خداوند در ابتدای این سوره فرمودند ای کسی که در پارچه و یا پتویی خود را پیچیده و آماده خواب هستی برپا خیز؛ علامه طباطبایی در ذیل این آیات آورده است که پیامبر(ص) از سخنان دشمنان و مخالفان خود بسیار ناراحت بودند و قصد داشتند که استراحتی بکنند ولی این خطاب آمد که یا ایها المزمل، بیدار شو و بخشی از شب را به قرائت قرآن به صورت ترتیل بپرداز.

در آیه هشتم فرمود: وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَتَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا؛ تا آمادگی بیابی برای اینکه ما قول ثقیل و سنگینی را بر تو خواهیم فرستاد؛ و این ارتباط و آرامش و آمادگی از دل شب رخ خواهد داد زیرا در روز مشغله تو زیاد است: إِنَّ لَكَ فِي النَّهَارِ سَبْحًا طَوِيلًا؛ بعد خداوند فرمود شما در این شب باید طوری ارتباط داشته باشی که انقطاع الی الله پیدا کنی به سمت خدایی که لله المشرق و المغرب.

در ادامه فرموده است که کار خود را به خدا بسپار و این به معنای دست کشیدن از کار نیست؛ در این آیه خداوند الگو و روش توکل را به ما یاد داده است. توکل به این است که ما اولاً ارتباط خود را با خدا تقویت و بعد کار و نتیجه را به خدا واگذار کنیم؛ بنابراین توکل به معنای بیکار نشستن نیست؛ پیامبر(ص) بیکار ننشسته بودند و بگوید خدایا تو خودت دینت را ترویج کن؛ ایشان با همه توان به میدان آمده و مشکلات را تحمل کردند تا قول ثقیل و مأموریت رسالت و نزول قرآن بر او انجام شد. بنابراین صبر و توکل وقتی است که انسان وارد میدان شود وگرنه کسی که وارد میدان نشده است، مخالفتی با او نیست.

در آیه دهم هم فرمود: وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا ﴿۱۰﴾ در مواردی باید آنان را رها کنی ولی این هجر و دوری باید به خوبی و زیبایی باشد و در ادامه فرمود: وَذَرْنِي وَالْمُكَذِّبِينَ أُولِي النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَلِيلًا ﴿۱۱﴾؛ از تکذیب‌کننندگان دوری کن که معمولاً این افراد کسانی‌اند که صاحب مقام و موقعیت و قدرت و ثروتی هستند.

پست و مقام انسان را صاحب نظر نمی‌کند

الان هم برخی افراد وقتی وزیر و وکیل و مدیر می‌شوند، فکر می‌کنند هر چه بگویند درست است، در حالی که نه دانش و نه استعداد آن‌ها بیشتر نشده است بلکه قدرت اجرایی و تقنینی آن‌ها بیشتر شده است؛ بنابراین اگر قبلاً در عرصه و زمنیه‌ای صاحبنظر نبودند حالا هم نیستند و همواره به مشورت محتاج هستند، البته اگر فهم این مسئله را داشته باشند وگرنه قدرت، ملاک حقانیت نیست.

کسی که قبلاً اقتصاددان و سیاستمدار نبوده است وقتی به قدرت هم برسد، فاقد این مسائل است و با کسب یک پست تغییری در دانش و توانمندی فرد رخ نمی‌دهد. وَذَرْنِي وَالْمُكَذِّبِينَ أُولِي النَّعْمَةِ؛ من را با اینها رها کن و من خودم می‌دانم با آنان چه کنم. وَمَهِّلْهُمْ قَلِيلًا؛ یعنی فرصت محدود و کمی به آنان بده که مراد شاید فرصت عمر چند ساله و چند ده ساله دنیوی باشد و لزوماً مراد این نیست که بلافاصله عذابی بر آنان نازل شود.

بارها عرض کرده‌ام که ما نمی‌توانیم مشخصه‌های آخرت را با مشخصه‌های دنیوی قیاس کنیم؛ در آخرت اشیاء آثار مخصوصی دارند از جمله اینکه هر درختی هر میوه‌ای که بهشتی تقاضا کند، عرضه می‌کند ولی در دنیا اینطور نیست.

