به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ آیت الله مهدی هادوی تهرانی در همایش ملی اجتهاد عقل گرا که در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، بیان کرد: داستان درگیری عقل و دین داستان کهنی در تاریخ ادیان است که از همان آغاز دعوت پیامبران خدا، این بحران شروع شد. ایشان با تمایز قائل شدن بین عقل فلسفی و عقل عرفی گفت: عقل در مفهوم عرفی دایره گسترده دستاوردهای بشری را که از طریق وحی به دست نیامده را شامل می شود.   این استاد برجسته حوزه علمیه قم در ادامه افزود: بحران بین عقل و دین در همه ادیان باعث گرایشاتی بوده. مثلا مسیحیت در بعضی جهات تاریخی گرفتار جریانی به نام ایمان گرایی است که گاهی ایمان را مستقل از عقل می‌دانند و برخی دیگر از این فراتر رفته و قائل به این هستند که عقل و دین دائم با یکدیگر درگیر هستند و ایمان مخصوص حوزه‌ای است که راهی برای عقل در آنجا نباشد.   جایی که عقل بتواند درک کند، ایمان وجود ندارد. یکی از چهره‌های برجسته این نگرش، شخصیت معروف فلسفی کی یرکگور است که داستان ابراهیم (ع) و ذبح اسماعیل (اسحاق) را نقل می کند، تلاش می کند که توضیح دهد باور امر عقلانی نیست. این مقابل نگاهی است که ما در حوزه اسلامی با آن مواجه هستیم و آن اینکه عقل را یکی از دو حجّت می دانیم.   آیت الله هادوی تهرانی گفت: اسلام تاکید دارد که دانستن، مقدمه باور است و «هل یستوی الذین یعلمون، والذین لایعلمون» شعار قرآن است. البته باید این نکته را توجه داشت که علم غیر از ایمان است. گاهی در تعابیر بزرگانی مانند علامه طباطبایی (ره) احساس می شود مرز بین باور و علم گویا دقت نشده است. برخی جاهایی که ما از آن به علم یاد می کنیم درواقع حوزه باور است چون علم به یک معنا اضطراری است. اگر مقدمات یک دانش برای من فراهم شود، حصول آن دانش، قطعی است. بنابراین باور و ایمان امر اختیاری است و علم مقدمه ایمان و اتمام حجت است.   وی با اشاره به وجود گرایش های نص گرا(کتاب)، عقل گرا و جامع گرا در ادیان مختلف افزود: مسیحیت شرقی، ارتدوکس‌ها جریان نص گرای مسیحیت هستند. در مقابل مسیحیت غربی، پروتستان ها جریان عقل گرای مسیحی و کاتولیک ها مدعی جامع گرایی هستند. در اسلام هم با همین سه گرایش مواجه هستیم.   اخباری های شیعه و ظاهری های سنی نص گرا هستند که هردو اصرار بر تحفظ بر متون مقدس دارند. البته هرکدام دارای طیف هایی می‌باشند. مثلا اخباری گری شیعه به دو طیف تقسیم می شود، اخباری گری کهن که شیخ صدوق و پدر ایشان نماینده این طیف هستند و دیگری اخباری گری نوین است که عمید استرآبادی سلسله جنبان آن است.   باید توجه داشت که میراث روایی شیعه، عمدتا توسط اخباری حفظ شده است و این خدمت اخباری ها به شیعه بوده است هرچند که اخباری گری به ویژه در جریان عمید استرآبادی، خطرآفرین شد و منجر به این شد که مرحوم بهبهانی حرکت مهم را آغاز کند و بحرانی صاحب حدائق از استرآبادی جدا شود و به کمک جناب وحید بیاید تا با این جریان اخباری گری مقابله کند.   ایشان تصریح کرد: دشمنان اسلام به گرایش‌های اخباری و نص گرای اسلامی علاقمندند. نماینده مهم این گرایش در اهل سنت، جریان سلفی است. حنبلی ها هم اخباری هستند و به همین دلیل، فقه سلفی بسیار به فقه حنبلی نزدیک است. نص گرایی بهترین عامل برای از بین بردن دین است به همین دلیل این جریانات به شدت مورد توجه مخالفان اسلام قرار گرفته و از آن استفاده می کنند.   توجه داشته باشید که هیچ جریان عقل گرایی افراطی به صورت سیستماتیک مورد حمایت قرار نگرفته اما جریان نص گرا به دلیل آثار سوئی که برای دین دارند به شدت مورد حمایت دشمنان قرار گرفته است.   در مقابل این دو جریان لجام گسیخته که می‌خواهند آزادانه اظهار نظر کنند، مکتب اهل بیت (ع) است که جریان جامع نگر است که عقل و دین را با هم پذیراست اما برای هر کدام دایره و مرز مشخصی را بیان کرده و این جریان پاسخگوی نیازهای روز براساس مبانی و نصوص دینی است و اصول فقه شیعی درواقع، تجلی گاه تلاش دانشمندان شیعه برای یافتن روشهایی بوده که از یکسو مورد پذیرش دین بوده و از سوی دیگر سازگار با دستاوردهای عقل باشد.   وی با بیان اینکه بنیانگذار اصول، اهل سنت هستند، گفت: وقتی اصول دست شیعه افتاد و شیعه از آن به عنوان وسیله ای برای جمع بین عقل و دین بهره برد، اصول در تاریخ تشیع رشدی کرد که اصلا قابل قیاس با اصول در اهل سنت نیست. وی با اشاره به ویژگی فراعصری و فرازمانی قرآن کریم ابراز کرد: مخاطبان اولیه قرآن کریم، مردم زمان نزول هستند و قرار بوده که ابتدا اینها هدایت شوند لذا آیات قرآن کریم ناظر به فهم و شرایط اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی آنها بوده است.   آیت الله هادوی تهرانی یادآور شد: اجتهاد نمی‌تواند از عقل اجتناب کند؛ به همین دلیل سلسله جنبان های جریانات افراطی نص گرا با اینکه با عقل مخالف بودند ولی در بعضی جاها مجبور شدند به نحوی با استدلالات عقلی بپردازند.   وی گفت: بخش وسیعی از دین همچنان کشف نشده باقی مانده است و در هر زمینه از زمینه های حیات بشر، اسلام یک سیستم کامل را ارائه کرده است که در هر زمینه ای قابل کشف است.   این استاد درس خارج بیان داشت: ما باید هرچه بیشتر با مبانی و منابع دینی آشنا و با فهم مسائل روز مرتبط، تلاش کنیم از زاویه ای بالاتر از آنچه برای ما ایجاد می‌کنند به شبهات پاسخ دهیم. و هرروز بیش از گذشته شاهد شکوفایی این اندیشه در سطح جهان باشیم.   ایشان در پایان عنوان کرد: متاسفانه تلاش های علمی بسیاری از عزیزان بخاطر ضعف‌های عملی برخی دیگر از عزیزان آن چنان زیرسئوال می رود که دیگر کمتر کسی به بحث‌های علمی ما گوش می‌دهد. این نگرانی برای ماست که ای کاش کسانی که در صحنه عمل و اجرا هستند بیشتر به مباحث نظری و صاحبنظران تئوریک شریعت توجه می‌کردند.