تجربه مادری و تأثیر آن بر تزکیه نفس / اولین الگوی زندگی کودک چگونه خود را آماده کند؟

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از مجله المجتمع؛ رقیه محمد، پژوهشگر حوزه خانواده، در یادداشتی مطرح کرد؛

تجربه مادر شدن از عمیق‌ترین تجربیات روحی، روانی و جسمی است که یک زن در طول زندگی خود می‌تواند داشته باشد. این مسیر از لحظه بارداری آغاز می‌شود و تا پایان عمر با فرزندانش ادامه می‌یابد. مادر شدن تنها یک مسئولیت زیستی یا اجتماعی نیست، بلکه سفری معنوی است که با فداکاری‌ها و چالش‌های فراوان همراه است. این تجربه، ایمان را در دل مادران تقویت می‌کند و آنان را به سوی خودسازی، رشد فردی و ارتقای توانایی‌هایشان هدایت می‌کند.

مسئولیت مادری

اسلام جایگاه مادر را بسیار بزرگ داشته و او را سرچشمه نیکی، مهربانی و فداکاری برای اطرافیان دانسته است. همچنین، اسلام تأکید کرده که مادر در روز قیامت نسبت به امانتی که خداوند به او سپرده مسئول است. برای ایفای این نقش، مادر ناگزیر از تقویت صفاتی است که موجب تزکیه نفس می‌شود، که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.

فطری بودن مادری

مادری از لحظه شگفت‌انگیز آگاهی از بارداری آغاز می‌شود. پیگیری رشد جنین در رحم، مادر را به قدرت و عظمت خالق متعال واقف می‌سازد؛ آن‌که حیاتی دیگر را در وجود ضعیف او به وجود می‌آورد. ضعف جسمانی ناشی از بارداری و سنگینی آن، مادر را به دعا و تضرع به سوی خداوند وا‌می‌دارد، چنان‌که قرآن می‌فرماید:
«هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَهٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیَسْکُنَ إِلَیْهَا ۖ فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلًا خَفِیفًا فَمَرَّتْ بِهِ ۖ فَلَمَّا أَثْقَلَت دَّعَوَا اللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَیْتَنَا صَالِحًا لَّنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرِینَ» (اعراف: ۱۸۹).

مادری، فرصتی است برای سپاسگزاری به درگاه خداوند و تلاش در جهت جلب رضای او به خاطر نعمتی بی‌بدیل و بی‌قیمت. همچنین، مادری زمینه‌ای برای انجام کارهای نیک بیشتر است، از جمله وظایفی که مادر در قبال فرزندان خود بر عهده دارد، مانند تغذیه، تربیت، انجام امور خانه و دیگر مسئولیت‌ها.

اخلاص در تربیت فرزندان

صداقت نیت و اخلاص برای خدا، نیرویی قوی برای هر مادری است تا مسیر خود را در کنار فرزندانش ادامه دهد. هنگامی که مادر با خستگی ناگزیر یا عدم قدردانی از سوی اطرافیان روبه‌رو می‌شود، کافی است نیت خود را مرور کرده و به خاطر بیاورد که خداوند تلاش‌های او برای فرزندانش را می‌بیند. هیچ‌یک از اعمال او بی‌ارزش نیست و همین ایمان، او را یاری می‌دهد تا بدون مشقت بیهوده به راه خود ادامه دهد.

صبر و بردباری

با وجود فشارهای زندگی، مادران احساسات متنوع و گاه متناقضی را تجربه می‌کنند، مانند خشم، استرس، نگرانی و احساس گناه. آن‌ها تلاش می‌کنند احساسات خود را کنترل کنند و از خود می‌پرسند: «چگونه می‌توانم برای این همه مسئولیت صبر داشته باشم؟!» ازاین‌رو، مادر نیازمند تمرین برای ایجاد صبر و بردباری است تا بتواند فرزندانش را هدایت کند، به سؤالات مکررشان پاسخ دهد و در لحظات خشم با مهربانی با آن‌ها رفتار کند. تربیت فرایندی مداوم است که نیاز به پیگیری، پایداری و تلاش فراوان برای نظارت بر کودکان و حفظ سلامت آن‌ها دارد. مادر می‌تواند با تلاش بر نفس، زیاد استغفار کردن و کنترل احساسات خود بر اساس دستورات قرآن و سنت، صبر و بردباری را در خود تقویت کند؛ زیرا علم با آموزش و بردباری با تمرین حاصل می‌شود.

نظارت بر نفس

مادر باید بداند که فرزندانش آینه‌ای از او هستند. ازاین‌رو، باید در اصلاح خطاها و بررسی عادات خود بکوشد، زیرا عمل در تربیت فرزندان تأثیرگذارتر از کلام است. اسلام نیز درباره تناقض گفتار و عمل هشدار داده است؛ چنان‌که خداوند می‌فرماید:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ {۲} کَبُرَ مَقْتاً عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ» (صف: ۲-۳).

در امر تربیت، مربی باید ابتدا از خود آغاز کند. خداوند در قرآن می‌فرماید:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ» (تحریم: ۶). مربی ابتدا باید در نفس خود آنچه را که می‌خواهد در فرزندانش بکارد، پرورش دهد. مادر اولین الگوی زندگی کودک است و منبع اولیه کاشت ارزش‌ها و اصول دینی از طریق رفتارهای روزمره‌اش محسوب می‌شود. بنابراین، مادر باید الگویی شایسته برای فرزندش باشد؛ از نحوه بیان و تعاملش با دیگران گرفته تا حتی حالات چهره‌اش.

ایثار

ایثار یکی از بزرگ‌ترین ابزارهای تزکیه نفس است. مادر نیازهای فرزندش را بر نیازهای خود مقدم می‌داند. هرچند پاداش ایثار نزد خداوند بسیار بزرگ است، این رفتار باعث می‌شود که مادر توانایی بیشتری در کنترل امیال شخصی خود پیدا کند و با قدرت بیشتری بر خواسته‌های نفس خود تسلط یابد. این رفتار، مادر را به اوج کمال روحی می‌رساند و باعث می‌شود ارزش زندگی خود را فراتر از خود ببیند؛ زیرا آن را در خدمت دیگران قرار داده است.

هدایت عاطفه

یکی از مهم‌ترین موهبت‌های مادری این است که زن را به فطرت اصلی‌اش بازمی‌گرداند؛ فطرتی که خداوند او را بر اساس آن آفریده است. خداوند زنان را به عاطفه‌ای ویژه و پیوندی طبیعی با فرزندانشان مزین کرده است. این ارتباط از دوران بارداری و تولد آغاز می‌شود و با هر مرحله از زندگی فرزند، تقویت می‌شود، حتی اگر فرزندان بزرگ شوند. این محبت و مراقبت، به شیوه‌ای غریزی و فراتر از منافع مادی به فرزندان ارائه می‌شود.

خانواده پایه و اساس جامعه اسلامی است و اسلام نقش مادر را در تربیت فرزندان و آموزش اخلاق نیکو بسیار مهم دانسته است. همچنین بر حقوق والدین تأکید کرده است. خداوند می‌فرماید: «وَوَصَّیْنَا الإِنسَانَ بِوَالِدَیْهِ حُسْنًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفَصَالهُ فِی عَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِی وَلِوَالِدَیْکَ» (لقمان: ۱۴).

حق مادر در اسلام به‌طور ویژه مورد توجه قرار گرفته است. مردی نزد پیامبر (ص) آمد و پرسید: «چه کسی شایسته‌ترین فرد برای مصاحبت نیکوی من است؟» پیامبر فرمود: «مادرت.» مرد دوباره پرسید: «بعد از او چه کسی؟» فرمود: «مادرت.» بار سوم پرسید: «بعد از او چه کسی؟» فرمود: «مادرت.» بار چهارم پرسید: «بعد از او چه کسی؟» پیامبر فرمود: «پدرت.». این جایگاه والا، مستلزم آن است که مادر خود را در آنچه ارائه می‌دهد، تزکیه کند تا شایسته این مقام باشد.

https://ihkn.ir/?p=39792