سال ۲۰۲۲ در پی حمله روسیه به خاک اوکراین بسیاری از غول‌های اقتصادی و کمپانی‌های بزرگ بین المللی در محکومیت این حمله، شعبه‌های خود در روسیه را تعطیل کرده و از این کشور خارج شدند. رستوران زنجیره‌ای مک دونالد اما همچنان در روسیه فعال بود. فشارهای مردمی، ترند شدن هشتک بایکوت مک‌دونالد و تحریم این رستوران در باقی کشورها توسط مردم سبب ورود خسارت مالی بزرگ به سهام این کمپانی شد که سرانجام باعث زانوزدن این رستوران در برابر این پویش مردمی و تعطیل کردن تمام ۸۵۰ فروشگاه خود در روسیه شد!

در یک ماه اخیر شرکت bud light که بزرگترین کمپانی تولید و توزیع آبجو در آمریکاست به دلیل به‌کارگیری یک بازیگر تغییرجنسیت داده پرحاشیه در تبلیغات خود، بشدت مورد انتقاد و بایکوت مصرف‌کنندگان قرار گرفته. هنرمندان و فوتبالیست‌ها و اینفلوئنسرها به این پویش پیوسته‌اند و در همین مدت محدود یک‌ماهه، میزان فروش این شرکت با کاهش ۳۰ درصدی مواجه شده که «سخت‌ترین ماه در تاریخ این شرکت» را رقم زده!

اکنون شرکت کوستاکافی (دومین کمپانی بزرگ تولید قهوه در جهان) و ده‌ها شرکت دیگر در سراسر جهان به دلیل بی‌توجهی به عقاید، فرهنگ، ایدئولوژی، ملیت یا رنگ‌پوست افراد جامعه، طی پویش‌های مردمی تحت شدیدترین تحریم‌ها و بایکوت‌ها هستند.

طبق آمار، در حال حاضر دوسوم مصرف‌کنندگان جهان، حداقل یک شرکت را تحریم کرده و از محصولاتش استفاده نمی‌کنند. اساسا در واکنش به بی‌توجهی و دهن‌کجی شرکت‌ها و پلتفرم‌های بزرگ به فرهنگ، مذهب و علایق جامعه، نقش مردم در تنبیه و برخورد با این دهن‌کجی‌ها بسیار مؤثرتر و کارآمدتر از دولت‌ها و حاکمیت‌هاست.

امروزه در سراسر جهان بایکوت‌ها و تحریم‌های مردمی علیه کمپانی‌های متخلف، اهرمی مهم و اساسی برای تحت‌فشار قرار دادن آن‌ها به شمار می‌رود که باعث از دست رفتن بخش عمده‌ای از بازار فروش شرکت‌ها و کاهش قابل توجه سوددهی آن‌ها و در نتیجه عذرخواهی و اصلاح رویه ناصواب سابق می‌شود. حدود شصت درصد تحریم‌های مردمی علیه شرکت‌های جهان منجر به عذرخواهی رسمی مسئولین شرکت‌ها شده درحالی که در برخوردهای حاکمیتی به‌هیچ عنوان شاهد چنین آماری از عذرخواهی‌ها نیستیم.

تکیه صرف بر برخوردهای قهری نهادهای حاکمیتی با کمپانی‌ها و کنار گذاشتن ظرفیت‌های اجتماعی و مردمی برای اصلاح رویه ضد دینی آنها به مرور زمان باعث کاهش حس مسئولیت‌پذیری جمعی مردم نسبت به بی‌اخلاقی‌های اجتماعی خواهد شد و این پالس را به جامعه مخابره خواهد کرد که در نظام معرفتی ما، در مواجهه با تخلف‌ها و دهن‌کجی به ارزش‌ها، هیچ‌گونه وظیفه‌ای برای مردم تعریف نشده و همگی باید خارج از گود منتظر ورود حاکمیت به مسائل خرد و کلان جامعه باشیم.

امید که عرصه را برای نقش‌آفرینی مؤثر طبقات مختلف جامعه در برابر بی‌اخلاقی‌ها بازتر بگذاریم که به حکم قرآن اقامه قسط، بر عهده «مردم» است؛ «لیقوم الناس بالقسط.»

*مهدی مولایی، فعال رسانه­‌ای