به گزارش خبرنگار پایگاه خبری - تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ آخرین نشست از سلسله نشستهای "زنان و انقلاب اسلامی" به همت پژوهشکده زن و خانواده در قم  برگزار شد. در این نشست علمی که ظهر روز چهارشنبه 18 بهمن ماه برگزار شد، دکتر محمدتقی کرمی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، به ایراد سخن در موضوع " ظرفیت های دین و گفتمان انقلاب اسلامی در مشارکت سیاسی زنان" پرداخت و محورهای مختلفی از جمله ویژگیهای دو گفتمان سنتی و مدرن درباره زن و خانواده به عنوان دو جریان غالب در دنیا، چالشها و اشکالات این دو گفتمان، ویژگیهای گفتمان انقلاب اسلامی درباره زنان، پیوند گفتمان انقلاب و دین درباره زنان و خانواده در دو دوره حدوث و تثبیت نظام اسلامی مورد بحث و بررسی قرار داد. دکترکرمی در مقدمه بحث خود گفت:  ابتدا دو جریان غالب در بحث زنان را که در کشور ما  و در سطح جهان به عنوان جریان غالب بحث زنان است صورتبندی میکنم و سپس از این بحث خواهم کرد که گفتمان انقلاب در کجا ایستاده و چگونه خود را صورتبندی میکند. وی گفتمان سنت و گفتمان مدرن را دو جریان غالب در بحث زنان در دنیا دانست و در تعریف گفتمان سنت گفت: ویژگی این گفتمان که در هر کشور و هر موقعیتی قرائت خاص خودش را دارد، نوعی محافظه کاری، دفاع از وضعیت موجود و به رسمیت شناختن سلسلسه مراتب قدرت است. برآیند این گفتمان در همه فرهنگها توجه به بحث خانواده در مفهوم سنتی خود یعنی خانواده ای که مرد در آن رکن اصلی است، اصالت معنویت و اخلاق است و مساله "زنانگی" در این گفتمان، در پیوند با این مفاهیم فهمیده می شود. ممکن است گفتمان سنتی در کشورهای مختلف در جزییات و تجلیات تفاوتهایی  داشته باشد اما روح اصلی گفتمان سنتی درباره زنان این دو گزاره اصلی است: اصالت خانواده و اصالت ارزش ها، معنویتها و هنجارها. عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی سپس به توضیح "گفتمان مدرن" به عنوان دومین جریان غالب بحث زنان در دنیا پرداخت و گفت: داشتن ساحت سلبی و ساحت ایجابی  از جمله ویژگی های این گفتمان است. منظور از ساحت سلبی یعنی اینکه گفتمان مدرن،منتقد است و مسائلی را از جمله خانواده و معنویت با تعابیری نظیر "خانواده موجود، خانواده سنتی، خانواده پدر سالار  و مرد سالار" نفی کرده   و به خودش تحقق و عینتیت میدهد . این گفتمان هم گفتمان سنتی در غرب را  مورد چالش قرار می دهد و هم گفتمان سنتی درباره زنان در شرق را. گفتمان مدرن در کنار نقد و نفی گفتمان سنت،  وجوه ایجابی هم دارد. برابری، مشارکت مدنی، اشتغال، نفی سلسله مراتب قدرت و ... از جمله مباحثی است که ذیل بحث ایجابی در گفتمان مدرن به آنها پرداخته می شود. دکتر کرمی ادامه داد: این دو گفتمان در حوزه زنان  وخانواده در همه کشورها درگیر چالش و تعارض بوده اند. گاهی گفتمان مدرن به عنوان گفتمان مسلط و پیروز قلمداد شده اما این به معنای طرد یا حذف گفتمان سنت نیست بلکه گفتمان سنت، مدرنیته را تعدیل کرده و نگذاشته به شکل حداکثری خود بروز پیدا کند. وی درادامه به شرح برخی نقدهای این دو گفتمان پرداخت و گفت:بحث اصلی در نقد گفتمان مدرن درباره زن و خانواده این است که این گفتمان یک گفتمان بورژوازی و نخبه گراست. به این معنا که سبد مطالبات این گفتمان حداقل در حوزه هایی، یک سبد نخبه گرای بورژوا است و مجموعه ای از دغدغه ها، دعواها و دستورکارهای گفتمان زنان تحصیلکرده قدرتمند کشورهای اروپای غربی. نقد دیگر به گفتمان مدرن این است که این گفتمان در بحث زنان بعضی چیزها را اصالتا مورد توجه قرار نمیدهد، مثل  امور معنوی، اخلاقی، عاطفی و احساسی. یعنی زنان علاوه بر اینکه می خواهند مشارکت سیاسی و اقتصادی  داشته باشند، خانواده را هم می خواهند و مایلند وجوه منعطف زندگی را تجربه کنند. چرا  گفتمان مدرن برای این دغدغه ها و مسائل برنامه ای ندارد و دائم به دو مساله مشارکت سیاسی و اقتصادی می پردازد؟ وی سپس ادامه داد: در مقابل، گفتمان سنت در حوزه زن و خانواده هم متهم است به نفی و انکار زنانگی. یعنی در این گفتمان به اسم اصالت خانواده و معنویت ، زنانگی انکار شده و استعدادها و دغدغه های زنان برای ایفای نقش در جامعه  نادیده گرفته می شود. این دقیقا متناظر اشکالی است که به گفتمان مدرن درباره زن و خانواده وارد کردیم. دکتر کرمی اشکال دوم را این دانست که در عین توجه به اصالت خانواده و معنویت باید به اصالت زندگی هم توجه داشت و داشتن یک زندگی شاد،توأم با فراغت و رفاه، از جمله دغدغه های زنان هست که باید برای اینها هم الگوی مطلوب  داشت. این استاد دانشگاه  در ادامه ضمن تاکید بر تعارض و چالش بین این دو گفتمان گفت:در کشور ما نیز سالهاست این دو گفتمان در تعارض و کشمکش بوده اند و هردو طرف هم قابل نقد هستند. هم گفتمان مدرن درباره زن و خانواده  محل بحث و گفتگوست و هم گفتمان سنتی که از ابتدای مشروطه در مقابل گفتمان مدرن خودش را صورتبندی و باز تعریف کرد . وی در ادامه این نشست علمی ضمن بیان اینکه "انقلاب اسلامی در حدوث و در بقای خود توانست سنتزی را از هردو گفتمان  صورتبندی کند که در عین حال که هیچکدام از آن دو نیست اما  به تمام مطالبات آن دو گفتمان  پاسخ داده" ادامه داد: در حدوث انقلاب بحثهای طولانی درباره مشارکت سیاسی زنان داشتیم. مثلا درباره حق رای زنان در انتخابات مجلس در زمان شاه، بسیاری از مراجع تقلید و علمای وقت از جمله امام خمینی با این اصل در سالهای  40 و 41 مخالفت کردند  چون آن را یک بازی سیاسی میدانستند که حکومت اهداف دیگری از این حق رای دنبال میکند اما از زمانی به بعد امام امکان مشارکت سیاسی زنان را بسط داده و تشویق کردند. این تشویق در دو سطح  رخ داد؛ هم در سطح نخبه گرایانه و هم در سطح توده وار. در سطح نخبه گرایانه حضور خانمها در حلقه پیرامونی امام هم در نجف و هم در فرانسه و استفاده اما از مشورت با زنان در داخل و خارج از ایران بود که هرچند عمدتا خانم دباغ را می شناسیم اما این مساله صرفا در خانم دباغ منحصر نبود و افراد دیگری  هم بودند. در وجه توده گرایانه نیز در بررسی فرمایشات امام و اعلامیه های ایشان قبل از انقلاب و نیز بعد از انقلاب مشخصا  تا سالهای 60 و 61 بعضی  کلیدواژه ها مثل  زنان انقلابی، مادران مومن، مادران خداجو،  زن و مرد ایرانی و .. را پر رنگ می بینید.  در تمام سخنرانی ها و اعلامیه ها زن و مرد کنار هم خطاب شده اند و گاهی زنان و مردان بر مردان و پدران تقدم دارند. این نگاه توده ایست که امام مکرر روی آن سرمایه گذار ی کرده و بعد از انقلاب و باآغاز جنگ تحمیلی  آن را بسط داده و بر مشارکت زنان در جنگ و حمایت ایشان از پشت جبهه تاکید کردند و این حضور را تشویق کرده اند. دکتر کرمی در  ادامه، تاکید امام بر توده ها را وجه تمایز گفتمان امام با گفتمان مدرن دانست و گفت: اینکه امام برای توده های زنان حرف داشتند چیزی است که گفتمان مدرن یا لااقل گفتمان مدرن اولیه برای زنان در آن ساحت حرفی ندارد  و این از امتیازات و ابتکارات امام بود که توده ها را حتی بیشتر از خواص مورد خطاب قرار داد. وی سپس به تببین بسط گفتمان انقلاب در دوره ثبات پرداخت و گفت: گفتمان انقلاب یک بسط دارد و و این بسط، بسط در دوره ثبات است. گفتمان انقلاب در نیمه دوم انقلاب  (نیمه نه به لحظ عمری، بلکه به لحاظ مرحله ای یعنی بعد ازانقلاب و جنگ و در مرحله تثبیت) بعضی موارد را که در گفتمان سنت مطرح بود تعدیل کرد که مهمترین  آن توجه به "زنانگی" است. در حقیقت اگر در 10 سال اول  توجه به توده زنان و فاصله گرفتن  از نخبه گرایی مطرح بود،  از سال  68 به بعد بحث بر سر این است که اساس زنانگی را در برابر خانواده، جامعه و در برابر  مردان به رسمیت بشناسیم و این آن چیزی است که نظام اسلامی در دوره  تثبیت انجام داد بدون اینکه  به نفی خانواده و ارزش های جامعه میل پیدا کند یعنی ما ضمن اینکه خانواده،  اخلاق و معنویت را میخواهیم  و اصالت الاجتماع را به رسمیت میشناسیم، در پی ایجاد فضاهایی هستیم که زنانگی در آن فضاها دیده شود.  