به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، پنجاه و ششمین جلسه شورای پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 21 آبان ماه 1403 در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. در این جلسه ضمن تنفیذ و تصویب برنامه‌های پژوهشی انفرادی (نوع الف و ب) پیشنهادی اعضای هیأت علمی پژوهشکده‌های مختلف پژوهشگاه؛ پیشنهاد دکتر مسعود قیومی، عضو هیأت علمی پژوهشکده زبان‌شناسی درخصوص راه‌اندازی گروه هوش مصنوعی مورد بحث و بررسی اعضای شورا قرار گرفت. نحوه ارتقاء مقالات علمی نشریات پژوهشی پژوهشگاه در سایت گوگل اسکالر و ضرورت مشارکت پژوهشکده‌ها، مراکز و گروه‌های پژوهشی پژوهشگاه در برگزاری برنامه‌های هفته پژوهش از دیگر مباحث مطرح شده در این جلسه شورا بود.

دکتر نجفی: عقل، دین، عمل صالح، و حیا و عفت چهار گوهر الهی وجود انسان هستند

در ابتدای جلسه دکتر موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه، پس از درود و صلوات بر پیامبر خاتم صلّ ا... علیه و آله و سلّم و اهل بیت معصوم علیهم السلام، با نقل روایتی از ائمه معصومین علیهم السلام توسط مرحوم آیت‌ا... مجتهدی (استاد اخلاق) گفت: در انسان چهار گوهر و جواهر الهی وجود دارد که چهار ضد نیز دارند: اولین گوهر عقل است که ضد آن غضب است، چنانچه هرگاه انسان عصبانی شود، عقل او زایل می‌گردد. دومین گوهر دین است که با حسد از بین می‌رود. سومین گوهر عمل صالح است که غیبت آن را از میان می‌برد و چهارمین گوهر حیاء و عفت است که طمع آن را از بین می‌برد. دکتر نجفی اظهار امیدواری کرد انسان بتواند با کنترل این صفات رذیله، این چهار گوهر وجود خود را پرورش و رشد دهد.

رئیس پژوهشگاه همچنین با اشاره به انتصاب دکتر مهدی بنایی جهرمی به عنوان رئیس پژوهشکده‌ دانشنامه‌نگاری، و دکتر نفیسه فقیهی مقدس به عنوان سرپرست شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی؛ از زحمات و مساعی رئیسان پیشین قدردانی و برای رئیسان جدید این مراکز آرزوی توفیق روزافزون کرد.

تنفیذ و تصویب برنامه‌های پژوهشی پیشنهادی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه

در این بخش از جلسه شورا، با حضور دکتر سید یاسر جبرائیلی، عضو هیأت علمی پژوهشکده تمدن اسلامی و دکتر مریم قبادی، عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات علوم قرآنی، اعضای شورا به بحث و تبادل نظر درباره ابعاد و جوانب مختلف برنامه‌های پژوهشی پیشنهادی آنان پرداختند.

در این بخش ابتدا دکتر جبرائیلی در ادامه مباحث جلسه گذشته شورا با اشاره به نکات و مسائل مطرح شده از سوی اعضای شورا درباره برنامه پژوهشی خود در زمینه اقتصاد مردمی، ضمن پاسخ به مسائل یاد شده، به تبیین و تشریح رویکرد خود پرداخت. سپس دکتر مریم قبادی نیز با تبیین برنامه‌ پژوهشی خود در زمینه تفاسیر شیعه در قرون 10 تا 12، اهمیت و ضرورت بررسی تغییرات صورت گرفته در تفاسیر این دوران نسبت به دوره‌های قبل به‌ویژه در تفاسیر شیعه را متذکر شد.

