در سال‌های اخیر، توجه جهانی به اقتصاد اسلامی افزایش یافته و این نظام به‌عنوان یک الگوی اقتصادی جامع و منسجم شناخته شده است. اقتصاد اسلامی نه‌تنها زمینه‌ساز رشد و پیشرفت اقتصادی است، بلکه می‌تواند از بروز بحران‌هایی که در نظام‌های اقتصادی معاصر رخ می‌دهد، جلوگیری کند.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، رامی عید مکی، مدیر مجمع اقتصاد اسلامی قاهره، در یادداشتی برای انجمن البرکه مطرح کرد؛
در سال‌های اخیر، توجه جهانی به اقتصاد اسلامی افزایش یافته و این نظام به‌عنوان یک الگوی اقتصادی جامع و منسجم شناخته شده است. اقتصاد اسلامی نه‌تنها زمینه‌ساز رشد و پیشرفت اقتصادی است، بلکه می‌تواند از بروز بحران‌هایی که در نظام‌های اقتصادی معاصر رخ می‌دهد، جلوگیری کند. این پذیرش و توجه جهانی در سطوح مختلفی صورت گرفته است؛ از مبانی نظری و فکری که زیربنای این علم را تشکیل می‌دهند تا ابعاد کاربردی و اجرایی که در چارچوب این نظام اقتصادی رشد کرده‌اند.
به‌عنوان یکی از نشانه‌های این موفقیت و توجه گسترده، می‌توان به نقش مؤسسات علمی، پژوهشی و رسانه‌ای اشاره کرد که به ارزش و اهمیت اقتصاد اسلامی پرداخته‌اند. این مقاله ابعاد گوناگون این توجه جهانی را در سطوح مختلف بررسی می‌کند.
۱. سطح فکری:
بسیاری از اندیشمندان غربی به ویژگی‌های منحصربه‌فرد اقتصاد اسلامی در نظریه‌پردازی و روش‌های حل مسائل اقتصادی اشاره کرده‌اند. اگرچه نام بردن از همه این افراد دشوار است، اما می‌توان به برخی دیدگاه‌های مطرح در غرب اشاره کرد که نه‌تنها تأییدی بر جایگاه اقتصاد اسلامی هستند، بلکه نشان می‌دهند که این نظام اقتصادی جایگاه روشنی در مطالعات علمی و فکری دارد. این امر ثابت می‌کند که اقتصاد اسلامی صرفاً مجموعه‌ای از توصیه‌های اخلاقی نیست، بلکه چارچوبی عملی و تأثیرگذار در عرصه واقعی اقتصاد دارد.
روژه گارودی در کتاب وعده‌های اسلام می‌نویسد: «به طور خلاصه، اقتصادی که بر اساس اصول اسلامی شکل گرفته است، کاملاً در تضاد با الگوی رشد غربی قرار دارد؛ الگویی که در آن تولید و مصرف، خود به‌عنوان اهداف نهایی تلقی می‌شوند، بدون آنکه به مقاصد انسانی توجهی شود. اما اقتصاد اسلامی، بر اساس آموزه‌های قرآن، به دنبال رشد صرف نیست، بلکه هدف آن برقراری تعادل و توازن است. این اقتصاد نه شبیه سرمایه‌داری غربی است و نه همانند نظام اشتراکی، بلکه ویژگی منحصربه‌فرد آن در این است که تسلیم مکانیسم‌های کورکورانه اقتصادی که صرفاً به دنبال اهداف درونی خود هستند، نمی‌شود. بلکه اقتصادی است که از اهداف والاتر الهی و انسانی پیروی می‌کند، اهدافی که به هم پیوسته و جدایی‌ناپذیرند. این اقتصاد بیش از هزار سال پیش، ویژگی‌هایی را در خود داشته که هم بر نظام‌های اقتصادی غربی و هم شرقی برتری دارد.» (۱)
ژاک اوستروی در کتاب اسلام و توسعه اقتصادی می‌نویسد: «مسیر توسعه اقتصادی محدود به دو مکتب شناخته‌شده سرمایه‌داری و سوسیالیسم نیست، بلکه مکتب سومی نیز وجود دارد که برتری دارد و آن مکتب اقتصاد اسلامی است. این نظام در آینده جهان غالب خواهد شد، زیرا نه‌تنها یک سیستم اقتصادی، بلکه یک شیوه کامل زندگی است که تمامی مزایا را در خود دارد و از تمامی معایب پرهیز می‌کند. نیروی محرک توسعه اقتصادی نیز در قرآن کریم و سنت پیامبر (ص) به‌شکلی قوی و تأثیرگذار وجود دارد.» (۲)
۲. سطح کاربردی:
نهادهای بین‌المللی به طور فزاینده‌ای به تأمین مالی اسلامی به‌عنوان یک ابزار کارآمد برای توسعه اقتصادی در سراسر جهان توجه کرده‌اند. این نوع تأمین مالی در نظام مالی جهانی پذیرفته و به کار گرفته شده است و دلیل این توجه، توانایی آن در مقابله با چالش‌هایی مانند ریشه‌کن کردن فقر شدید و تقویت رفاه عمومی است. (۳) برخی از این نهادها عبارتند از:
صندوق بین‌المللی پول (IMF): صندوق بین‌المللی پول از مدت‌ها پیش به تأثیرات تأمین مالی اسلامی بر ثبات اقتصادی و مالی کلان توجه داشته و نقش مهمی در تأسیس شورای خدمات مالی اسلامی (IFSB) ایفا کرده است. این نهاد همچنین در چارچوب مشاوره‌های سیاستگذاری خود، اعضای خود را در بررسی پیامدهای تأمین مالی اسلامی مشارکت داده و در توسعه ظرفیت‌های مرتبط با آن فعال بوده است. به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند نظارت و تنظیم بانک‌های اسلامی و توسعه بازارهای صکوک داخلی.
