عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ضمن تبیین نظر معتقدان به تاریخمندی قرآن گفت: ماهیت وحی، دیالکتیکی نیست هرچند پذیرش ماهیت دیالکتیکی قرآن هم، لزوما به معنای تاریخمندی نیست.
به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه؛ حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عرب‌صالحی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی امروز ۲۴ مردادماه در کرسی ترویجی «مبانی تاریخمندی قرآن و تحلیل و نقد مبنای وحی‌شناختی آن» که توسط قطب علمی فلسفه دین با همکاری گروه منطق فهم دین پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد گفت: قرآن، چون در تاریخ نازل شده صحبت از تاریخمندی آن در کلام برخی افراد مطرح شده است که در چند مبنا می‌توان مباحث آنان را ارائه کرد.
وی با اشاره به برخی از مبانی معتقدان به تاریخمندی افزود: این افراد معتقدند که پیامبر (ص) محصول فرهنگی زمانه خود بود لذا در حد خودش می‌فهمید که البته این مبنا مورد قبول ما نیست.
عرب صالحی با اشاره به مبنای وحی‌شناسی قرآن با بیان اینکه اگر پیامبر، مطلق وحی را دریافت کرده باشد باز هم برخی آموزه‌های آن مرتبط با تاریخ است بیان کرد: بک شاخه از این مبنا این است که وحی را تجربه درونی می‌داند، اما معتقدان به مبنای دیگر می‌گویند حوادث هستند که محتوای وحی را می‌سازند و وحی در زد و خورد با این مسائل از ناحیه خدا تولید شده، لذا بافت وحی در پاسخ به حوادث ۲۳ ساله است؛ این افراد معتقدند که اگر قرآن در جغرافیای دیگری نازل می‌شد زبان متفاوتی می‌یافت و احکام نیز دستخوش تغییر می‌شد.
این محقق و قرآن‌پژوه تصریح کرد: معتقدان به تاریخمندی عنوان می‌کنند اگر حوادث ۲۳ سال نبوت، بیشتر بود متن قرآن هم بیشتر می‌شد و اگر پیامبر زودتر از دنیا رفته بود قرآن کوچکتر می‌شد، لذا قرآن زائیده همین ۲۳ سال است و اگر پیامبر (ص) در برهه زمانی دیگری بودند قرآن هم متفاوت می‌شد.
وی افزود: می‌گویند وحی محصول فرهنگی دوره و زمانه پیامبر (ص) بوده است؛ یعنی آیات قرآن همانند آثار یک موزه تاریخی است که امروز کارایی خود را از دست داده و فقط حکایتگر مسائل آن دوره بوده است. برخی مدعی می‌شوند که مولوی هم پیامبری بود که بال عشق را به بال دین افزود لذا در هر دوره باید مباحث دیالکتیکی به روز شود.
رد مبنای وحی‌شناختی معتقدان به تاریخمندی
این محقق با بیان اینکه دو نوع اشکال می‌توان به این مسئله وارد کرد که یکی در پذیرش مبنای آنان و دیگری باطل دانستن اصل این مبناست، تصریح کرد: اگر بپذیریم که وحی، مبنای دیالکتیکی دارد ملازم با تاریخمندی نمی‌شود؛ لذا اگر حوادث تاریخی زمینه را برای انتقال پیام خدا ایجاد کند نمی‌تواند لزوما به معنای تاریخی بودن پیام آیات باشد؛ به عنوان مثال ممکن است در زندگی انسان یک مسئله‌ای رخ دهد که در یک تاریخ است، ولی پیام آن همواره در طول عمر، تجربه‌ای برای انسان است و منحصر به تاریخ نیست.
عرب‌صالحی عنوان کرد: اگر کسی بگوید خدا از حوادث ۲۳ سال استفاده کرده و پیام برای بشر فرستاده است، هیچ محذوریت عقلی و نقلی ندارد؛ زیرا قرآن در بیان تاریخ هم به کلیات اکتفا و تنها در برخی موارد وارد جزئیات شده لذا پیام‌های آن برای همیشه جاودانه است.
