حجت الاسلام والمسلمین سید عنایت‌الله کاظمی در کرسی ترویجی اختلاط یا تفکیک جنسیتی مطرح کرد؛
راهکارهای اسلامی برای بهبود کیفیت آموزش زنان / اسلام اختلاط زن و مرد به شکل مختل و آزاد و بدون چارچوب را نمی‌پذیرد
بحث فقه تربیتی در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته و مسائل مهمی همچون اختلاط و تفکیک جنسیتی در مراکز آموزشی مورد بررسی قرار گرفته است. موضوع تفکیک جنسیتی تنها به جوامع اسلامی محدود نمی‌شود، بلکه در کشورهای غربی نیز مورد توجه است. تحقیقات انجام‌شده در آمریکا نشان داده که مدارس تک‌جنسیتی می‌توانند در بهبود کیفیت آموزشی مؤثر باشند.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از مؤسسۀ آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع)؛ کرسی ترویجی با موضوع اختلاط یا تفکیک جنسیتی در مراکز آموزشی از نظر فقه تربیتی توسط استاد حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید عنایت‌الله کاظمی ارائه و در ادامه ضعف‌ها و نکات قابل ملاحظه‌ای توسط ناقد آن، دکتر ستار همتی مطرح گردید. در ابتدای این نشست حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی کریم خانی دبیر علمی جلسه گفت:خوشبختانه امروز بحث فقه تربیتی رشد و شکوفایی بسیار خوبی داشته و امیدواریم که روزبه‌روز کامل‌تر شود؛ در این باره ما با میزان فقه به مسائل تربیتی و مرتبط با آموزش و پرورش ورود می‌کنیم. وی عنوان کرد:یکی از مسائل بسیار بحث‌انگیز در محافل علمی و اجتماعی داخل یا خارج از کشور، بحث اختلاط هست که باید از نظر فقه تربیتی مورد بررسی قرار بگیرد. در این کرسی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر سیدعنایت الله کاظمی ارائه دهنده موضوع « اختلاط یا تفکیک جنسیتی در مراکز آموزشی از دیدگاه فقه تربیت» با اشاره به این موضوع عنوان کرد: موضوع اختلاط یا تفکیک جنسیتی در مراکز آموزشی است که خاص جوامع اسلامی یا ایران نیست و در غرب نیز با توجه به سرنوشت علمی دانش‌آموزان و متربیان اهمیت دارد. وی بیان کرد: طبق مشکلاتی که در مدارس دو جنسیتی به خصوص در آمریکا وجود داشت، با تحقیقاتی مشخص شد که مدارس اگر به شکل تک جنسیتی برگزار شود، به لحاظ ارتقاء کیفیت آموزشی، بسیار مثمر ثمر خواهد بود. این ارائه دهنده مقاله خاطرنشان کرد:موضوع اختلاط، کاملاً فقهی نیست و عمدتا در ادبیات بعد از انقلاب اسلامی ظهور و بروز کرد و جامعه‌شناسان و روانشناسان نیز به این بحث ورود داشتند، اما در حال حاضر از دیدگاه فقهی و فقه تربیتی آن را بررسی می‌کنیم. وی ادامه داد: در معنای کلی، مراد از تفکیک جنسیتی،جداسازی فیزیکی متربیان و دانشجویان مذکر و مونث در مراکز آموزشی است؛ در مباحث نظری نیز در مورد تفکیک دو دیدگاه کلی موافقان و مخالفان مطرح است. حجت الاسلام و المسلمین کاظمی توضیح داد:یک سری افراد، موافقان تفکیک جنسیتی متأثر از دیدگاه‌های اسلامی و اسلام‌گراها به این قائلند که اگر کلاس‌ها غیرمختلط برگزار شود، در بحث تعدیل فضای فرهنگی و روانی و اسلامی شدن دانشگاه، یک قدم مؤثری است و ثمراتی در بحث آثار تربیتی اخلاقی دارد. وی در مورد نظر مخالفان نیز گفت:در مقابل، مخالفان که بیشتر متأثر از دیدگاه‌های فمنیستی هستند، قائل به آزادی زن و مرد و تساوی حقوق آنان