سپس دکتر هادی وکیلی، مدیر پژوهشی پژوهشگاه، عناوین و مجریان برنامه‌های پژوهشی انفرادی (نوع الف و ب) پیشنهادی اعضای هیأت علمی از پژوهشکده‌های مختلف پژوهشگاه ازجمله پژوهشکده دانشنامه‌نگاری؛ پژوهشکده تاریخ؛ پژوهشکده تمدن اسلامی؛ پژوهشکده زبان و ادبیات؛ پژوهشکده فلسفه؛ پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات؛ و مرکز پژوهشی اسناد فرهنگی آسیا را قرائت کرد. پس از طرح مسائلی از سوی اعضای شورا و ارائه توضیح رئیسان پژوهشکده‌های ذی‌ربط، برنامه‌های پژوهشی پیشنهادی، مورد تنفیذ و تصویب قرار گرفتند.

بررسی ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮوه ﻫﻮش ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ در ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه

بخش دیگری از جلسه شورا، به پیشنهاد دکتر مسعود قیومی، عضو هیأت علمی پژوهشکده زبان‌شناسی پژوهشگاه در زمینه تشکیل گروه هوش مصنوعی اختصاص داشت. در این بخش ابتدا دکتر قیومی تعریفی از هوش مصنوعی ارائه کرد و گفت: هوش مصنوعی، به ﺷﺒﯿﻪ‌ﺳﺎزی ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎی ذﻫﻨﯽ و ﻫﻮش اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺳﻂ راﯾﺎﻧﻪ ازﺟﻤﻠﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ، ﯾﺎدﮔﯿﺮی، ﺗﺤﻠﯿﻞ، ﺗﺼﻤﯿﻢ‌ﮔﯿﺮی و ﺗﻮﻟﯿﺪ اطلاق می‌شود. ﻫﻮش ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ اﻟﮕﻮرﯾﺘﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎی ﺗﮑﺮارﺷﻮﻧﺪه در ﺣﺠﻢ زﯾﺎد داده، اﺳﺘﺨﺮاج اﯾﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﭘﯿﺶ‌ﺑﯿﻨﯽ‌ﭘﺬﯾﺮی ﺑﺮای اﻟﮕﻮﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ دﯾﺪه ﻧﺸﺪه می‌پردازد.

این عضو پژوهشکده زبان‌شناسی در ادامه به دیدگاه‌ مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) درباره هوش مصنوعی پرداخت و گفت: بنابر بیانات رهبری همچون 26 آبان 1400، اﯾﺮان ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺰء10 ﮐﺸﻮر اول دﻧﯿﺎ در ﻫﻮش مصنوعی شود؛ یا در بیان دیگری در 14 خرداد 1402 می‌فرمایند: در دوران ﻫﻮش ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﻧﻤﯽ‌ﺗﻮان از روش‌ﻫﺎی ﻗﺪﯾﻤﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد؛ یا در تأکید دیگری (1403/06/14)، اهمیت تسلط بر عمق هوش مصنوعی  را متذکر می‌شوند.

دکتر قیومی با اشاره به رویکردهای جهانی در زمینه هوش مصنوعی در کشورهای مختلف همچون آمریکا، فرانسه، امارات و تاریخچه و انواع آن؛ به اقدامات صورت گرفته در ایران در این عرصه پرداخت و گفت: ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﯽ ﻫﻮش ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ اﯾﺮان زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﻌﺎوﻧﺖ اول رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮری تأسیس شده است. همچنین ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه ﻫﻮش ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ در ﺑﺮﺧﯽ داﻧﺸﮕﺎه‌ﻫا ﻣﺎﻧﻨﺪ دانشگاه ﺻﻨﻌﺘﯽ اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ و دانشگاه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺠﻤﯿﻊ ﻃﺮح‌ﻫﺎی ﻓﻨﺎوراﻧﻪ در ﺣﻮزه‌ﻫﺎی ﻧﻔﺖ، ﻣﻌﺎدن و... ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻮش ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ایجاد شده است.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به ارﺗﺒﺎط ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻫﻮش ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ پرداخت و بر ارتباط عمیق رشته‌های مختلف علوم انسانی همچون فلسفه، روان‌شناسی، زبان‌شناسی و جامعه‌شناسی، با هوش مصنوعی تأکید کرد و متذکر شد: حجم مهمی از هوش مصنوعی به رشته‌های علوم انسانی بازمی‌گردد و اگر علوم انسانی از هوش مصنوعی گرفته شود، چیزی جز الگوریتم از آن باقی نمی‌ماند.

