برکات فتوای رهبر انقلاب درباره سلول‎های بنیادین

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آنچه پیش روی خوانندگان فاضل و فرهیخته قرار دارد، سلسله مباحثی است برگرفته از دروس خارج فقه آیت‌الله علی اکبر رشاد که تحت عنوان «فقه مهندسی ژنتیک و جنگ بیولوژیک»(فقه التکنولوجیا الحیویه و الحرب البیولوجیه،) هفت صبح روزهای زوج، در مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضای تهران ارائه می‌شود که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛

شؤون جهانی در پساکرونا

در مقدمه بحث، به عنوان بیان فلسفه پرداختن به دروسی تحت عنوان “فقه التکنولوجیا الحیویه و الحرب البیولوجیه” که معادل آن در فارسی “مهندسی ژنتیک و جنگ بیولوژیک” است مطالبی را عرض می‌کنیم.

در توضیح این‌که چرا این سلسله دروس را به جای بحث‌های عادی که طی سنوات داشته‌ایم شروع می‌کنیم، عرض می‌کنم، واقعه کرونا در واقع یک مفصل تقسیم تاریخ است و جهان در شرف یک چرخش تاریخی است. تاریخ جهان، به ما قبل کرونا و ما بعد کرونا تقسیم و بر اثر این فاجعه انسانی و این حادثه تلخ، جهان دگرگون خواهد شد.

این واقعه بسیاری از شئون بشری را تحت تاثیر قرار خواهد داد. بسا ساختارهای جهانی مورد بازنگری قرار بگیرد و پاره‌ای از اتحادیه‌ها منحل و تبدیل شود. اقتصاد جهان پس از کرونا تغییر خواهد کرد و این واقعه، حتی مباحث الهیاتی را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.

این واقعه تلخ و فاجعه انسانی حتی در حوزه اخلاق و سبک زندگی بشر تاثیرگذار خواهد بود. در حوزه علم، تاثیر شگرفی خواهد گذاشت. این واقعه در قلمرو نظامی‌گری و حوزه تولید سلاح، تاثیر خود را خواهد گذاشت. چنان که در زمینه فقه هم این واقعه می‌تواند آثار و پیامدهایی داشته باشد که از جمله آن‌ها و از ابعاد و بخش‌های پراهمیت آن، به وجود آمدن حوزه‌های جدید در فقه است. این واقعه اهل حوزه و اصحاب فقه و تفقه را به اندیشه فرو برده و آن‌ها را به موضوعات جدیدی که لازم است از نگاه شریعت به آن نگریسته و فقه آن‌ها تولید بشود متوجه می‌کند.

براساس این تصور و احساس ضرورت، به نظر رسید که در چارچوب جلسات محدود و معدودی و از باب فتح باب، بحث در زمینه نو مهندسی ژنتیک و جنگ بیولوژیک که احتمال می‌رود چنان که بعضی از سران کشورها و سیاسیون و استراتژیست‌ها آن را مطرح کرده‌اند واقعه کرونا از جنس جنگ بیولوژیک قلمداد شود، را مورد توجه قرار دهیم.

حادثه کرونا و مسؤولیت کنونی حوزه

در چنین شرایطی و در افق آینده و عالم پساکرونا، حوزه، مسئولیت‌هایی دارد که در جای خود و در زمان مناسب باید به آن پرداخت. از جمله این مسئولیت‌ها این است که به بُعد فقهی از سویی و جهت اخلاقی از دیگر سو بپردازد و به ابواب و مسائل مرتبط با این واقعه و پیامدهای این حادثه جهانی بپردازد.

چرا که حوزه می‌بایست در مواجهه مناسب، معقول و منطقی با حوادث و وقایع این چنینی پیش آهنگ و پیشتاز باشد و به گمانه زنی، آینده شناسی و آینده پژوهی مبادرت ورزیده، متناسب با نیازهایی که در شرف پدید آمدن است موضع بگیرد و به آن نیازها و احتیاجات بپردازد.

راه تحول و تکامل فقه

تحول و تکامل فقه هم در گرو چنین رفتار علمی و منطقی است. البته برخی اساتید و فضلای جوان، گاه تحت عنوان مسائل مستحدثه به مسائلی که مورد ابتلای جهان و انسان امروز است می‌پردازند. ولی این مقدار کفایت نمی‌کند. پرداختن به فروعی محدود و به اصطلاح، تک مسئله‌ها، به صورت گسیخته و غیرمنسجم، چندان در تحول و تکامل علم فقه موثر نخواهد بود.

تحول هر علمی از جمله علم فقه، به تحول مولفه‌های آن است. باید در پنج حوزه «مبانی»، «موضوع»، «مسایل»، «غایت» و «منهج» که «مولفه‌های رکنی علم» اند تحول به وجود بیاید تا علم متحول شود. باید در حوزه مسایل و عرصه‌های جدید و فتح نشده گشوده شود.

نه در غالب تک مسئله‌ها، بلکه اهل فضل به بسته‌ای از مباحث و مسایل در یک حوزه پر اهمیت و نوپیدا بپردازند و تولید ادبیات جدید شود تا از این رهگذر، به تدریج ابوابی در فقه افزوده شود و در تحول و تکامل فقه تاثیر بگذارد. چنان که در مواقعی از تاریخ، فقه، خاصه فقه مکتب اهل‌بیت سلام الله علیهم در مواردی پیش قدم شده و تاثیرات تاریخی در تحولات داشته است.

فتوای مترقی و سرنوشت‌ساز رهبری در سلول‌های بنیادین

از باب نمونه و به مناسبت عرض می‌کنم در همین مسئله تکنولوژی بیولوژیک و به اصطلاح زیست فناوری، در روزگار ما تحت تاثیر یک فتوای ارزشمند و مترقی، اتفاق با ارزشی افتاد. آن این بود که در مسئله سلول‌های بنیادین که از مهم‌ترین مباحث و مسائل حوزه زیست فناوری (التکنولوجیا الحیویه) است، چندین سال پیش این پرسش مطرح شد که آیا در حوزه سلول‌های بنیادی جایز است ورود کنیم یا جایز نیست؟ آیا ورود در این حوزه‌های مطالعاتی، در حوزه علم، به نحوی دخالت در خلقت الهی نیست؟ بعضی چنین تصور و توهمی داشتند.

در آن ایام وقتی این سوال مطرح شد، در آمریکا بوش گفت این اقدام یک اقدام خلاف اخلاق است. چون دخالت در کار خدا است. نوعی دخالت در خلقت است. ولی پس از استفتائی که از رهبر معظم انقلاب شد که آیا چنین مطالعات علمی مجاز هست یا نه؟ ایشان فرمودند؛ نه هیچ مشکلی ندارد. ایشان فتوا به حلیت و جواز داده بودند. البته توصیه کرده بودند که در خصوص سلول‌های بنیادین حیوانی و احیاناً نباتی فعلا مطالعه شود. پس از آن، این کار در ایران شروع شد.

نهی آقای بوش در آمریکا تاثیر منفی خودش را گذاشت. این فتوای مترقی رهبر معظم انقلاب تاثیر مثبت خودش را در ایران گذاشت. لذا ما الان در زمره کشورهایی هستیم که در رتبه‌های بالا و ردیف‌های اول این دانش هستیم. بخشی از دانش زیست فناوری تحت تاثیر همین فتوای مترقی و زنده، اینگونه هست.

ضرورت ورود دین به مباحث الهیاتی و فقهی زیست فناوری

در هر حال، ورود دین چه در افق الهیات و مباحث کلامی، چه در افق اخلاق و مباحث اخلاقی، چه در افق فقه و مباحث احکامی و حتی در افق علم و تولید معرفت می‌تواند تاثیرات تحول آفرین، تاریخ ساز و سرنوشت سازی را رقم زند. بزرگان ما البته باید وارد شوند. بنده طلبه تنها از باب فتح باب بحث وارد می‌شوم. احیانا ممکن است بر اثر طرح این مباحث، و پاره‌ای نکاتی که به ذهن می‌رسد و به نحو ناقص و نارس عنوان خواهیم کرد دیگرانی هم در این حوزه ورود کنند و بحث‌هایی را مطرح کنند.

عنوان بحث، همانطور که عرض کردیم “التکنولوژجیا الحیویه و الحرب البیولوجیه” مهندسی ژنتیک و جنگ بیولوژیک”واحیانا مسئله تولید، نگهداشت، خرید، فروش، احیانا کاربرد جنگ افزارهای به اصطلاح بیولوژیک خواهد بود. می‌خواهیم ببینیم احکام این‌ها چیست. مباح است یا خیر. جایز است یا خیر. احیانا اگر جایز است در چه حدود و با چه مبانی جایز است. اگر ممنوع است به لحاظ شرعی ادله اش چیست. این را می‌خواهیم بحث کنیم.

البته مجموعه مباحثی که در حوزه زیست فناوری با معنای وسیع و قلمرو گسترده آن قابل طرح و بحث است بسیار وسیع است. چنانکه اگر کسی موضوع اصلی خارج فقه‌اش را به مباحث و مسائل عنوان فقه زیست فناوری اختصاص دهد حداقل باید پنج سال و بسا بیش از آن یعنی یک دوره معتنابهی از خارج فقه را باید به این مسائل بپردازد. چون مباحث فراوانی در این بخش قابل طرح است.

سیر و ساختار دروس فقه مهندسی ژنتیک

فضلای عزیز این محورهایی که عرض می‌کنیم را مورد تامل قرار دهند، به منابع مراجعه کنند، اگر مقالاتی وجود دارد -گرچه ادبیات این بحث‌ها بسیار فقیر است و مقاله و کتاب کمتر نوشته شده است- جستجو و دسترسی پیدا کنند و مطالعه کنند و پیشنهاداتشان را در جهت تکمیل و توسعه بحث ارائه فرمایند.

ابتدا چند نکته را تحت عنوان “امور تمهیدیه” مورد بحث قرار خواهیم داد. از جمله راجع به تحلیل عنوان “فقه التکنولوجیا الحیویه و الحرب البیولوجیه” خود این عنوان را باید تبیین کنیم. مراد از بیوتکنولوژی و زیست فناوری و منظور از جنگ بیولوژیک چیست. بعضی از “مفردات مفتاح_اندیشهیه” و واژه‌های کلیدی که در این بحث به کار می‌رود به اصطلاح مفهوم شناسی و مبادی تصوری بحث را تحت عنوان “التعرف علی التکنولوجیا الحیویه فی الجمله و التلویح الی ماهیتها و نطاقها و اقسامها” مورد اشاره قرار خواهیم داد.

“التعرف علی التکنولوجیا الحیویه فی الجمله و التلویح الی ماهیتها و نطاقها و اقسامها” یک محور و امر اولی است که ذیل بحث‌های مقدماتی عرض خواهیم کرد. همچنین در “الحرب البیولوجیه، التعرف علی الحرب البیولوجیه و التلویح الی نطاقها و اقسامها.”

محور دومی که ذیل بحث‌های تمهیدی و مقدماتی مورد بحث قرار خواهیم داد اهمیت زیست فناوری و ابعاد و میادین و ساحاتی است که زیست فناوری شامل آنها می‌شود “اهمیه التکنولوجیه الحیویه و مجالاتها الاستراتجیه فی عهدنا الراهن”. در روزگار ما زیست فناوری از یک گسترش و سعه بی نظیری برخوردار شده مباحث فراوانی در ذیل این عنوان طرح می‌شود.

“التکنولوجیه الحیویه” دارای ابعاد مختلف و عرصه‌های گوناگون است. علاوه بر اینکه در بخش‌هایی- بلکه همه بخشها- از این مباحث هم خطرات و مخاطراتی مطرح است و دستاوردهای ارزشمندی به جهات مختلف وجود دارد. در نتیجه باید اهمیت زیست فناوری و ابعاد و عرصه‌های آن اجمالا مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

بعضی امور مقدماتی را باید مورد اشاره قرار بدهیم. امر نخست، مباحث مفهوم‌شناسی و مباحث مربوط به مبادی تصوریه. امر دوم، اهمیت زیست فناوری و ابعاد و ساحات آن در روزگار ما و احیانا احتمالات مختلفی که هم با رویکرد مثبت و هم با رویکرد منفی در این زمینه مطرح است.

محور سومی ‌که در بخش مقدماتی باید مورد بحث قرار بدهیم پیشینه تاریخی این مسئله است. پیشینه تاریخی از دو جهت مورد توجه است. هم به لحاظ موضوع و به اصطلاح عملی و هم به لحاظ اصطلاح علمی ‌و نظری. یعنی اینکه در تاریخ بشر زیست فناوری چه پیشینه ای دارد. گاهی ادعا شده که زیست فناوری به معنای وسیع آن -ولو در صورت‌های ابتدایی- پیشینه ای شش هزار ساله دارد. این لازم است اجمالا مورد بحث و اشاره قرار بگیرد و بعد در دوره اسلامی ‌و در کتاب، سنت و فقه ما به لحاظ نظری چه مقدار به این مسئله پرداخته شده است.

امر چهارم در واقع روشی است که با آن باید به مباحث فقه زیست فناوری و مهندسی ژنتیک دست پیدا کنیم. چون این مبحث دارای پیشینه و ادبیات غنی نیست و طبعا فقهای ما مثل سایر ابواب فقه به این مبحث نپرداخته‌اند.

انتهای پیام/

https://ihkn.ir/?p=15738