رشد تأمین مالی اسلامی باعث شد که صندوق بین‌المللی پول یک کارگروه مشترک بین‌بخشی ایجاد کند تا یک چارچوب نهادی برای صنعت مالی اسلامی تدوین کرده، تخصص خود را در این حوزه گسترش دهد و هماهنگی میان بازیگران مختلف را بهبود بخشد. این کارگروه فعالیت‌های تحلیلی خود را در زمینه‌های کلیدی مانند نظارت بر بانک‌های اسلامی، سیاست‌های ثبات مالی کلان، شبکه‌های تأمین اجتماعی، مدیریت بانک‌ها، فراگیری مالی، حمایت از مصرف‌کنندگان، سیاست‌های پولی، بازارهای صکوک، مدیریت مالی عمومی و سیاست‌های مالیاتی گسترش داده است.
علاوه بر این، صندوق بین‌المللی پول یک گروه مشورتی خارجی متشکل از نهادهای تعیین‌کننده استانداردهای مالی اسلامی و چندین کارشناس برجسته بین‌المللی تشکیل داده است تا مسائل سیاستگذاری را شناسایی کند و هماهنگی بین فعالان این حوزه را تقویت نماید. (۴)
گروه بانک جهانی: بانک جهانی از تأمین مالی اسلامی در فعالیت‌ها و پروژه‌های خود حمایت می‌کند که این حمایت شامل موارد زیر است:
- کمک به کشورهایی که با بانک همکاری دارند برای تقویت زیرساخت‌های قانونی، نظارتی و نهادی تأمین مالی اسلامی.
- ارتقای دانش سیستماتیک و پایدار در حوزه تأمین مالی اسلامی برای افزایش آگاهی، ایجاد اجماع و گسترش جهانی ابزارهای مالی سازگار با شریعت.
- ایجاد مرکز جهانی توسعه تأمین مالی اسلامی در سال ۲۰۱۳، در همکاری با دولت ترکیه، به‌عنوان یک مرکز علمی برای پژوهش، آموزش و ارائه کمک‌های فنی در توسعه تأمین مالی اسلامی در سطح جهانی.
- کمک به دولت‌ها در طراحی چارچوب‌های مالی سازگار با شریعت برای گسترش تأمین مالی به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط.
- امضای تفاهم‌نامه همکاری با شورای عمومی بانک‌ها و مؤسسات مالی اسلامی (CIBAFI) برای توسعه و گسترش تأمین مالی اسلامی در سطح جهانی، از جمله در کشورهای غیرمسلمان، و استفاده از آن به‌عنوان یک ابزار مؤثر برای تأمین مالی توسعه.
