حج در ایام کرونا ویروس/ استفاده از زکات برای تهیه مواد ضدعفونی کننده

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله سید احمد خاتمی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس «فقه بیماری‌های مسری» به بررسی مسائل فقهی بیماری کرونا ویروس پرداخت که در ادامه خلاصه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛

خلاصه جلسه گذشته

از مسائل مرتبط با کرونا ویروس که استفتاء از یک مرجع تقلید شده، آیا جایز از زکات برای مبارزه با ویروس در ضدعفونی کردن امکان و تهیه لوازم بهداشتی مانند ماسک و دستکش، استفتاده کرد؟ به عبارت دیگر مصرف زکات در مبارزه با این ویروس جایز است؟ یکی از موارد مصرف هشتگانه زکات سبیل الله است، بنابراین برای مبارزه با ویروس از زکات خرج کرد و نیز می‌توان به شخصی که فقیر باشد و پول تهیه لوازم بهداشتی مانند مواد ضد عفونی و دستکش و ماسک را نداشته باشد؛ با شرایط می‌توان از زکات به او بدهد. چون از موارد مصرف زکات فقیر و مسکین است و نیز اگر شخصی در تهیه لوازم بهداشتی مبارزه با ویروس را بدهکار شده و نمی‌تواند بدهی خود را پرداخت کند از باب «و الغارمین علیها» می‌توان از زکات به او داد.

شرط ایمان در مصرف زکات

سید کاظم یزدی در عروه می‌فرماید «الأول- الإیمان‌ فلا یعطى للکافر بجمیع أقسامه و لا لمن یعتقد خلاف الحق من فرق المسلمین حتى المستضعفین منهم إلا من سهم المؤلفه قلوبهم و سهم سبیل الله فی الجمله و مع عدم وجود المؤمن و المؤلفه و سبیل الله یحفظ إلى حال التمکن‌.»(۱)

سید می‌فرماید مصرف زکات دارای شرایطی است که از جمله آن شرایط ایمان است. بنابراین به کافر با همه اقسام آن مانند، حربی و غیر حربی و نیز ذمی‌زکات داده نمی‌شود و نیز فرقه‌های مسلمان که ولایت را نپذیرفته باشند حتی به افرادی که مستضعف باشند یعنی حق را نمی‌شناسند؛ مگر از سهم «و المولفه قلوبهم» می‌تواند و به عبارت دیگر از موارد مصرف زکات این قسم هستد تا این‌که دل آن‌ها متمایل به اسلام بشود.

همچنین می‌فرماید فی الجمله می‌تواند از سهم فی سبیل الله به غیر مومن بدهد که مصلحت آن به مومن برگردد و در حقیقت صرف مومن شده است. ظاهر عبارت سید این است به کسی که معتقد به حق نیست نمی‌توان زکات داد ولی در صورتی که حاکم اسلامی اجازه بدهد و صلاحیت بداند می‌توان به او زکات داد. از تعبیر فی الجمله‌ای که سید داشته‌اند چنین گفته بشود اگر مبارزه با ویروس به مسیحی‌ها کمک بشود نگاه آن‌ها به اسلام مثبت می‌شود – نه این‌که مسلمان بشوند – به عبارت دیگر نگاه‌ها به اسلام نگاه انسانی می‌شود.

مستند شرط ایمان در سهم سبیل الله روایات است

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَهَ عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَهَ الْعِجْلِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: کُلُّ عَمَلٍ عَمِلَهُ وَ هُوَ فِی حَالِ نَصْبِهِ وَ ضَلَالَتِهِ- ثُمَّ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَرَّفَهُ الْوَلَایَهَ- فَإِنَّهُ یُؤْجَرُ عَلَیْهِ إِلَّا الزَّکَاهَ فَإِنَّهُ یُعِیدُهَا لِأَنَّهُ یَضَعُهَا فِی غَیْرِ مَوَاضِعِهَا لِآن‌ها لِأَهْلِ الْوَلَایَهِ- وَ أَمَّا الصَّلَاهُ وَ الْحَجُّ وَ الصِّیَامُ فَلَیْسَ عَلَیْهِ قَضَاءٌ.(۲)

سند روایت

سند شیخ طوسی به موسی بن قاسم بن معاویه بن وهب صحیح است. موسی بن قاسم، ثقهٌ جلیلٌ. از صفوان و ابن ابی عمیر روایت می‌کند که این دو از مشایخ و اصحاب اجماع هستند.

دلالت روایت

کسی که شیعه نبوده و دشمن اهل‌بیت بوده است و لطف خداوند شامل او بشود و آشنا و مومن به و ولایت بشود. خداوند اجر همه اعمال او را می‌دهد مگر زکاتی که پرداخته از او پذیرفته نمی‌شود چون نباید به ناصبی زکات می‌داد و زکات حق اهل ولایت است. اما این‌که عبادات او مانند نماز و روزه و حج حتی قضای آن‌ها بر او واجب نیست. بنابراین دلالت این روایت صحیح ایمان را در پرداخت زکات شرط می‌داند.

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَهَ عَنْ زُرَارَهَ وَ بُکَیْرٍ وَ الْفُضَیْلِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ کُلِّهِمْ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُمَا قَالا فِی الرَّجُلِ یَکُونُ فِی بَعْضِ هَذِهِ الْأَهْوَاءِ الْحَرُورِیَّهِ- وَ الْمُرْجِئَهِ وَ الْعُثْمَانِیَّهِ وَ الْقَدَرِیَّهِ- ثُمَّ یَتُوبُ وَ یَعْرِفُ هَذَا الْأَمْرَ وَ یَحْسُنُ رَأْیُهُ- أَ یُعِیدُ کُلَّ صَلَاهٍ صَلَّاهَا أَوْ صَوْمٍ أَوْ زَکَاهٍ أَوْ حَجٍّ- أَوْ لَیْسَ عَلَیْهِ إِعَادَهُ شَیْ‌ءٍ مِنْ ذَلِکَ- قَالَ لَیْسَ عَلَیْهِ إِعَادَهُ شَیْ‌ءٍ مِنْ ذَلِکَ غَیْرِ الزَّکَاهِ- لَا بُدَّ أَنْ یُؤَدِّیَهَا- لِأَنَّهُ وَضَعَ الزَّکَاهَ فِی غَیْرِ مَوْضِعِهَا وَ إِنَّمَا مَوْضِعُهَا أَهْلُ الْوَلَایَهِ.(۳)

سند روایت

روایت را صحیحه فضلا می‌گویند. عمر بن اذینه از زراره و بکیر بن اعین که برادر زراره است نقل می‌کند و از فضیل بن یسار و از محمد بن مسلم و از برید عجلی نقل می‌کند. روایتی با سند تحفه است.

دلالت روایت

در روایت به خوارج تعبیر به هروریه شده که آن‌ها در هرورا جمع شدند و علیه امام علی علیه السلام باند خوارج را ترتیب دادند. نیز تعبیر به مرجئه شده که از ریشه ارجاء است به معنی تاخیر است. فرقه‌ای بودند با صرف اعتقاد به خدا می‌گویند شخص حتی کبیره هم مرتکب شود به جهنم نمی‌رود. این فرقه به اباحه گری نزدیک است.

بدین جهت جریان بنی امیه از این فرقه حمایت زیاد می‌کردند. امام صادق علیه السلام می‌فرماید: علموا اولادکم قبل تسبقکم الیهم المرجئه و نیز تعبیر به فرقه عثمانیه و قدریه شده است. روایت می‌گوید شخصی که از یکی از این فرقه‌ها است توبه می‌کند. مستبصر و ادای اعتقاد شیعی صحیح می‌شود. آیا چنین شخصی باید عبادات‌های خود را قضا بکند؟ امام علیه السلام قضای عبادات بر او وجب نیست، ولی زکاتی که پرداخت کرده را باید قضا بکند. چون زکات در محل صحیح خود که اهل ولایت است پرداخت نکرده است.