هستند و معتقدند با تفکیک، حضور زن در جامعه محدود شده و شأن والای زن نادید گرفته می‌شود، البته ادعا دارند تفکیک جنسیتی باعث عدم شناخت و کاهش ازدواج در محیط علمی می‌شود. این ارائه دهنده افزود:دو دیدگاه نیز در ادبیات و مبانی نظری بحث شامل میزان و سطح ارتباط زن و مرد در جامعه مطرح است؛ یک دیدگاه حداقلی که می‌گوید طبق روایات و برخی فتاوا زن و مرد جز در موارد ضرورت، هیچ ارتباطی نباید با یکدیگر داشته باشند. وی بیان کرد:دیدگاه دوم، حداکثری است و ابرخلاف دیدگاه اول، قائلند که روابط زن و مرد باید به صورت کاملاً آزاد باشد و در عصر اطلاعات و ارتباطات و ضرورت تعاملات اجتماعی، نمی‌توان در مراکز آموزشی میان زن و مرد تفکیک قائل شد، زیرا طبق یک اصل عقلایی «الإنسانُ حَریصٌ مَا مُنِع». حجت الاسلام و المسلمین کاظمی تصریح کرد:نقدی در مورد دیدگاه دوم داریم و طبق فرمایش شهید مطهری این گونه نیست و اتفاقاً «الإنسانُ حریصٌ عَلی…» یعنی تهییج‌ها نیز باعث تحریک می‌شود و نمی‌توان براین اساس روابط را آزاد گذاشت. این ارائه دهنده مقاله در مورد مفهوم شناسی این بحث نیز توضیح داد:بحث اختلاط و تفکیک، دو روی یک سکه هستند و در واقع اثبات، نفی طرف دیگر است، در بحث اختلاط، یک معانی عامی مراد است که مطلق معاشرت زن و مرد نامحرم را می‌گیرد، اما یک معنای خاصی نیز وجود دارد که نشست و برخاست و ارتباطات کلامی میان زن و مرد و میان دانشجوی مؤنث و مذکر در مراکز آموزشی به شکل خاص است؛ اسلام اختلاط زن و مردبه شکل مختل و آزاد و بدون چارچوب و اصول را نمی‌پذیرد و در مراکز دانشگاهی نیز به این قائل است که باید میان متربیان، این جداسازی اتفاق بیفتد. وی عنوان کرد:بحث اختلاف تفکیک، بی‌ارتباط با آن عقبه‌ی تاریخی و آن چه که در صدر اسلام تا کنون بوده نیست، کمااینکه در سیره اهل‌بیت، پیغمبر اکرم این به وضوح قابل مشاهده است که حضرت، اوّلاً منعی از این که زن و مرد در محیط اجتماعی اختلاط داشته باشند نداشتند اما برای آن چهارچوب و شروطی قائل بودند. حجت الاسلام و المسلمین کاظمی بیان کرد:برای مثال شرکت زنان در مساجد یا نماز جماعت بود که پیامبر فرمودند مشکلی ندارد و فقط ورودی زن‌ها با مردها و محل استقرار زن با مرد جدا و حائل بین اینها باشد، اینها همگی نشان می‌دهد که اصل حضور اجتماعی زن در اسلام براساس رعایت ضوابطی جایز است. وی اظهار کرد:یک بحث دیگر درباره پیشینه‌ی فتوایی موضوع وجود دارد که از دیدگاه فقهای امامیه، اصل تأسیس مدارس مختلط جایز نیست و حتی در بلاد کفر اگر خوف انحراف و فساد متربی وجود داشته باشد جایز نیست. این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد:در این باره نسبت به مراکز آموزشی در سطح عالی نیز فتوا داریم که به دلیل این که متربی دختر و پسر به سن بلوغ می‌رسند، این اختلاط نباید باشد و حتی فتوا به عدم جواز آن داده‌اند؛ البته برخی آقایان اعلام کردند اگر امکانات آموزشی ضعیف است و چاره‌ای نباشد، کلاس‌ها مختلط برگزار شود. وی افزود:یعنی باز هم در اصل مسأله که عدم جواز باشد سر جایشان است منتها این جا یک ضرورت به عنوان حکم ثانوی یا یک ضرورت اجتماعی، وجود دارد. وی در مورد ادله‌ی موافقان و مخالفان تفکیک جنسیتی عنوان کرد: موافقان تفکیک جنسی در واقع دغدغه‌مند هستند