به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ به نقل از روابط عمومی وزارت علوم، موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی ایران با شورای عالی انقلاب فرهنگی جهت همکاری‌های بیشتر نشست جریان هدایت رشد و جهش علمی کشور را با حضور اعضای هیئت علمی دانشگاه ها و مسئولان آموزش عالی و بنیاد ملی نخبگان در موسسه پژوهشی و برنامه‌ریزی آموزش عالی به صورت حضوری و مجازی برگزار کردند.   احمد علی یزدان پناه عضو هیئت علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در این نشست گفت: جهش علمی کشور در بیانات مقام معظم رهبری از سال ۱۳۸۲ آغاز شده و به دلایل مشخص تاریخی از کاروان علمی دنیا عقب افتاده‌ایم. به فکر باشیم در این دنیای عظیم و در این طبیعت بزرگ ناشناخته‌هایی وجود دارد که هنوز دانش پیشرفته علم را کسب نکرده‌ایم.   وی افزود: واژه‌های جهش علمی در بیانات رهبری وجود دارند. ایشان در سال ۹۴ اولویت را به پیشرفت علم و سپس جهش علمی اختصاص داده‌اند. در ۵۰ سال آینده بهترین نکات را باید از دانشمندان ایرانی دریافت کنند.   یزدان پناه گفت: اهم موانع رشد علمی کشور شامل گسترش نامتوازن دانشگاه‌ها و فقدان توجه به مزیت‌های نسبی، استانی و منطقه ای، وجود برنامه آموزشی یکسان، فقدان متولی واحد سیاست‌گذاری برنامه ریزی پژوهشی، فقدان ضمانت اجرایی حمایت از انجام پژوهش‌ها در عرصه‌های مختلف علمی، مشخص نبودن وظایف دستگاه‌های مسئول و تعارض منافع، فقدان شناخت دقیق مستعد از عرصه‌های مختلف علمی و .... است.   یزدان پناه تصریح کرد: در سال ۱۴۰۱ نگرانی برای مقام معظم رهبری از گزارشاتی که به دستشان رسیده بود به وجود آمد و اکنون احساسشان این است که علم پرشتاب در حال کاهش است و با کندی دانش در حال حرکت هستیم و این نکته را به شورای عالی انقلاب فرهنگی متذکر شده‌اند.   عضو هیئت علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی ادامه داد: ایران با انتشار ۷۴ هزار و ۴۴۰ مدرک علمی در سال ۲۰۲۰ در رتبه اول خاورمیانه و ۱۶ جهان قرار گرفته است. وضعیت رشد علمی جامعه پزشکی در نمایه سازی پایگاه اسکوپوس به شدت قابل ملاحظه و خوب است.    