مساله دیگر مساله حج است

اگر در موسم حج ویروس کرونا هنوز شایع باشد. با شرایطی که این بیماری دارد که سریع منتقل می‌شود موجب تهدید جان شخص می‌شود، آیا می‌تواند به حج رفت؟ دو صورت دارد یک صورت آنکه دولت سعودی اجازه ورود حجاج را ندهد در این صورت بحثی نیست که چون راه بسته است وجوب حج ساقط می‌شود. صورت دیگر روادید بدهد راه را باز کرده باشند در این صورت آیا جایز است به حج برود؟

معلوم است که حج مشروط به استطاعت است. خداوند می‌فرماید «و لله علی الناس حج البت من استطاع الیه سبیلاً»(۴)، آیه شریفه صریح در شرط استطاعت است و فقهاء نیز گفته‌اند در وجوب حج استطاعت شرط است.

سید یزدی وجوب حج را مشروط به شرایطی می‌داند، مانند استطاعت بدنی، یعنی اگر توان انجام حج را نداشت و یا برای او حرج داشت. مانند استطاعت زمانی یعنی فرصت داشته باشد مناسک را انجام بدهد. می‌فرماید «فلو کان الوقت ضیقا لا یمکنه الوصول إلى الحج أو أمکن لکن بمشقه شدیده لم یجب.»

در مساله ۶۳ می‌فرماید از شرایط وجوب حج باز بودن مسیر است و یشترط أیضا الاستطاعه السربیه‌ بأن لا یکون فی الطریق مانع لا یمکن معه الوصول إلى المیقات أو إلى تمام الأعمال و إلا لم یجب و کذا لو کان غیر مأمون بأن یخاف على نفسه أو بدنه أو عرضه أو ماله و کان الطریق منحصرا فیه أو کان جمیع الطرق کذلک(۵). مانعی برای انجام مناسک نباشد و نیز اگر از سلامت جان و مال و عرض خود در امان نباشد حج بر او واجب نیست. سرب در اینجا به معنی راه است. اگر بخاطر بیماری کرونا ویروس نتوان اعمال را تمام کند حج بر او واجب نیست. خوف گرفتاری به این بیماری نیز وجوب حج را ساقط می‌کند.

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى الْخَثْعَمِیِّ قَالَ: سَأَلَ حَفْصٌ الْکُنَاسِیُّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا عِنْدَهُ- عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ« وَ لِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ- مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا» مَا یَعْنِی بِذَلِکَ قَالَ مَنْ کَانَ صَحِیحاً فِی بَدَنِهِ مُخَلًّى سَرْبُهُ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَهٌ فَهُوَ مِمَّنْ یَسْتَطِیعُ الْحَجَّ أَوْ قَالَ مِمَّنْ کَانَ لَهُ مَالٌ فَقَالَ لَهُ حَفْصٌ الْکُنَاسِیُّ فَإِذَا کَانَ صَحِیحاً فِی بَدَنِهِ مُخَلًّى فِی سَرْبِهِ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَهٌ فَلَمْ یَحُجَّ- فَهُوَ مِمَّنْ یَسْتَطِیعُ الْحَجَّ قَالَ نَعَمْ.(۶)

سند روایت

مرحوم کلینی از علی بن ابراهیم و او از پدرش ابراهیم بن‌هاشم نقل می‌کند. محمد بن یحیی خثعمی عامی‌است و این مشکلی نیست چون ابن ابی عمیر از او روایت می‌کند لذا حکم به صحت حدیث کرده اند.

دلالت روایت

مراد از استطاعت سوال شده و امام علیه السلام فرمودند: کسی که سالم باشد و راه برای او باز باشد که بتواند مناسک را انجام دهد اگر بیماری کرونا مانع از انجام مناسک باشد استطاعت نخواهد داشت.

وَ فِی کِتَابِ التَّوْحِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ‌هاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ « وَ لِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا »- مَا یَعْنِی بِذَلِکَ قَالَ- مَنْ کَانَ صَحِیحاً فِی بَدَنِهِ مُخَلًّى سَرْبُهُ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَهٌ.(۷)

شیخ صدوق از پدر خود علی بن بابویه – در قم اول چهار مرداد مدفون است – مضمون روایت مانند روایت قبل است. بنابراین در مساله حج اگر برای شخصی خطر عقلائی بیماری به ویروس کرونا باشد حتی اگر دولت عربستان روادید صادر کند نباید اقدام به این مسیر بکند.

تجهیز میت کرونایی

تجهیز میت از مسایل اتبلایی این روز‌ها که برخی از اموات به خاطر این ویروس از دنیا رفته‌اند. تجهیز میت عبارت از تغسیل، حنوط کردن، تکفین کردن میت کرونایی است.

از مراجع تقلید چنین سوال شده:

۱- المسلم المتوفی بهذا المرض هل یجب تغسله غیره من الاموات او انه یکفی ان یُیَممه و ماذا اذا لم تسمح السلطات باجراء التیمم علیه حیث تضعه الملاکات الطبیه فی کیس خاص مع مواد کیمیاویه حافله و تمنع من فتح الکیس قبل الدفن.

در مورد حنوط دادن میت کرونایی نیز سوال شده است.

۲- اذا لم یتیسر تحنطیه بامساس مساجده السبعه بالکافور فهل له بدیل یعمل به؟

مساله تکفین میت کرونایی

۳- هل یجب تکفینه بالاثواب الثلاثه، و ماذا اذا لم تسمح السلطات بفتح الکیس الذی یغطی به لیکفن به؟

مساله دیگر در برخی کشور‌ها جنازه میت کرونایی را آتش می‌زنند

۴- فی بعض البلدان غیر الاسلامیه یتم حرق جثث المتوفین بالکورونا فهل یجوز السماح بحرق جثه المسلم ام یجب علی اهله الممانعه منه اذا وسعهم ذالک؟

۵- ما حکم وضعه فی صندوق و دفن الصندوق فی الارض؟

محقق درباره وظایف مکلفین در مقابل موات می‌فرماید:

وظیفه اول- صورت احتضار؛

و یجب فیه توجیه المیت إلى القبله بأن یلقى على ظهره و یجعل وجهه و باطن رجلیه إلى القبله. وهو فرض عالی الکفایه.(۸)

وظیفه دوم- فی التغسیل‌ و هو فرض على الکفایه و کذا تکفینه و دفنه و الصلاه علیه و أولى الناس به أولاهم بمیراثه. و هو فرض علی الکفایه واجب است با سه آب او را غسل بدهند آب صدر و آب کافور و آب قراح غسل می‌دهند.

وظیفه سوم- فی تکفینه‌ و یجب أن یکفن فی ثلاثه أقطاع مئزر و قمیص و إزار و یجزی عند الضروره قطعه و لا یجوز التکفین بالحریر. و یجب أن یمسح مساجده بما تیسر من الکافور.

وظیفه چهارم- و الفرض أن یوارى فی الأرض مع القدره. بنابراین سوزاندن میت خلاف دین است.

این مسایلی که مهم‎ترین آن‌ها تغسیل میت کرونایی است نوبت تیمم میت کرونایی می‌رسد و آیا تیمم باید با دست میت انجام شود یا با دست تیمم دهنده باشد.

انتهای پیام/

پی نوشت؛

۱ – العروه الوثقى – جماعه المدرسین، الطباطبائی الیزدی، السید محمد کاظم، ج۴، ص۱۲۴.

۲ – وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۹، ص۲۱۶، أبواب المستحقین للزکاه و وقت التسلیم و النیه، باب۳، ح۱، ط آل البیت.

۳ – وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۹، ص۲۱۶، أبواب المستحقین للزکاه و وقت التسلیم و النیه، باب۳، ح۲، ط آل البیت.

۴ – آل عمران/سوره۳، آیه۹۷.

۵ – العروه الوثقى – جماعه المدرسین، الطباطبائی الیزدی، السید محمد کاظم، ج۴، ص۴۱۶.

۶ – وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۱۱، ص۳۴، أبواب وجوب الحج وشرایطه، باب۸، ح۴، ط آل البیت.

۷ – وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۱۱، ص۳۵، أبواب وجوب الحج وشرائطه، باب۸، ح۷، ط آل البیت.

۸ – شرائع الاسلام- ط استقلال، المحقق الحلی، ج۱، ص۲۸.

https://ihkn.ir/?p=17378