و در حوزه علوم اسلامی و علوم تربیتی اسلامی کار کردند و ادله‌هایی دارند، مخالفان نیز ادله‌هایی بیان کردند. حجت الاسلام و المسلمین کاظمی بیان کرد: ادله مخالفان تفکیک براساس آیات قرآن و روایات است؛ مهمترین دلیل‌شان، آیه‌ی قرآنی حجاب در سوره احزاب آیه ۵۳ است و به حائل شدن میان زن و مرد قائل هستند. وی تصریح کرد:منتها در آیه «وَ إذَا سَأَلتُمُوهُنَّ» اینکه مخاطب آن زنان پیغمبر باشد، شاید محل مناقشه است، در غیر آن حداقل ما باید قائل به استحباب شویم، پس این حکم وجوبی برای عامه‌ی زنان جامعه نمی‌شود از این روایت برداشت کرد. وی گفت:آیه‌ی بعدی، آیه‌ی جلابیب یعنی آیه ۵۹ سوره احزاب است که خطاب به پیغمبر دارد ودر واقع برای اینکه اختلاطی بین زن و مرد اتفاق نیافتد همان اصل تفکیک را استفاده می‌کنیم تا زن‌ها اذیت نشوند. این ارائه دهنده مقاله بیان کرد:از ادله‌ی قرآنی که بگذریم، ادله‌ی روایی وجود دارد که،لزوم یا استحباب، کار ما را راحت می‌کند، در این باره اوّلین روایت، روایت غیاث بن ابراهیم از امام صادق علیه‌السلام است که حضرت در آنجا فرمودند «إنّ المرأةَ خُلِقَت مِنَ الرَّجُل وَ إنَّما هِمَّتُها فِی الرِّجال فَاحبسوا نساءکم» که حالا ظاهر آن حبس زن در خانه است که واجب است و این به معنای این است که اختلاط ممنوع است. وی در مورد دیگر دلایل توضیح داد:اوّلاً ظاهر روایت از حبس در خانه این است که اختلاط جایز نیست، اما دلالت، محل اشکال است و نمی‌شود واقعاً این ظاهر روایت، را اخذ کنیم، چون در این روایت، ما اگر دقتی داشته باشیم، حضرت فرمود که «إنّ المرأةَ خُلِقَت مِنَ الرَّجُل وَ إنَّما هِمَّتُها فِی الرِّجال» یعنی زن انگیزه‌اش این است که مثلاً به مرد علاقه دارد، به قول معروف از مرد سیر نمی‌شود، این نتیجه‌ای که فاحبَسوا هست با آن گزاره‌ی «إنَّما هِمَّتُها» اصلاً تنافی که می‌خواهیم بگوییم ملازم روشن ندارد بلکه می‌خواهیم بگوییم تنافی دارد. حجت الاسلام و المسلمین کاظمی تصریح کرد:مطابق این گزاره اول، زنان چون به مردان میل دارند، پس مورد وثوق نیستند، پس آن‌ها را در خانه نگه دارید، یعنی ایمنی از جانب زن چون وجود ندارد، پس باید زن در خانه حبس شود، اما واقعیت این است که این مسأله برعکس است یعنی تعرض معمولاً از سوی مرد به زن است؛ از این جهت بعضی‌ها حتی گفتند که این حدیث ممکن است حدیث جعلی باشد. وی بیان کرد:نکته‌ی بعد این است که این روایت با سیره‌ی خود اهل بیت در تعارض است، چون که در همان زمان حضور پیغمبر و ائمه، زنان در صحنه‌ی اجتماع بودند و می‌آمدند و رفت و آمد و درکارهای عام المنفعه شرکت می‌کردند. این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: اما دلایل موافقان اختلاط خیلی دلیل متقن فقهی نیست و بیشتر دلایلی روزمره از محاورات علمی دارند، برای مثال تفکیک را موجب کاهش ازدواج در محیط علمی می‌دانند در حالی که دانشگاه محل علم و رشد و تعالی است و نباید زمینه انحراف و فساد اخلاقی شود و از طرفی هیچ دلیلی نداریم که بگوییم دختر و پسر حتماً در دانشگاه باید با یکدیگر آشنا شوند. وی عنوان کرد:مطلب بعدی‌شان بحث تساوی زن و مرد است و دیدگاه فمنیستی این تفکیک را اجحاف در حق زن و عدم تحقق عدالت آموزشی می‌داند در حالی که بر اساس اصل رعایت‌های فردی، اگر