید زوجین به والدین خود، درهم آمیختگی مرزهای خانواده جدید و خانواده های اصلی، ضعف ارتباط با خانواده همسر، ضعف ارتباط با خانواده خود، تعارض وابستگی به همسر و والدین و خواهر برادران و تفاوت های فرهنگی زیاد خانواده های اصلی همسران.
برای رعایت مرزها پس از ازدواج تذکر امور مفید است. اول، حفظ اسرار و امور درونی خانواده نوپا است. دوم، نکشیدن تعارض ها به والدین خود و همسر. سوم، تنظیم کیفیت و میزان روابط با والدین هر دو طرف با برنامه ریزی مناسب. چهارم، تنظیم روابط و مرزهای دو خانواده اصلی با هم می باشد.
پنجم، مداخله های اعتقادی
یکی از مداخله های اساسی در کار با زوج ها، بینش دهی به نقش باورهای اسلامی در روابط انسانی خصوصاً زناشویی است. باورهای دینی به زندگی زناشویی معنا و مفهوم می بخشد و در مشکلات و تعارض ها راهگشا می باشد. ایمان به خدا، ناظر دانستن او، توکل به الله و… تأثیرات مهمی بر همه ابعاد شخصیت زوجین از جمله روابط آنان با یک دیگر دارد. در مداخله های زوج درمانی در دو جنبه از این باور استفاده می کنیم؛ آموزش قواعد زندگی زناشویی و الگوگرفتن از شیوه زندگی اولیای دین.
ششم، مداخله های عبادی
در تعالیم اولیه تمام انبیای الهی، پرستش خداوند و ترک پرستش هر موجود دیگرگنجانده شده است. انجام عبادات باعث کاهش احساسات خصمانه و واکنش های هیجانی منتفی آنان می گردد. به علاوه عبادات رفتارهای اجتماعی و مشارکت با دیگران را در آنان می افزاید.
هفتم، مداخله های اخلاق اسلامی
اخلاق نیکو در نگاه اسلامی از مهم ترین ملاک های همسر مناسب و روابط مطلوب خانوادگی است و موجب مرتبه بالاتر ایمانی فرد میگردد. مجموعه مداخلات اخلاقی در روابط زوجین را می توان مربوط به سه نوع روابط کلامی، صفات متمرکز بر رابطه با خویشتن و صفات متمرکز بر رابطه با همسر تقسیم کرد.
صفات و رفتارهای متمرکز شامل رعایت انصاف و عدالت، داشتن صبر و خویشتنداری، مراقبت و حسابرسی از خود و تمرکز بر اصلاح خود می شود. صفات و رفتارهای متمرکز بر همسر نیز شامل داشتن حسن خلق، مدارا، عفو و بخشش، توافق و تفاهم، سعه صدر و امانتداری می شود.
انتهای پیام/
https://ihkn.ir/?p=6625
نظرات