- مشارکت با بانک توسعه اسلامی در انتشار گزارش جهانی تأمین مالی اسلامی با عنوان: تأمین مالی اسلامی – محرک رفاه مشترک؟ (۵)
۳. نهادهای علمی و پژوهشی
مؤسسات علمی و پژوهشی بسیاری در کشورهای غربی به آموزش و مطالعه اقتصاد اسلامی و بانکداری اسلامی پرداخته‌اند. برخی از این نهادها عبارتند از:
-
پروژه تأمین مالی اسلامی در دانشگاه هاروارد: این پروژه، تأمین مالی اسلامی را از منظر حقوقی بررسی می‌کند و از طریق تحلیل پژوهش‌های معاصر، به گسترش همکاری بین دانشمندان داخل و خارج از جهان اسلام کمک می‌کند. همچنین، هدف آن افزایش تعامل میان نظریه و عمل در صنعت تأمین مالی اسلامی است. (۶)
-
برنامه تأمین مالی اسلامی در دانشگاه آکسفورد: این برنامه، بستری بین‌المللی برای بحث، گفتگو، مطالعه، پژوهش و انتشار درباره چالش‌های معاصر تأمین مالی اسلامی فراهم می‌کند. همچنین، بر تقویت شناخت تأمین مالی اسلامی در بریتانیا و اروپا به‌عنوان یک روش جایگزین تأمین مالی تأکید دارد و از توسعه ایده‌های جدیدی حمایت می‌کند که می‌توانند نقش تأمین مالی اسلامی را در تجارت و جامعه تقویت کنند. (۷)
-
مرکز”دورام” برای اقتصاد و تأمین مالی اسلامی در بریتانیا: این مرکز به‌طور تخصصی در زمینه آموزش اقتصاد و تأمین مالی اسلامی فعالیت دارد و مدرک دکتری در این حوزه ارائه می‌دهد. (۸)
۴. نهادهای رسانه‌ای
بسیاری از رسانه‌های جهانی، به دلیل حضور قدرتمند تأمین مالی اسلامی در دانشگاه‌ها، پژوهش‌ها و مطالعات علمی، و همچنین تأییدات مکرر کارشناسان و اندیشمندان، اخبار مربوط به آن را دنبال می‌کنند. علاوه بر این، موفقیت‌های چشمگیر بانکداری اسلامی که ارزش‌ها، اصول و قواعد این نوع اقتصاد را به‌کار گرفته، موجب افزایش توجه رسانه‌ها شده است. در اینجا به برخی از روزنامه‌ها و مجلاتی که اخبار اقتصاد اسلامی را پوشش داده‌اند، اشاره می‌شود:
-
نشریه Brookings Papers on Economic Activity که توسط مؤسسه بروکینگز در واشنگتن منتشر می‌شود و از مهم‌ترین مجلات اقتصادی در سطح جهانی است. این نشریه مقالات و گزارش‌های متعددی درباره اقتصاد اسلامی منتشر کرده است. (۹)
-
روزنامه Financial Times بریتانیا، یکی از بزرگ‌ترین روزنامه‌های تجاری بین‌المللی، که در لندن منتشر و در ۲۴ شهر جهان چاپ می‌شود. این روزنامه تاکنون بیش از صد مقاله و گزارش درباره تأمین مالی اسلامی منتشر کرده است. (۱۰)
-
روزنامه Wall Street Journal آمریکا، از تأثیرگذارترین روزنامه‌های اقتصادی جهان، که در نیویورک منتشر و در چندین کشور اروپایی و آسیایی چاپ می‌شود. این روزنامه ده‌ها گزارش درباره تأمین مالی اسلامی منتشر کرده است. (۱۱)
-
مجله Journal of Finance که توسط انجمن مالی آمریکا منتشر می‌شود و به بررسی مطالعات مالی می‌پردازد. این نشریه یکی از معتبرترین منابع مالی محسوب می‌شود و صدها مقاله و کتاب درباره وضعیت تأمین مالی اسلامی را در بر دارد. (۱۲)
این شواهد نشان می‌دهد که اقتصاد اسلامی حضوری قدرتمند در عرصه رسانه‌ای، فکری و نهادی در سطح جهان دارد. نگاهی به نفوذ و تأثیر جهانی این رسانه‌ها تأیید می‌کند که این حضور، سطحی یا ضعیف نیست، بلکه فعال و تأثیرگذار است. این جایگاه، ریشه در اصول مستحکم اقتصاد اسلامی و موفقیت‌های معاصر آن، به‌ویژه در بانکداری اسلامی دارد. بانکداری اسلامی که اکنون پنجاه سال از تأسیس آن می‌گذرد، مراحل پایه‌گذاری، رشد، گسترش و موفقیت‌های پی‌درپی را پشت سر گذاشته است.
______________________________________-
پاورقی:
(۱) روژه گارودی (Roger Garaudy)، وعده‌های اسلام، ترجمه عربی ذوقان قرقوط، دار الرقی – بیروت و مکتبه مدبولی – قاهره، چاپ دوم، ۱۹۸۵، صص ۶۹-۷۳.
(۲) قویدر عیاش و الهاشمی بعاج، اقتصاد اسلامی: اصالت در روش یا اسلامی‌سازی نظام‌های اقتصادی متعارف، مجله مطالعات اسلامی، مؤسسه بانک توسعه اسلامی، جده – عربستان سعودی، شماره ۲، سال ۲۰۱۳، صفحه ۳۶۷.
(۳) سایت رسمی بانک جهانی:
لینک منبع
(۴) سایت رسمی صندوق بین‌المللی پول:
لینک منبع
(۵) سایت رسمی بانک جهانی:
لینک منبع
(۶) سایت رسمی دانشگاه هاروارد – پروژه تأمین مالی اسلامی:
لینک منبع
(۷) سایت رسمی دانشگاه آکسفورد – برنامه تأمین مالی اسلامی:
لینک منبع
(۸) سایت رسمی دانشگاه دورهام – مرکز اقتصاد و تأمین مالی اسلامی:
لینک منبع
(۹) سایت رسمی نشریه Brookings Papers on Economic Activity:
https://ihkn.ir/?p=40642
نظرات