دکتر قیومی در ادامه به کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی پرداخت و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی اﺧﻼﻗﯽ، ﺣﻘﻮﻗﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻮش ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ؛ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺛﺮﮔﺬاری ﻫﻮش ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻬﺎرت‌ﻫا؛ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻓﻨﺎوری‌ﻫﺎی ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻫﻮش ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﺑﺮ ﺣﻘﯿﻘﺖ، اﻋﺘﻤﺎد و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ، اﯾﻤﻨﯽ و اﻣﻨﯿﺖ، ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺼﻮﺻﯽ، ﺣﻘﻮق و آزادی‌ﻫﺎی ﻣﺪﻧﯽ؛ ﺗﻠﻔﯿﻖ ﻫﻮش ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ و اﮐﺘﺸﺎﻓﺎت اﻧﺴﺎن‌ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ در ﺣﻮزه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺧﻠﻖ روش‌ﻫﺎی ﻧﻮآوراﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﻮدﮐﺎرﺳﺎزی، ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺷﺒﯿﻪ‌ﺳﺎزی روش‌ﻫﺎی اﻧﺴﺎن‌ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ؛ و... را از حوزه‌های ارتباطی هوش مصنوعی با علوم انسانی برشمرد. وی تأکید کرد: ﺷﮑﺎف ﻣﯿﺎن ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ‌ﻫﺎی ﻫﻮش ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ‌ﻫﺎی ﺑﯿﻦ ‌رﺷﺘﻪ‌ای و ﭼﻨﺪرﺷﺘﻪ‌ای میسر می‌شود و از نمونه‌های کاربرد هوش مصنوعی در علوم انسانی، زبان‌شناسی رایانشی، فلسفه رایانشی، کتابخانه دیجیتال و... را نام برد.

با توجه به اهمیت موضوع مقرر شد موضوع در جلسات بعدی شورا مورد بحث و تبادل نظر اعضاء قرار گیرد.

اصلاح فوق‌العاده جهش علمی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه

شایان ذکر است در ابتدای جلسه، دکتر عبدا... قنبرلو، معاون اداری، مالی و مدیریت منابع پژوهشگاه با اشاره به اینکه فوق‌العاده جهش علمی جزء پرداخت مستمر نیست به ضرورت کسب حد نصاب لازم در ترفیع سالانه جهت اعمال کامل فوق‌العاده جهش علمی براساس قوانین و مقررات ابلاغی از نهادهای ذی‌ربط اشاره کرد و گفت: بر همین اساس طی چند روز آینده احکام برخی از اعضای هیأت علمی مطابق این آیین‌نامه اصلاح خواهد شد.

همچنین بحث و تبادل نظر دربارۀ نحوه ارتقاء مقالات علمی نشریات پژوهشی پژوهشگاه در سایت گوگل اسکالر؛ و اهمیت و ضرورت مشارکت پژوهشکده‌ها، مراکز و گروه‌های پژوهشی پژوهشگاه در برگزاری برنامه‌های هفته پژوهش از دیگر مباحث مطرح شده در این جلسه شورا بود که مقرر شد رئیسان پژوهشکده‌ها، مراکز و گروه‌‌های پژوهشی به تشریح و تبیین دقیق این مسائل در جلسات شورای پژوهشکده‌ها، مراکز و گروه‌های پژوهشی جهت اطلاع اعضای هیأت علمی خود بپردازند.