به گزارش خبرنگار پایگاه خبری - تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ محمود گلزاری، روانشناس و استاد دانشگاه علامه طباطبایی، در سلسله نشست دین داری و دین گریزی در ایران امروز که به همت کانون توحید و انجمن اندیشه و قلم برگزار شده، اظهار کرد: با وجود مساله جهانی دین‌گریزی جوانان، جنبش‌های بازگشت به دین و ضدسکولار در حال تقویت هستند. دین‌گریزی جوانان امروزه نه تنها در ایران بلکه در همه دنیا و منابع روانشناسی و جامعه‌شناسی مطرح می‌شود و برخی آن را به فضای مجازی و توطئه دشمنان و دسیسه عوامل مخالف فرومی‌کاهند، اما به گواهی آمار و تحقیقات، دین‌گریزی جوانان علل و عوامل عمیق‌تری دارد.

وی با اشاره به پیمایش سال ۲۰۱۸ مرکز تحقیقاتی پیو در آمریکا گفت: این پیمایش در ۱۰۶ کشور جهان درباره وضعیت دینداری جوانان نسبت به سایر گروه‌های سنی انجام شده و نتیجه آن است که به جز چاد و غنا در ۱۰۴ کشور، جوانان نسبت به انجام اعمال دینی توجه کمتری دارند. طبق این پیمایش در ۴۱ کشور فاصله دینداری جوانان از دیگر گروه‌های سنی خیلی معنادار است و در ۶۳ کشور فاصله وجود دارد؛ ولی خیلی زیاد نیست. همچنین روانشناس معروفی به نام جفری آرنت، فاصله حدود ۲۰ سالگی تا ۳۰ سالگی را دوره کاهش گرایش دینی می داند. دوره‌ای که افراد نه شغل دارند، نه ازدواج کرده‌اند، نه مانند نوجوانان توجهشان معطوف به خود و هویت‌یابی است و نه محافظه‌کاری بزرگسالان را دارند. او نام این دوره سنی را نوبزرگسالی می‌گذارد و می‌گوید در آمریکا، فقط ۳۰ درصد از این گروه سنی اهل انجام مناسک هستند. ولی در همین گروه سنی، ۸۰ درصد به خدا و قیامت اعتقاد دارند و ضمنا به اخلاق توجه بالایی دارند.این روانشناس کاهش گرایش جوانان به دین را با تاریخ انبیا و مصلحان اجتماعی ناسازگار خواند و گفت: مهمترین و نخستین گروندگان به پیامبران و مصلحان، جوانان بوده‌اند و قرآن گرایش جوانان را به حضرت ابراهیم، اطرافیان حضرت موسی، حضرت نوح و اصحاب کهف مطرح می‌کند. طرفداران گاندی هم جوانان بودند و امام موسی صدر هم وقتی در 38 سالگی به لبنان رفت، با مشاهده مشکلات متعدد شیعیان لبنان و گرایش جوانان شیعه لبنانی به مارکسیسم، تحولی ایجاد کرد و توانست عمده جوانان گرویده به مارکسیسم را به دامان تشیع و اسلام بازگرداند.

شاخص‌های دینداری کدامند؟

گلزاری «شاخص‌های دینداری» را طبق کتاب دکتر مهدی مهریزی شامل اعتقادات، اخلاقیات، رعایت حقوق دیگران، احکام و مناسک، شعائر دینی و آداب برشمرد و افزود: نویسنده با بررسی دقیق آیات و روایات معتقد است اصل دینداری اعتقادات اجمالی به خدا و قیامت و اخلاق محوری است، رعایت حقوق دیگران اهمیت بالایی دارد. انجام احکام و مناسک در حدی که در اردوگاه دین باشیم مهم است و شعائر از اهمیت زیادی برخوردار نیست.

وی ادامه داد: اما می‌بینید امروز برخی در سخنرانی‌هایشان این مطلب را تئوریزه می‌کنند که اخلاق ضددین است، به حقوق مردم توجه چندانی نداریم و در مقابل، شعائر و آداب و مستحبات را باد کرده‌ایم. حال آنکه قرآن صراحتا می‌فرماید در هر امتی رسولی فرستادیم برای اینکه خدا را بپرستند و با طاغوت مبارزه کنند.

جوانان با صورت غیراخلاقی از دین مخالفند

به گفته این روانشناس، جوانان با صورت غیراخلاقی از دین که با طاغوت، مترفین و ملأ همدست است، مخالفند. استاد مطهری می‌گوید هدف انبیا فقط دوتاست: دعوت به خدا و عدالت اجتماعی که هر دو همترازند و حتی اگر عدالت را ثانوی بدانیم، باز هم اهمیت آن کمتر از خداپرستی نیست و اساسا عدالت در دل توحید است.

گلزاری اشتراکات ادیان الهی را داشتن پیامبری با پیشینه پاک و اخلاقی که دنبال مقدس‌سازی نبوده و سابقه مشرکانه هم نداشته، محتوای منطقی و ضدخرافات، روش دور از اجبار و کلام زیبا بدون دشنام و تندی دانست و افزود: برنامه همه پیامبران، مبارزه با سه گروه بوده: طاغوت یا فرمانروایی که خود را جای خدا می‌نشاند و فکر می‌کند بر مال و جان مردم حاکم است؛ زراندوزان افسارگسیخته و غیرپاسخگو و ملأ یا کارگزاران حکومتی و سیاستمداران. این مثلث شوم در از بین بردن کرامت انسانی و ثروت‌های مردمی همدستند و مترفین و ملا تحکیم‌کنندگان پایه‌های سلطنت طاغوت هستند.

وی ادامه داد: کم‌کم پیشوایان دینی هم وقتی می‌بینند می‌توانند از این سفره برخوردار باشند، به آنها پیوسته و توجیه‌گر طاغوت می شوند و با تزویر به تحمیق مردم می‌پردازند.کتاب اسرار پشت پرده تجرد کشیش‌ها، بخوبی از این همدستی قدرت و ارباب کلیسا پرده برمی‌دارد که با ارائه دین ساختگی، کشیشان را به سمت تجرد بردند تا اموال آنها بعد از مرگشان در اختیار ارباب کلیسا قرار گیرد نه خانواده آنها.

قرآن منشا گرایش مردم به فسق و فجور را زراندوزان متصل به قدرت می‌داند

این روانشناس فروکاستن دین‌گریزی به فضای مجازی را اشتباه خواند و افزود: قرآن آیه عجیبی دارد که گرایش مردم به سمت فسق و فجور را به مترفین نسبت می‌دهد و آنها را مظهر مفاسد اجتماعی ‌می‌داند؛ همان زراندوزان مال‌پرستی که پشت‌شان به قدرت گرم است و به کسی پاسخگو نیستند. در مقابل، قرآن ۷۱ بار بعد از بیان بدترین گناهان اخلاقی، می‌گوید خداوند غفور و رحیم است یعنی هم می‌بخشد و هم مهربان است. با این وصف، دینی که با سرمنشا‌های ظلم و فساد مبارزه می‌کند، آموزه اخلاقی دارد و بر مردم گناهکاری که دچار مشکلات می‌شوند، سخت نمی‌گیرد، دل جوان را جذب می‌کند چراکه ویژگی جوان، روح منعطف، حریت و شجاعت است.

گلزاری در ادامه با طرح این پرسش که «دین‌گریزی جوانان تا کجا ادامه دارد و آیا دین غروب می کند؟» گفت: کتاب‌های جدید می‌گوید جنبش‌های دینی از اواخر قرن بیستم در سراسر دنیا زیاد شده است. بیداری در جهان اسلام، رشد انجیل‌گرایی، تجدید حیات مسیحیت، دینداری‌های نوین در اروپای شرقی، نوفمینیسم و جنبش‌های نوین دینی همگی خبر از تحولاتی دارد که توجه آنها به مردم است و بحث پساسکولاریزم درحال طرح است.

استاد دانشگاه علامه توضیح داد: این گرایش به دین و شورش اخلاقی علیه فردگرایی و مادی‌اندیشی آغاز شده و طرفداران این جنبش‌ها معتقدند اگر دین، دارای چنین قابلیتی در جامعه مدرن است، نمی‌توان آن را گذشته‌گرایی دانست. در این روند، ادیان بیش از آنکه به مرگ توجه کنند به زندگی توجه می‌کنند و مفیدترین مفهوم برای این وضع، خیزش دوباره است.

وی با انتقاد از ادعاهایی که اخیرا در برخی تریبون ها درباره وراثتی و عادتی بودن اخلاق مطرح می شود، گفت: اصول کافی، در باب مکارم، روایت عجیبی دارد که می‌گوید: اگر کسی مکارم اخلاق داشته باشد و سرتا قدم خطا کند، نقصانی به دین و انسانیت او نمی رسد. روایت دیگری می گوید: فریب سجده و رکوع زیاد و طولانی را نخورید، عادتشان است بدون معرفت. اینکه برخی افراد مرتبا به حج و کربلا می‌روند اصلا افتخار ندارد. نگاه کنید راستگو و امانتدار هستند. اینها صفت اخلاقی و هدف اصلی انبیا و گوهر دین است.

گلزاری تاکید کرد: اگر متولیان دین سالم، اخلاق محور و فاقد منفعت مالی از دین باشند، خورشید دین تابناک است و جوانان به آن گرایش دارند، البته جایی که ظلم، خرافات، تقدس سازی، فریب و زورمداری و مخالفت با اخلاق به نام دین باشد، جوانان زودتر از دیگران می فهمند و از دور آن پراکنده می شوند.

وی گفت: طبق حدیث امام صادق، خدا پیامبری مبعوث نکرد مگر با راستگویی و ادای امانت؛ چه با افراد نیک و چه فاجر! یعنی با آدمی که در خط دیانت نیست و حتی بدکار و فاجر است، باید ادای امانت کرد و ادای امانت هم گستره وسیعی دارد، مسئولیت‌ها و پست‌ها هم امانت هستند و اگر فردی نالایق مسئولیتی بپذیرد خائن است.

رویگردانی از احکام و مناسک افزایش یافته

وی در تحلیل دین گریزی جوانان در شرایط کنونی ایران گفت: رویگردانی از احکام و مناسک افزایش یافته، اما گرایش به دینداری اخلاق محور وجود دارد. من سالهاست با جوانان در ارتباطم، در جامعه ما جوانان خیلی پاک و سالم هستند؛ شاید اهل نماز و روزه نباشند، اما خیلی اخلاقی هستند. توجه به مردم و مقابله با دروغ، فریب و ستم برایشان مهم است. جوان امروز رشد شناختی زیادی دارد و با فضای مجازی همه چیزش عوض نمی‌شود. سرمایه اجتماعی در جامعه ما خیلی کم شده و منشا این سرمایه اعتماد متقابل مردم و حاکمیت به هم است و اعتماد هم با صداقت مبادله می شود.

این روانشناس در پاسخ به سوالی تاکید کرد: مسئولان بدون خودفریبی باید بدانند اوضاع خوب نیست؛ جامعه شناسان، سیاستمداران و کسانی که با مردم و نظرسنجی ها سر و کار دارند، هشدار می‌دهند جای نگرانی است و در وضعیت بن بست و چیزی شبیه قبل از رنسانس قرار گرفته ایم. علت مخالفت جوانان، فاصله مسئولان متولی و مدعی دین است.

وی گفت: اگر ما زودتر عواملی که باعث رویگردانی از دین می‌شود را اصلاح کنیم و همانند پیامبران دینی خردپسند، اخلاق‌محور، اهل مدارا و در مقابل مترفین ارائه کنیم، اسلام ظرفیت زیادی برای عبور از این گردنه خطرناک دارد؛ والا جامعه و جوانان و مردم در دوره گذار، دچار وضعیت خشونت و رویگردانی می‌شوند. اما به هرحال دین به دلیل فطری بودن، بعد از یک دوره گذار تقویت می شود.

انتهای پیام/