به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «اصول تنظیم گری مطلوب برای نهاد تنظیم گر بازار سرمایه و دلالت های آن در بازار سرمایه ایران» منتشر شد. مدیر مطالعه این پژوهش محمدامین صلواتیان است و تهیه و تدوین توسط سید محمد افقهی انجام شد. مسیر اقتصاد در یادداشتی در این خصوص مطرح کرد؛ بازار سرمایه به عنوان یکی از ارکان اصلی تأمین مالی در اقتصادهای مدرن، نقشی حیاتی در تخصیص منابع و حمایت از رشد اقتصادی ایفا می‌کند. تنظیم‌گری این بازار نیازمند رعایت اصولی مشخص است که بتواند ثبات، شفافیت و سلامت آن را تضمین کند. در ایران، سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان نهاد تنظیم‌گر اصلی بازار سرمایه، وظیفه نظارت و تنظیم‌گری را بر عهده دارد. گزارش حاضر با هدف تبیین اصول تنظیم‌گری مطلوب، ارزیابی وضعیت فعلی بازار سرمایه ایران و ارائه پیشنهادهایی برای بهبود نظام تنظیم‌گری تدوین شده است.

اصول تنظیم‌گری مطلوب در بازار سرمایه

در ادبیات جهانی، چهار اصل کلیدی برای تنظیم‌گری مطلوب بازارهای مالی معرفی شده است که شامل استقلال، پاسخگویی، شفافیت و سلامت می‌شوند. این اصول به عنوان مبنای عملکرد نهادهای تنظیم‌گر در سراسر جهان پذیرفته شده‌اند و در ادامه به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرند. استقلال استقلال نهاد تنظیم‌گر به معنای توانایی تصمیم‌گیری و اجرای وظایف بدون دخالت نهادهای سیاسی یا ذی‌نفعان تحت نظارت است. این اصل شامل استقلال مالی، اجرایی و تصمیم‌گیری می‌شود. در ایران، سازمان بورس و اوراق بهادار از استقلال مالی نسبی برخوردار است، زیرا بودجه آن از منابع داخلی تأمین می‌شود. با این حال، در مواردی همچون انتصاب و عزل مدیران و تصمیم‌گیری‌های کلان، تأثیرپذیری از نهادهای دولتی و سیاسی مشاهده می‌شود. این مسئله می‌تواند منجر به کاهش کارایی و ایجاد تعارض منافع شود. برای تقویت استقلال، اصلاح قوانین مربوط به انتصاب مدیران و کاهش وابستگی به نهادهای سیاسی ضروری است. پاسخگویی پاسخگویی به معنای تعهد نهاد تنظیم‌گر به توضیح و توجیه تصمیمات و اقدامات خود در برابر ذی‌نفعان است. این اصل در سه سطح رو به بالا (به قوای سه‌گانه)، افقی (به نهادهای هم‌عرض) و رو به پایین (به عموم مردم و اشخاص تحت نظارت) تعریف می‌شود. در ایران، سازمان بورس به قوای سه‌گانه گزارش‌های دوره‌ای ارائه می‌دهد، اما پاسخگویی به عموم مردم و اشخاص تحت نظارت نیازمند تقویت است. به عنوان مثال، شفاف‌سازی بیشتر در مورد تصمیمات کلان و ارائه گزارش‌های مالی جامع‌تر می‌تواند به بهبود پاسخگویی عمومی کمک کند. شفافیت شفافیت به معنای دسترسی عموم به اطلاعات مربوط به اهداف، سیاست‌ها، تصمیمات و عملکرد نهاد تنظیم‌گر است. این اصل نه تنها اعتماد عمومی را تقویت می‌کند، بلکه امکان نظارت بیرونی بر عملکرد نهاد تنظیم‌گر را نیز فراهم می‌سازد. در ایران، سازمان بورس در برخی حوزه‌ها مانند انتشار صورت‌های مالی پیشرفت‌هایی داشته است، اما همچنان در ارائه اطلاعات مربوط به سیاست‌ها و برنامه‌های کلان نیازمند ارتقا است. به عنوان مثال، شفاف‌سازی در مورد نحوه تخصیص منابع و دلایل اتخاذ برخی تصمیمات می‌تواند به تقویت اعتماد عمومی منجر شود. سلامت سلامت نهاد تنظیم‌گر به معنای رعایت اصول اخلاقی، مدیریت تعارض منافع و جلوگیری از سوءاستفاده از قدرت است. این اصل مستلزم وجود رویه‌های منظم و شفاف برای مدیریت تعارض منافع و تضمین انسجام در عملکرد نهاد تنظیم‌گر است. در ایران، ترکیب شورای عالی بورس و احتمال بروز تعارض منافع در برخی تصمیم‌گیری‌ها، چالش‌هایی را در زمینه سلامت نهاد تنظیم‌گر ایجاد کرده است. برای رفع این چالش‌ها، تدوین قوانین مشخص برای مدیریت تعارض منافع و شفاف‌سازی فرآیندهای تصمیم‌گیری ضروری است.