به بیان دیگر این دو گفتمان یعنی گفتمان انقلاب و گفتمان دین به یک همزیستی مسالمت آمیز رسیدند و توانستند به نقاط ضعف دو گفتمان قبلی پاسخ دهند. دکتر محمدتقی کرمی در ادامه نشست در تبیین پیوند گفتمان انقلاب و دین درباره زنان و خانواده گفت: من در این فرصت  و برای نشان دادن پیوند گفتمان انقلاب و دین و نفی گفتمان سنت و مدرن درباره زنان و خانواده و صورتبندی الگویی که تمام مدعیات آن دو گفتمان را دارد و نقاط ضعفشان را ندارد به پژوهشی اشاره میکنم با موضوع  پدیدار شناسی پیاده روی زنان ایرانی در اربعین که در قالب یک کتاب با نام "جای پای زینب (س)" که در سال جاری و توسط انتشارات پژوهشکده زن و خانواده به چاپ رسیده است. وی ضمن صورتبندی وضعیت کشور عراق و حضور پر تعداد زنان ایرانی در راهپیمایی اربعین گفت: حضور زنان در بسیار ی موارد خانوادگی و با حضور همسر نیست و زنان اغلب با کاروانی از دوستان خود در این پیاده روی شرکت می کنند. این پژوهش زمانی انجام شد که داعش هنوز در عراق حضور داشت هرچند تضعیف شده بود. حال سئوال این است که خانواده چرا این امکان را می دهد که زنی بدون خانواده به کشوری برود که سابقه جنگ 8 ساله  با ما داشته و الان هم دشمن ما درآن حضور دارد؟ تلفیق دین، معنویت، زنانگی و فردیت همه در این میدان جمع شده است.  این سفر عصیان از امر خانواده تلقی نشده و شرکت در آن به معنای پشت کردن به آرمان خانواده نیست. در چنین بستری خیلی منازعات  کنار رفته و زنانگی مجسم می شود. حرف بر سر این است که تلفیق گفتمان انقلاب و دین در دوره تثبیت توانسته علاوه بر معنویت و علاوه بر بحث اصالت خانواده به زنانگی هم توجه کند. مولف کتاب "جای پای زینب" در ادامه گفت: نکته دیگری که در مسیر موقعیتهای تلفیقی دین و گفتمان جمهوری اسلامی برساخت شده ، برآمدن گفتمان های دینی و زمینی شدن آنها در زندگی روزمره است. یکی از عناصر سفر اربعین توده وار بودن آن است. یعنی از اتهام بورژوا بودن و نخبه بودن گفتمان مدرن خبری در اینجا نیست و موقعیتهایی مثل اعتکاف و اربعین برای همه است. سئوال ما از خانمهای شرکت کننده در پیاده روی اربعین این بود که شما این رنج سفر را چگونه بر خودت هموار میکنی و چه چیزی باعث می شود این رنج را بپذیری و تحمل کنمی؟ نکته  جالب بود این بود که در اغلب موارد خانمها می گفتند ما یاد حضرت زینب (س) می افتیم . یعنی مفهوم برجسته و آن چیزی که در ذهن داشتند و در سفر تجربه کرده اند این است که با حضرت زینب(س) همنوایی میکنند. این رنج خودخواسته برایشان معنویت به ارمغان می آورد  و می گویند تجربه حضرت زینب را من دارم در زندگی ام تجربه میکنم و من با یک اسطوره تاریخی مواجهه مشخص پیدا کرده ام. این حرف را مثلا یک خانم روستایی میزند و این تعابیر بلند نخبه گرایانه را توده های زنان می گویند. دکتر کرمی در انتهای بحث خود گفت:  گفتمان انقلاب در تلفیق با گفتمان دین این فرصت را ایجاد کرده که توده زنان ما در قالب شخصیتهای نخبه ایده پردازی و نظریه پردازی کنند و این پتانسیل این گفتمان در ارتقای وضعیت زنان است  یعنی میتواند زن توده ما را به آنجایی برساند که بدون ادعای نخبه گرایی ، نخبه گرایانه حرف بزند و اسطوره تاریخی خودش را امروزین بکند. این سنتز گفتمان انقلاب اسلامی با آموزه های دینی است که به برکت نظام اسلامی در دوران تثبیت انقلاب بروز پیدا کرد و هنوز امکان بسط و توسعه دارد.