وی با بیان اینکه اکثر آیات قرآن شان نزول و سبب نزول ندارند و ابتدا به ساکن نازل شده‌اند، از جمله آیات اخلاقی، اعتقادی، احکام و … ناشی از اوضاع و احوال و حادثه خاصی نبوده است بیان کرد: لازمه این نظریه، انکار وجود پیشین قرآن است؛ اینکه قرآن در لوح محفوظ بوده و لباس لفظ به تن کرده در روایات قطعی است، اما منتقدان این مسئله می‌گویند وجود پیشین با مبنای دیالوگی آن نمی‌سازد و نمی‌تواند پیش از حوادث نازل شده باشد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه باید میان ظرف نزول و سبب نزول تفکیک کنیم، عنوان کرد: قرآن برای هدایت جن و انس نازل شده، ولی معنای آن تاریخمندی کلام الهی نیست، زیرا قرآن ظرف نزول دارد که ارتباطی با تاریخیت ندارد.
عرب صالحی تصریح کرد: سبب نزول یعنی اینکه محتوا در لوح محفوظ بوده و سببی باعث شده تا نازل شود و از لوح محفوظ به قالب لفظ درآید نه اینکه حادثه‌ای باعث خلق آیه از ابتدا شده باشد.
این محقق عنوان کرد: برخی می‌گویند اگر قرآن در محیطی انگلیسی زبان نازل می‌شد، انگلیسی می‌شد؛ ما گرچه این منطق را نمی‌پذیریم، ولی این مسئله هم باز ضربه به قرآن و وحیانی بودن آن نمی‌زند، ضمن اینکه برخی میان انگیزه و انگیخته خلط می‌کنند.
عرب‌صالحی با اشاره به برخی انتقادات از سخنان وی و سایر مبانی معتقدان به تاریخمندی اظهار کرد: ما در این بحث دنبال نقد مبنای وحی‌شناختی بودیم و نه به دنبال اثبات تاریخمندی و یا غیرتاریخمندی قرآن؛ بنده قائل به تاریخمندی نیستم، ولی در اینجا به دنبال نقد وحی‌شناختی هستم.
وی با بیان اینکه تاریخیت در ذهن مستشرقان به معنای ناکارآمدی است بیان کرد: در روایت داریم که همین قرآن در لوح محفوظ است، ولی اینکه چگونه در آن موجود است راهی جز روایت نداریم.
این محقق با تاکید مجدد بر اینکه ماهیت وحی دیالوگی نیست به بحث وجود قرآن در لوح محفوظ اشاره و تصریح کرد: برخی می‌گویند وجود قرآن در لوح محفوظ، به معنای جبر است در حالی که همه حوادث در علم خدا هستند و اختیار هم جزء مقدرات است، ضمن اینکه ما در بسیاری از موارد مجبور هستیم و خدا مقدر کرده که ما امروز با اختیار خود در این جلسه شرکت کنیم.
روش مباحثه در تحریف قرآن با مستشرقان
در ادامه این کرسی، حجت‌الاسلام والمسلمین سعید داودی، عضو نویسندگان تفسیر نمونه در سخنانی گفت: دقیقا باید روشن شود که بحث در این کرسی، درون دینی و یا برون دینی است؛ مثلا در بحث تحریف گاهی ما با میرزای نوری بحث می‌کنیم که روش ما متفاوت و متخذ از آیات و روایات است، ولی گاهی با مستشرقان بحث می‌کنیم که باید تاریخی با آنان بحث کرده و جواب دهیم.
این محقق با رد تاریخمندی عنوان کرد: متن قرآن با همه متون و روایات متفاوت است و حتی در مسائل جزئی نیز وارد شده از جمله در داستان زید و زینب (س) و افک یعنی قرآن این داستان‌ها را بهانه قرار داده است تا یک قاعده و حکم شرعی را ذکر کند ضمن اینکه باید ثمره اعتقاد یا عدم اعتقاد به تاریخمندی را هم دقیقا روشن کنیم.
انتهای پیام/
نظرات