وضعیت فعلی تنظیم‌گری در بازار بورس

بررسی وضعیت فعلی سازمان بورس و اوراق بهادار نشان می‌دهد که این نهاد در برخی حوزه‌ها مانند استقلال مالی و پاسخگویی به قوای سه‌گانه عملکرد قابل قبولی داشته است. با این حال، در حوزه‌هایی مانند پاسخگویی عمومی، شفافیت و مدیریت تعارض منافع، نیاز به بهبود وجود دارد. به عنوان مثال، عدم شفافیت کافی در مورد اهداف کلان و سیاست‌های تنظیم‌گری، و همچنین تأثیرپذیری از نهادهای سیاسی در برخی تصمیم‌گیری‌ها، از جمله چالش‌های موجود است. علاوه بر این، نبود قوانین مشخص برای مدیریت تعارض منافع می‌تواند سلامت نهاد تنظیم‌گر را تحت تأثیر قرار دهد.

پیشنهادها برای بهبود تنظیم‌گری در بازار سرمایه

برای ارتقای کیفیت تنظیم‌گری در بازار سرمایه ایران، پیشنهادهای زیر ارائه می‌شود:

1. تقویت استقلال نهاد تنظیم‌گر: اصلاح قوانین مربوط به انتصاب و عزل مدیران و کاهش وابستگی به نهادهای سیاسی.
2. افزایش شفافیت: انتشار گزارش‌های جامع‌تر در مورد سیاست‌ها، برنامه‌ها و عملکرد نهاد تنظیم‌گر.
3. بهبود پاسخگویی عمومی: ایجاد سازوکارهایی برای تعامل بیشتر با عموم مردم و اشخاص تحت نظارت.
4. مدیریت تعارض منافع: تدوین قوانین مشخص برای جلوگیری از بروز تعارض منافع در تصمیم‌گیری‌ها.
5. اصلاح قوانین بالادستی: بازنگری در قانون بازار اوراق بهادار برای تصریح اصول تنظیم‌گری و تضمین اجرای آن‌ها.

بازار سرمایه ایران به عنوان یکی از ارکان اصلی تأمین مالی، نیازمند یک نظام تنظیم‌گری کارآمد و شفاف است. رعایت اصول استقلال، پاسخگویی، شفافیت و سلامت می‌تواند به ارتقای کیفیت تنظیم‌گری و افزایش اعتماد عمومی به این بازار منجر شود. سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد تنظیم‌گر اصلی، باید با تقویت این اصول و رفع چالش‌های موجود، نقش خود را در توسعه و ثبات بازار سرمایه بهبود بخشد. اجرای پیشنهادهای ارائه‌شده در این گزارش می‌تواند گامی مؤثر در این راستا باشد. لینک دانلود گزارش «اصول تنظیم گری مطلوب برای نهاد تنظیم گر بازار سرمایه و دلالت های آن در بازار سرمایه ایران»