محیط آموزشی و منابع آموزشی طبق جنسیت تدوین و آماده شود، رشد علمی بیشتر می‌شود. این ارائه دهنده مقاله اظهار کرد: برای مثال آقای کارول گلیگان، در کتاب «صدایی متفاوت» درباره نظریه روانشناسی و تکامل زنان می‌گوید که دختران در اندیشیدن، تعامل، رهبری کردن، تصمیم‌گیری از لحاظ روان‌شناختی، شیوه‌ی ویژه‌ای دارند که این الگو برای مردان قابل پیگیری نیست و الگویی که برای مردان است، برای اینها قابل اجرا نیست و اگر تفکیک شوند خیلی خوب است. وی خاطرنشان کرد: در مجموع باید گفت که اصل اختلال جایز نیست، اگر جایی هم فتوایی یا نظری ارائه شده، فقط از باب ضرورت بوده است. در این جلسه حجت الاسلام و المسلمین دکتر ستار همتی ناقد کرسی ترویجی علمی عنوان کرد:نکات ارزشمندی در مقاله ارائه شد؛ طبق نظر حضرت آیت‌الله اعرافی ، فقه تربیت یکی از گام‌های رفتن به سوی نظام سازی در حوزه تعلیم و تربیت اسلامی است و برای اینکه ما به جایی برسیم که در عرصه‌ی علمی بگوییم که طبق دیدگاه و مبانی مکتب اسلام، نظام تعلیم و تربیت اسلامی داریم، ایشان روش اجتهادی و روش فقهی را پیشنهاد می‌کنند. وی افزود: البته گام‌های دیگری را نیز استاد همانند تفسیر تربیتی، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی لازم می‌دانند، در این راستا برای رسیدن به آن نظام تعلیم و تربیت اسلامی، لازم است تمامی موضوعات و مسائل، در رابطه با تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش نیز مورد بررسی قرار گیرد. وی بیان کرد:در این باره از جمله مسائل مهم این است که آیا آموزش به صورت مختلط می‌تواند انجام شود یا نمی‌تواند و یا از نظر دیدگاه اسلام، تفکیک جنسیتی مجاز است یا نیست، این مسأله نیاز به پاسخ دارد و ایشان از آیات و روایات استفاده و نظر خودشان را مطرح کردند که جای تقدیر دارد، اما نقدهایی برآن وجود دارد، یک نکته اینکه ظاهراً مسأله یعنی آن چیزی که در ذهن بزرگواران بوده در مورد آموزش عالی به بررسی پرداخته و در سطح آموزش و پرورش و مدارس بررسی نشده، ولی در برخی موارد در مقاله به مدارس نیز پرداخته است، در این باره تفاوتی بین مدرسه و مرکز آموزش عالی در نظر گرفته نشده است. این ناقد مقاله علمی تصریح کرد:در مقدمه‌ی مقاله، بیان شد یکی از اولویت‌های مهم دینی، نظام آموزشی غیر مختلط است، در کنار آن چند نکته در مبانی نظری و نظر موافقان و مخالفان مطرح گردید که موافقان تفکیک جنسیتی، متأثر از مبانی اسلامی و مخالفان غالباً متأثر از فمنیسم هستند، این یک سوگیری در پژوهش و تحقیق به شمار می رود چون می‌خواهید نظر موافقان را به کرسی بنشانید،در حالی که محقق کاملاً باید بدون هیچ قضاوتی مسأله را بررسی کند. وی گفت:در پیشینه، نظر فقهای امامیه در مقاله آورده شد که تأسیس مدارس مختلط در هر سطح آموزشی و فرستادن متربیان به این نوع مدارس، جایز نیست، این پیشینیه پاسخ مسأله نیست، این‌طور به نظر می‌آید که پس مسأله‌ی من را بررسی کردند، نظر فقها هم این است، اگر نظر فقها این است، کار تمام است و دیگر چرا من ادامه بدهم. حجت الاسلام و المسلمین همتی اظهار کرد:در بحث مفهوم‌شناسی‌ها، معنای اختلاط عام و خاص را آوردید و در معنای اختلاط خاص از معاشرت و برخاست و ارتباط کلامی میان دختر و پسر و مصادیق اختلاط اینکه هیچ حجابی بین دختر و پسر نباشد حرف زدید،، یک مصداق دیگر نیز حضور برنامه‌ریزی شده با رعایت ضوابط و حفظ حریم‌ها را آوردید که این مصداق شما با معنای اختلاط جور در نمی‌آید. وی ادامه داد: در بحث ادله نیز استدلال کردید آیه حجاب خطاب به زنان پیامبر است، در حالی که مخاطب مؤمنین هستند که شما که می‌خواهید چنین مراوده‌ای داشته باشید با همسران پیامبر (ص) و باید مراوده‌تان من وراء حجاب باشد؛ یعنی تکلیف متوجه مؤمنین است نه متوجه زنان پیامبر و تکلیف مؤمنانی است که می‌خواهند مراوده داشته باشند. این ناقد خاطرنشان کرد:اگر اینجا در مواجهه با زنان پیامبر، مؤمنین چنین تکلیفی به عهده‌شان است، آیا می‌توان این حکم را تسری و تأمین داد در مراوده و مواجهه با زنان دیگر؛ دلیل این باید بیان شود. وی گفت: همچنین در بحث آیه‌ی جلابیب، به نظر من، این خارج از محل بحث است. محل نزاع ما تفکیک جنسیتی است و این آیه ارتباطی با موضوع ندارد. این استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد:در جمع‌بندی آیات، به این نتیجه رسیدید که تفکیک جنسیتی در مراکز آموزشی رجحان دارد و حتی از برخی از آیات نیز رجحان مؤکد را استفاده فرمودید اما وقتی به جمع‌بندی رسیدید تصریح به این نشد ما در بررسی آیات به این رسیدیم که اولویت و رجحان در دیدگاه اسلام این است. وی افزود:در مورد روایت صحیح بن غیاث بن ابراهیم فرمودید همه‌ی روایت او ثقه و امامی هستند «إنَّ المرأة خُلِقَت مِن الرَّجُل وَ إنَّما هِمَّتُها فِی الرِّجال» که قصد و همت خانم‌ها در زنان هست «فَاحبَسُوا نِساءَکُم»، شما با دلیل سیره، دلیل دیگری نیز آوردید که با اینکه روایت صحیحی است ما نمی‌توانیم این روایت را بپذیریم. چرا؟ این ناقد کرسی بیان کرد: به نظرم می‌آید در این روایاتی که در بحث ادله می‌آورید نباید جوری بررسی شود که در اخر به این برسیم که احتمالاً روایت جعلی است، در ادامه به نظر حقیر، اوّلاً «إنَّ المرأة خُلِقَت مِن الرَّجُل» واقعاً درست است. من به نظرم اگر تحقیق میدانی هم کنیم، زنان در مقایسه با مردان، همتشان بیشتر است. حجت الاسلام و المسلمین همتی بیان کرد: یکی هم آن «فاحبَسوا نساءَکُم» که می‌گوید سیره‌ی ائمه این نبوده که زنانشان را حبس کنند، شاید بشود این معنا را از آن استفاده کرد. «فاحبَسوا» زنان خودتان را حبس کنید، به این معنا که حالا که قصد و همت آن‌ها نسبت به مردان زیاد است، کاری کنید که این قصد و همتشان حبس شود و مثلا نیازهای آن‌ها را برآورده کنید. وی عنوان کرد: ای کاش همان ابتدا شما می‌گفتید ما در مورد اصل اختلاط می‌خواهیم بحث کنیم و کاری نداریم ببینیم دیدگاه اسلام راجع به اصل اختلاط چیست. ثانیاً دیدگاه اسلام در مورد اختلاط در مراکز آموزشی چیست؟ در مراکز آموزشی می‌تواند فرع‌های مختلف داشته باشد و شاید در حوزه علم برای ما مسأله باشد، اینها یکی از مسائل فقه تربیت است و ما نیاز داریم تک تک این مسائل را حل کنیم و به جواب برسیم، پس مساله آموزش و پرورش نیست. وی افزود:در مراکز آموزش عالی همان‌طور که می‌دانید سیستم آموزش و پرورش همان کپی سیستم و نظام غرب است این که می‌گوییم فقه تربیت یک پایه است و باید به این شکل نظام سازی کنیم. در کرسی اختلاط یا تفکیک جنسیتی در مراکز آموزشی از دیدگاه فقه تربیت مطرح شد: