به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، بهروز مینایی دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و روباتیک معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت‌و‌گویی را با روزنامه «ایران» با محوریت سند ملی هوش مصنوعی انجام داده است. با توجه به اهمیت این موضوع و با توجه به طولانی بودن متن این گفتگو، متن آن در چند نوبت منتشر خواهد شد.   طبق تأکیدات رهبر معظم انقلاب باید در هوش مصنوعی در بین 10 کشور برتر قرار بگیریم. از طرفی کشورهای برتر آسیایی از پیش‌روهای دنیا در این زمینه هستند که ایران هم از آن کشورها چیزی کم ندارد. بنابراین ما می‌توانیم در بین کشورهای برتر صنعتی و علمی قرار بگیریم‌، به شرطی که در سال میلادی 2024 با سرعت بالا حرکت کنیم. هر کشور غیر پیش‌رویی که در این سال میلادی با همکاری و هم‌افزایی دستگاه‌های اجرایی کشور کار را در این حوزه شروع نکند، دچار یک عقب‌ماندگی خواهد شد که جبران آن بسیار دشوار خواهد بود. به عبارتی سال 2024 سال مهمی است چون آن‌هایی که در این حوزه برنده نشوند، باید خدمتکار یا در حالت خوش‌بینانه تابع بقیه باشند. از این‌رو جمهوری اسلامی به‌عنوان یک کشور پیشرو علمی و درعین حال یک کشور درحال پیشرفت صنعتی، یک سال طلایی را در مقابل دارد تا با اجرای اولویت‌های سند ملی هوش مصنوعی جهش خوبی را تجربه کرده و راه خود را برای برتر شدن هموار کند.» این جملات «بهروز مینایی» دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و روباتیک معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و استادتمام دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت ایران است. وی بیش از 4 ماه است که سمت دبیری ستاد را برعهده گرفته و دغدغه رسیدن به رتبه بین ۱۰ کشور برتر را دارد. مینایی از جمله کسانی است که روی تدوین سند ملی هوش مصنوعی کار کرده است. با وی گفت‌و‌گویی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.  

سوال: سند ملی هوش مصنوعی کشور در حال نهایی شدن است، درباره تدوین این سند برای ما بگویید.

  چون جای خالی سند ملی هوش مصنوعی در کشور احساس می‌شد از این‌رو نوشتن این سند از سال 98 در ستاد توسعه فناوری‌های اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری آغاز شد و با اینکه مسئولان و دست اندرکاران زیادی جابه‌جا شدند اما تدوین این سند ادامه یافت و در نهایت در این دوره نهایی شد.   اکنون کشور ما جزو کشورهایی است که دارای دکترین ملی هوش مصنوعی است. اگرچه پیش‌بینی می‌شود این سند تا پایان سال به تصویب نهایی برسد ولی لزوماً کشورهایی که پیش از ما سند خود را نهایی کرده‌اند، از ما پیش‌تر نیستند. متقن و منسجم بودن یک سند، به گونه‌ای که در منظومه سیاست‌های بالادستی نظام، یک سیاست‌نامه اختصاصی برای مقوله هوش مصنوعی نوشته شده باشد، مزیتی است که یک سند ملی را به‌معنای واقعی کلام تبدیل به یک سند «راهبردی» می‌کند.   سندی که در دست تصویب است سندی باقوام و جزو اسناد بسیار باکیفیتی است که در هفت رکن تدوین و کلیات آن در ستاد نقشه جامع علمی کشور با بیش از هزار نفر ساعت فعالیت با بینش دکترینال روی پیش‌نویس تنظیم‌شده از سوی معاونت علمی، اکنون در حال طی مراحل نهایی تصویب قرار دارد. در این سند موارد فناورانه، علوم انسانی و اخلاقی دیده شده و مورد وفاق نهادها و دستگاه‌های اجرایی کشور است.  

این سند در حال ابلاغ بود که جلوی آن گرفته شد؛ علت چه بود؟

برای نوشتن و تدوین این سند، اسناد ملی و راهبردی 35 کشور جهان بررسی و مطالعه مقایسه‌ای شده است. البته اسناد چون از سوی مهندسان تدوین شده بود بیشتر به بخش فناورانه آن پرداخته شده و بخش علوم انسانی و رنگ و بوی ارزش‌های تمدنی در آن کمرنگ بود و لازم بود همه موارد در آن دیده شود. از سوی دیگر به جز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در پژوهشگاه این وزارتخانه هم پیش‌نویس سند هوش مصنوعی ارزشمندی تدوین و به تأیید برخی مراکز دولتی رساند که حتی از آن با نام سند ملی هوش مصنوعی یاد می‌شد؛ البته باید گفت یک سند راهبردی حتی اگر تأیید رسمی هیأت دولت را نیز داشته باشد، باز سند ملی محسوب نمی‌شود، چرا که برای قوه مقننه و قوه قضائیه مرجعیت ایجاد نمی‌کند.   سند ملی سندی است که یا باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد یا به تصویب یکی از شوراهای عالی که مصوباتش مستقیماً احکام رهبری تلقی می‌شود. به هرحال، در آن سند هم بار مهندسی بالا و توجه به ارزش‌های تمدنی در آن کمرنگ بود. از سوی دیگر اسناد تدوین شده‌ گوناگون دارای پیوست اخلاقی نبود و از آنجایی که سند اخلاق یونسکو 2020 هوش مصنوعی دارای بندهایی است که با اخلاقیات و عرف جامعه ما همخوانی ندارد، به همین دلیل کشور ما به این سند نپیوسته بود.   البته سایر اسناد اخلاق بین‌المللی همچون سند بین‌المللی اخلاق هوش مصنوعی روسیه، سند اخلاق مناسبی برای الگوبرداری ایران در سند ملی خودش نبود از این‌رو باید ارزش‌های اخلاقی و تمدنی مبتنی بر اسناد بالادستی‌ در آن دیده می‌شد بنابراین، سند ملی هوش مصنوعی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی برای چند ماه متوقف شد و با کنشگری پررنگ ستاد علم و فناوری آن شورای عالی و همکاری تمام‌قد معاونت علمی اصلاحات مذکور تا حد امکان در آن دیده شد و اکنون این سند مراحل نهایی خود را برای تصویب در آن شورای عالی طی می‌کند.  

در اجرای این سند چه برنامه‌هایی در اولویت قرار گرفته است؟

در سند هوش مصنوعی 9 اولویت ذکر شده که شامل آموزش و پژوهش، بهداشت و درمان، صنایع و انرژی، محیط زیست و کشاورزی هوشمند، زبان و ادبیات فارسی، رسانه و فضای مجازی، فرهنگ ایرانی و تمدن اسلامی، حقوقی و قضایی، حکمرانی دولتی و خدمات عمومی است. یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که در اولویت قرار دارد، صنعت و انرژی است چون جایی که هوش مصنوعی کاربردی می‌شود، حوزه صنایع است و صنایع ذیل وزارت صمت است و متأسفانه تاکنون چنان که باید حرکت این وزارتخانه به سمت هوش مصنوعی انجام نشده است. در صنایع ما تحول دیجیتالی و پلتفرم‌های داده‌ای اساسی باید ایجاد شود.  

مهم‌ترین بخش در اجرای سند، وجود ناظر و نظارت بر اجراست. ناظر اجرایی شدن سند ملی هوش مصنوعی بر عهده کدام نهاد است؟

وظیفه سیاستگذاری، هماهنگی و نظارت کلان بر اجرای این سند بر عهده خود شورای عالی انقلاب فرهنگی است. این شورای عالی مسئولیت رصد، پایش و نظارت این سند را در تعامل با شورای راهبری هوش مصنوعی و مرکز ملی هوش مصنوعی بر عهده ستاد نقشه جامع علمی کشور گذاشته است.   از طرفی شورای راهبری و مرکز ملی هوش مصنوعی که قرار است تشکیل شود، تنظیم‌گر ملی مقوله هوش مصنوعی و مجری سند هوش مصنوعی خواهد بود تا با اجرا شدن سند شاهد جهش در این حوزه باشیم. به بیان دقیق‌تر، شورای راهبری هوش مصنوعی مسئولیت راهبری اجرایی شدن سند ملی هوش مصنوعی را بر عهده داشته و مرکز ملی هوش مصنوعی مسئولیت برنامه‌ریزى، هماهنگى، نظارت، پایش شاخص‌ها و تسهیل اجراى سند را بر عهده خواهد داشت.   در این شورای راهبری و مرکز ملی هوش مصنوعی نهادهای حاکمیتی حضور دارند بنابراین می‌تواند در پرداختن به هوش مصنوعی در دستگاه‌ها و نهادها و نظام تنظیم‌گری تأثیر بین دستگاهی بگذارد. این نهادها باید برنامه‌های کوتاه مدت و بلندمدت خود را برای بالا بردن بهره‌وری و تولید ناخالص ملی خود ارائه داده و جایگاه خود را در پیشبرد این سند مشخص کنند.