با رقم فعلی گرنت‌ها نمی‌توان هیچ فعالیت پژوهشی را آغاز کرد

  در ادامه بهرام رمضان زاده عضو هیئت علمی پژوهشگاه رنگ بیان کرد: عوامل کندی جهش علمی کشور شامل سطح کیفی پائین نیروی انسانی، حمایت‌های مالی ضعیف، کمبود و معیوب بودن تجهیزات آزمایشگاهی و ناکافی بودن تشویق‌ها و حمایت از محققان نخبه است.   این پژوهشگر افزود: شاهد افت شدید کیفی دانشجویان در مقاطع تحصیلات تکمیلی خصوصا دکتری در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و سایر مراکز پژوهشی دیگر هستیم که شاید یک دلیل آن مهاجرت دانشجویان نخبه به خارج از کشور به دلیل مبهم بودن آینده شغلی و عدم جذب فارغ‌التحصیلان نخبه در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به عنوان عضو هیئت علمی باشد.   رمضان زاده تصریح کرد: اکثر اعضای هیئت علمی به دلایل پایین بودن درآمدها و مشوق‌های مالی، انگیزه کافی برای تاثیرگذاری لازم در حوزه علم را ندارند. در یک رقابت ناعادلانه با کشورهای منطقه نظیرعربستان و ترکیه در حال رقابت هستم و برای تولید علم نیازمند تجهیزات بروز و پرداخت هزینه‌های سرسام آور پژوهشی هستیم.   دانشمند یک درصد برتر دنیا گفت: از سال ۹۰ تاکنون نرخ دلار افزایش قابل توجه داشته و به بالای ۴۰ هزار تومان رسیده است و این در حالی است که گرنت‌های پژوهشی اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی تغییر چندانی پیدا نکرده و پاداش مقالات با همان مبلغ ۱۰ سال پیش محاسبه می شود و اساسا نمی‌توان با این ارقام فعالیت‌های پژوهشی را آغاز کرد.   عضو هیئت علمی پژوهشگاه رنگ ادامه داد: حمایت‌های مالی از نخبگان محقق توسط نهادهای مختلف نظیر ستاد توسعه فناوری نانو در بخش حمایت از چاپ مقالات ISI به شدت کاهش یافته و این در حالی است که برای چاپ مقالات ISI با درجه کیفی وضریب تاثیر بالا هزینه های بالای ۲۰ میلیون تومان لازم است و محققان نمی توانند از پس پرداخت این هزینه‌ها برآیند. با ادامه وضع موجود در چند سال آینده کاهش شدید چاپ مقالات ISI را به دلایل افزایش هزینه‌های آن شاهد خواهیم بود.   وی بیان کرد: وقتی محققی جز یک درصد دانشمندان برتر دنیا می شود هیچ پاداشی دریافت نمی کند اما اگر ورزشکاری نتیجه نگیرد حواله خودرو دریافت می کند و با این شرایط هیچ انگیزه ای برای ادامه کار محققان در کشور باقی نمی ماند. بدون حرکت در مرز دانش نمی توان به فناوری‌های روز دنیا دست پیدا کرد.      

 نیروی انسانی برای تولید علم توجه خاصی می‌طلبد

  در ادامه عبداللهی توکلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: در حوزه نظری هدف از جهش علمی بسیار مهم است؛ چرا که بدانیم هدف از علم چیست؟   توکلی بیان کرد: شناخت تاریخ و سیر و تحول علم می تواند به شناخت نظری کمک کند و همچنین شناخت نظریه‌ها می‌تواند حجم زیادی از مشکلات جامعه را رفع کند چراکه از تجربیات بشری پشتیبانی می‌کند.   وی ادامه داد: شرکت‌های دانش بنیان در سال‌های اخیر به جریان رشد علمی کشور کمک کرده اند و باید کاستی‌های آنها رفع شود. میانبرها اهمیت جدی دارند و باید برای دستیابی به آنها سرمایه‌گذاری شود.   توکلی گفت: در حوزه عوامل عملی بحث ارزش گذاشتن به علم و عالم در قالب‌های مختلف مطرح شده است. در نظام آموزش عالی تربیتی در عرصه‌های مختلف باید آن را مشاهده کنیم.   عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: نیروی انسانی برای جهش علمی توجه خاصی را می طلبد که نباید از آن غفلت کنیم. سامانه‌های هوشمند و عارضه‌یابی باید داشته باشیم تا مشکلات را حل کنیم و به صورت هوشمند ما را در این مسیر کمک کنند.    

بدون پژوهش های علوم انسانی رشد علم امکان‌پذیر نیست

  در ادامه فقیهی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی به صورت مجازی در این نشست گفت: رشد و جهش علمی کشور موضوع بسیار مهم است. یکی از علل مهم جهش علمی آئین‌نامه ارتقاست، آئین‌نامه ها در رتبه مبین یک نظام و سیستم هستند و تعداد زیادی استاد متقاضی آئین نامه ارتقا هستند و همچنین تاثیر نوشتن مقاله بر ارتقای کاری استادان و تولید و مستندات علمی در کشور جهش جدی پیدا کند.   وی افزود: کاهش جمعیت دانشجویی به علت پایین آمدن نرخ رشد جمعیت به صورت طبیعی رخ داده و به تدریج باعث شده تا برخی واحدهای دانشگاهی در سراسر کشور تعطیل شوند و به تبع آن جذب هیئت علمی و استاد هم به تدریج کاهش می یابد که این مسئله بدون تردید روی جهش علمی تاثیرگذار است.   فقیهی تصریح کرد: با یک آئین‌نامه ارتقا و آئین‌نامه جذب دانشیار شدن برای رسمی شدن اعضای هیئت علمی استخدامی الزامی است و این مسئله باعث می‌شود تا استادان روی استاد شدن تلاش کنند و دیگر انگیزه کار پژوهشی نداشته باشند.   عضو هیئت علمی دانشگاه شهیدبهشتی ادامه داد: ماموریت دانشگاه نسل اول تربیت نیروی انسانی بود اما توسعه مرزهای علم و حل مسائل جامعه دو ماموریت مهم دیگر آموزش عالی ایران هستند شاید علم توسعه یافته باشد اما برای حل مسائل جامعه توجه جدی به مسئولیت دانشگاه‌ها نشده است.   فقیهی گفت: اگر روی ماموریت دانشگاه تکیه کنیم و از آنجایی که حل مسئله در تمام دنیا باید با کمک پژوهش باشد با پژوهش درون سازمانی حقوق اعضای هیئت علمی را افزایش می دهد که این یکی از چالش های جدی اعضای هیئت علمی جوان جامعه است و باید وزارت عتف به سمت طراحی نظام ارائه حل مسائل برای جامعه حرکت کند و باید با نگاه سیستمی جلو رویم تا مسائل مهم را بشناسیم و آنها را پایش کنیم و برای مسائل جامعه ارائه مطلب بدیم و هم اکنون به صورت سطحی به آن نگاه می شود و هنوز نظام آموزش عالی برای وصل کردن پژوهش های دانشگاه‌ها جهت حل مسائل عقب افتاده است.   وی اضافه کرد: برای حل مسائل جامعه حتما نیازمند پژوهش‌های علوم انسانی هستیم و بدون آن نمی توان رشد علمی را شاهد باشیم سیستم ارتباط دانشگاه با جامعه فوق العاده در این زمینه ضعف دارد.      

نگاه تجاری به علم آفت است

  در ادامه علی باقر طاهری نیا، رئیس مؤسسه پژوهشی و برنامه ریزی آموزش عالی گفت: رتبه ۱۵ تولید علم را داریم و علیرغم اینکه سهم جمعیت و مساحت کشورمان از کل دنیا یک درصد اما سهم ما از تولید علم در دنیا  ۲‌.۲ درصد است و شاهد رشد کمی و کیفی تولید علم ایران هستیم  اما با وزن ایده آل فاصله داریم و تراز انقلاب اسلامی و نهاد علم تمدن ساز اقتضا می کند که نشست هایی شبیه برنامه امروز برگزار کنیم.   طاهری نیا تصریح کرد: آفت علم سیاست و تجارت است. علم ذاتا از جنس نور است یعنی جوششی است بیش از آنکه کوششی باشد. علم را نمی شود محصور کرد بلکه نورافشانی می کند و جریان تدریجی دارد بالاخره مسافتی را طی می کند تا به مقصد برسد.   رئیس مؤسسه پژوهشی و برنامه ریزی آموزش عالی ادامه داد: سیاستی که در حوزه رفتار و تفکر دیپلماتیک از آن یاد می کنیم جایی در علم ندارد و با ذات علم منافات دارد، این بدین معنا نیست که نباید نهاد سیاستگذار داشته باشیم بلکه باید سیاستی داشته باشیم تا بستر سازی، حمایت و تسهیل کنند.   طاهری نیا تاکید کرد: سیاستی که جهت انحراف از ذات علم را داشته باشد و محدود کننده باشد آن سیاست آفت علم است. اگر آموزش عالی در سند آمایش آموزش عالی به این نتیجه رسیده که تعداد مراکز آموزش عالی باید تجمیع شود مداخله سیاست مداران در این زمینه مداخله آفتی خواهند بود.   وی افزود: نگاه تجارت و بازرگانی به علم آفت است ذات علم تعالی بخش و سعادت آفرین است.   عضو شورای معاونین وزارت علوم بیان کرد: نهاد علم مسئولیت آفرین است و ماهیت علم را نباید به منطق بازار گره بزنیم بلکه باید با پشتوانه آموزه های دینی آن را تعریف کنیم.