به گزارش خبرنگار پایگاه خبری - تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ دکتر مجیــد دهقــان، عضو هیأت علمی پژوهشکده زن و خانواده در درس گفتاری بیان داشت: پوشش زنــان قاجــار به دلیل مواجهــه با دُوَل خارجی، به سمت یک‌شکــل شدن می‌رود.

مهم‌تــرین مسئله‌ی اندیشــه دینی در ارتباط با زنان دوره‌ی قاجــار، «حجــاب» است. برای فهم حجاب باید زنانگی، مردانگی و ارتباط این دو در فضای اجتمــاعی را درک کنیم. اولین و مهم‌ترین منبــع ما در بحث پوشش زنان قاجــار، موزه‌های مربوط به پوشش زنــان قاجار و سفــرنامه‌های موجود از عصر قاجار است. عکس‌های قدیمی موجود از اوایل دوره قاجــار و سفرنامه‌های آن دوره خبر از تنــوع پوشش در تهــران و سایر شهرهای بزرگ و همچنین روستاها و شهرهای کوچک می‌دهد و به مرور به دلیل مواجهه با دُوَل خارجی، پوشش زنان در تهران و شهرهای بزرگ به سمت یک شکل شدن می‌رود. باور رایج این است که مسئله حجــاب از دوره‌ی رضاخــان سیاسی شد، اما در واقــع سیاسی‌شدن مسئله حجاب از زمان اولیــن مواجه ایرانیان با دُوَل خارجی بوده است.

به طور کلی مسئله زنان و حجاب از همان ابتدای آشنــایی با تجدد، از جمله مهم‌ترین مسائل اندیشمنــدان دینی ما بوده است. مفهوم حجاب در دوره قاجــار با پهلوی متفاوت است، وقتی از حجــاب در دوره‌ی قاجار صحبت می‌شود، منظور «پوشش صورت» و «خانه‌نشینی زن» است. نزاع اندیشمنــدان دینی قاجار تنها بر سر پوشش صورت است و به هیچ عنوان سخنی از پوشش بدن در این دوره مطرح نیست.

تجددی که اندیشمند دینی آن دوره فهم می‌کند، تجددی است که با دین همراه است و دین آن را می‌پذیرد. اما اندیشمندان دینی مسئله‌ی زنان را استثناء می‌دانند و با ادله‌‌هایی از خود اندیشمندان غربی به این نتیجه می‌رسند که تمدن اروپایی در زمینه زنــان، ایده‌ی صحیحی ندارد؛ بنابراین اندیشه دینی در حوزه زنان ذیل اندیشه دینی سنتی قرار می‌گیرد و تحولات زنان در تجدد را برای جامعه‌ی ایران نمی‌پذیرد. زنانگی در اندیشه دینی آن دوره چندان مفهوم مطلوبی نیست و زن به ابــژه‌ی جنسی زن تقلیل پیدا کرده است؛ البته نه به آن غلظتی که در مطالعات فمینیستی جدید آمده است، اما به طور کلی در معرض ارتباطات و آسیب‌های جنسی است.

وضعیت سیــاسی‌واجتمــاعی زنان در عصــر قاجار در ادامه دکتر زهراروح‌اللهی‌امیری، عضــو هیئت‌علمی دانشگــاه‌باقــرالعلوم(ع) عنوان کرد: اهمیت موضــوع زن در نقطه تاریخی قاجــار این است که این دوره مرحله‌ای از تاریخ ایــران است که در یک سوی آن جهــان سنتی و در ســوی دیگر جامعه ای است که در حال گــذار به جهان مــدرن است.

جامعــه عصــر قاجــار بر ساخت پدرســالار بنا نهــاده‌شده بود. این ســاخت تأثیــر خود را بر ســایر نهادهای زیرمجموعه خود گذارد و از حوزه سیــاسی تا حوزه اجتمــاعی؛ متاثر از فرهنگ پدرســالار بود. ایدئولوژی پدرســالاری همان‌طور که مجــرای قدرت را در انحصار یک فرد یعنی پادشــاه می بیند در نهاد خانواده نیز از استیــلای مردانه به‌مثابه امــری طبیعی دفاع می‌کند.

مسائلی همچون شی‌ءوارگــی زنــان، فرصت‌های محــدود شغلی، ازدواج در سن پایین، عدم آشنــایی با مسائل بهداشتی، عدم آشنایی با حقــوق شرعی و قانونی در نوشته‌های سفــرنامه‌نویسان و نشریات این دوره نشان از شــرایط و وضعیت اجتمــاعی فرهنگی و سیاسی زنــان آن دوران دارد.

محدودشدن نقش زنــان در درون خانه و نقش همســری و مادری؛ کنش‌گــری زن را محــدود به خانه نشــان می‌دهد. محدودیت‌های اجتماعی، اقتصــادی و حقوقی، عدم حمایت حقوقی، نداشتن حق انتخاب همســر، عدم تحرک و فعالیت اجتماعی شاخصه‌های دنیــای زن در جهان سنت است. با تغییــر و تحولاتی که روی داد ایرانیــان با مفاهیم جدیدی چون قانــون و عدالت آشنا شدند، مؤلفــه‌هایی چون آگــاهی و علم ، داشتن حق آزادی در انتخاب همســر، میل به پیشرفت و ضروری دانستن حضــور اجتماعی مورد توجه قرار گرفت.

نکات تکمیــلی: ساختــار سنتی جامعه در دوره‌ی قاجــار در تحمیل برخی عقــائد و باورهای غلط در مورد زنان، آنها را از جایگاه واقعی خودشــان دور نموده بود. آمــوزش و تعلیم که امــری عادی برای زنــان شناخته می‌شد و آنان همپــای مردان در مسجد به معلمی پیامبر آمـوختن را تجــربه کرده بودند؛ بعد از دوران حکــومت‌های ترک و مغول و سایه‌انــدازی فرهنگ‌های ایلیــاتی همه آمــوزش او منحصر در مکتب‌خانه شد. سواد خوانــدن و نوشتــن منحصر در طبقات اعیــان و دختــران اشراف گشت. در این وضعیت اسف‌بار که نویسندگانی چون شمیم معتقدند بیش از ۹۰ درصد جمعیت کشــور از نعمت ســواد محروم بودند، وضعیت زنــان بسی اسف‌بارتر بود. فرهنگ سنتی رایــج، تحصیــل برای دختــران را ننگ و عار می‌دانست و لذا همپــای با آن به دلیل دعوای سنت و مدرنیته، تحصیل دختــران در دبستــان‌ها، امری خلاف دین و سنت دانسته شد. اگرچه بانیــان این دبستان‌ها همه سعی و همتشان را در مطابقت آمــوزش دختــران با شرع گذاردند سالیان درازی حتی تا روزهای آغــازین انقــلاب مقدس اسلامی‌مان تحصیل دختــران یکی از پرچالش‌ترین مســأله زنان محســوب می‌شد.