در این باره گفته شده است که عالم ماده، عالم ماده دیگری خواهد شد و تحولاتی در آن رخ می‌دهد که امکان همه این مسائل وجود دارد و تفسیر دیگر این است که این تغییر و تحول مربوط به خود انسان است یعنی انسان به خاطر کمالات روحی و یا رذایل مراتبی برای نفس او ایجاد می‌شود. برخی آن را به خلاقیت نفس انسان مرتبط کرده‌اند و اینکه خود انسان این قدرت را پیدا می‌کند که آنطور که می‌خواهد از هر درختی میوه‌ای را بچیند.

بارها عرض کرده‌ام آنچه را علمای ما گفته‌اند بر این اساس است که همه عالم ماده همین چیزی است که ما می‌بینیم ولی اینکه چقدر این عالم وسعت دارد، شاهد تغییراتی در دانش بشر هستیم و اگر قبلاً تصور می‌شد زمین مرکز جهان است و کواکب به صورت نقاط نورانی در فضای شیشه‌مانندی است امروز مانند ستارگانی هستند که میلیون‌ها کیلومتر از ما فاصله دارند و منظومه شمسی یکی از کهکشهان‌های راه شیری است و راه شیری یکی از میلیون کهکشان‌ها است.

93 درصد عالم ماده، انرژی تاریک است

فیزیک امروز به این نتیجه رسیده است که کل عالم ماده را که ما درک می‌کنیم، ۷ درصد عالم ماده است و کمابیش از ۹۳ درصد ماده و انرژی تاریک است که ما هیچ اطلاعی از آن نداریم و همه عالم ماده از این انرژی پر است بنابراین اینکه روز قیامت بخشی از آن چیزی را که امروز نمی‌بینیم ببینیم، می‌تواند مرتبط با تحولات آن دنیا باشد.

در بحث تفسیر سوره جن هم اشاره شد که عالم اجنه ظاهراً باید در عالم تاریک و انرژی تاریک باشد زیرا اجنه مادی هستند ولی با ماده‌ای که ما می‌بینیم، متفاوت است. از نظر علمی تنها داده ما از عالم تاریک همین اجنه است که قرآن به آن اشاره فرموده است. قرآن کریم فرموده است که آن روز زمین و کوه‌ها به لرزه عجیبی تبدیل و به رمل جاری مبدل خواهند شد که با یک باد پراکنده شده و به این طرف و آن طرف می‌روند.

ای کاش دانشمندان تجربی با بهره‌مندی از الهامات قرآنی، یکسری تحقیقات تجربی را در مورد پدیده‌های عالم سامان می‌دادند که ما در این زمینه مواردی را داشته‌ایم. مرحوم دکتر اصفهانی از بنیانگذاران طب سنتی در ایران در مورد آیات سوره کهف «فَضَرَبْنَا عَلَىٰ آذَانِهِمْ فِي الْكَهْفِ سِنِينَ عَدَدًا» می‌گفت برداشت ما همین معنای ظاهری بود یعنی تعبیر «زدن» از این رو سراغ تحقیقات تجربی در این زمینه رفتیم و بررسی کردیم که آیا بین لاله گوش و خوابیدن ارتباطی وجود دارد و نتیجه گرفتیم نقاطی در گوش وجود دارد که اگر تحریک شود سبب خواهد شد تا انسان به خواب برود؛ ایشان این مطلب را در قالب یک مقاله در سطح بین‌المللی ارائه کرد و به تعبیر وی ما ۳ نقطه در گوش یافتیم که اگر تحریک شود، شخص به خواب می‌رود ولی در طب سنتی چینی ۵ نقطه را یافته بودند.

منشأ چنین تحقیقی یک بخشی از یک آیه کوتاه است؛ قرآن پر از مطالبی است که متخصصان علوم مختلف می‌توانند آن را منشأ الهام و فرضیه و نظریات خود قرار دهند و ما به دستاوردهای علمی جدیدی برسیم.