خطر جایگزینی اخلاق فردیت و عدالت، به جای اخلاق مودت و رحمت در خانواده امروز/ افزایش سواد مجازی خانواده ها، راه حل برون رفت از فضای موجود است

حجت الاسلام عاملی با اشاره به اینکه فرهنگ، زیست بومی است که از زندگی بشر جدانشدنی است، گفت: مسئله را باید از فرهنگ شروع کرد چرا که اگر حال فرهنگ خوب باشد حال ما هم خوب است و اگر حال آن بد باشد، برای کسانی که اهل مقاومت نیستند، باعث تغییرات اساسی می شود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه باید برخی دوگانه های فرهنگی را جدی بگیریم، افزود: یکی از دوگانه ‌های فرهنگ بحث عینیت و و ذهنیت است. حوزه ذهنیت فرهنگ ، حوزه شناختی، عاطفی و هیجانی است و حوزه عینیت ناظر بر ملموسات فرهنگی که در معماری و شهرسازی، بازی‌ها، نوع غذا، پوشاک و میراث تمدنی نمود دارد.
آقای عاملی، فرهنگ دور و نزدیک را دوگانه ی مهم دیگری دانست و اذعان داشت: توجه به اینکه چه فرهنگی به ما نزدیک و چه فرهنگی به ما دور است را باید مد نظرمان داشته باشیم. دوگانه دیگر، توجه به فرهنگ برآمده از شوق و ترس است. جوان امروز با موبایل و فضای مجازی بزرگ شده و رشد کرده است. توجه به این مسئله که فرهنگ این نسل چه مقدار برآمده از شوق و اشتیاق است و چه مقدار برآمده از ترس است و بر اساس محذورات اجتماعی عمل می‌کند، برای ما مهم است.
وی تقسیم قابل توجه دیگر را، تقسیم فرهنگ فیزیکی و فرهنگ فضای مجازی دانست و گفت: بسیاری از مواقع غلبه‌های گفتمانی در فضای مجازی با فضای فرهنگی خانوادگی باعث تعارض می شود.
این استاد دانشگاه با اشاره به جهانی شدن و توسعه فناوری و ارتباطات گفت: در این فضا، فاصله زمانی و مکانی از بین رفته است و صنعت همزمان ارتباطات، دو فضا را برای افراد به وجود آورده است؛ فضایی که همزمان در خانه حضور داریم و نداریم.
وی درباره فضای مجازی گفت: شروع این ترویج و گستره از زمان توسعه صنعت ارتباطات بود که ابتدا رادیو و تلویزیون در این حوزه ورود کردند و پس از آن شرکت های بزرگی مثل گوگل و دیگر شرکت ها وارد این حوزه شدند. با رشد این صنایع ما ارتباطات در خانه و فراخانه داریم. به واسطه رشد فناوری هرچه به جلوتر قدم برمی‌داریم، روابط انسانی کمرنگ‌تر می‌شود. برای مثال شاهدیم که دولت اعلام کرده که قبض آب و برق و پرداخت آن برای ۱۵ میلیون ایرانی به صورت آنلاین فراهم شده. در همین یک مورد، کاهش ارتباطات انسانی را مشاهده می‌کنیم که دیگر ما مامور آب و برق و گاز نداریم. یا مشاهده می‌کنیم سه و نیم میلیون اسنپ وجود دارد و ما در این الگوریتم حرکت می‌کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، نسبت به افزایش خانواده های تک سرپرست و افراد مجرد ابراز نگرانی کرد و گفت: با توسعه ی فضای مجازی و رشد فناوری، آسیب‌های بسیاری را تجربه می‌کنیم؛ افراد خانواده تبدیل به منفردهایی شده‌اند که در یک هسته با یکدیگر زندگی می‌کنند.
دبیر سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه ی سخنانش اظهار داشت: در توجه به مسئله خانواده، باید به معماری اینترنت توجه کنیم. سه عنصر در معماری اینترنت وجود دارد؛ عنصر اول که بسیار مهم است عنصر ماژولار بودن فضای مجازی است به این معنا که از خوشه‌های مختلف تشکیل شده است بنابراین محیطی برای ارتباطات گسترده است. خصیصه دوم آن، محیط لایه بندی شده ی آن است. خصیصه سوم، یکپارچگی این محیط است.
حجت الاسلام عاملی برای برون رفت از این مسائل، راه حل را، افزایش سواد مجازی خانواده ها از سویی، و تهیه یک پلتفرم جامع برای خانواده که محیط مناسبی برای فعالیت مجازی باشد از سوی دیگر دانست و افزود:  وقتی در راه حل‌ها، از سواد مجازی صحبت می‌کنیم منظور ما حرکت از  سواد دانشی به سواد تحلیلی است. سواد مجازی به معنی داشتن قوه تحلیل نیز می‌باشد و این نوع سواد است که فرد را به قوه تشخیص می‌رساند و بتواند بین حق و باطل تشخیص صحیحی بدهد.
وی در ادامه بر اهمیت ایجاد ارتباطات مبتنی بر کنش عقلانی اشاره کرد و گفت: نکته دیگری که نیاز است به آن توجه کنیم بحث معنویت گرایی است که نوعی فلسفه هستی را فهم کردن و غایت زندگی را فهمیدن است. نکته مهم دیگر توجه به عدالت، که عمود مهدویت است، می باشد. بنابراین این نکته مهم است که ما خانواده عقلانی معنوی و که متوجه عدالت و رعایت حقوق یکدیگر است را تقویت کنیم.
حجت الاسلام عاملی همچنین با اشاره به اغتشاشات اخیر در کشور گفت: یکی از حوزه‌ها و توجهات مهم به این نسل، این موضوع است که این نسل احساس کسی بودن دارد و فکر می‌کند خودش دارای حق مستقل است و دسترس پذیر شدن برای این نسل  جسارت آن را بالا برده و تقویت شده است، بنابراین باید آن را مدیریت کنیم. با وجود این مسائل در پایان به این امر توجه کنیم که جامعه ما یکی از خانواده گراترین کشورهای جهان محسوب می‌شود و نباید این موضوع را خدشه‌دار کنیم.مهدی زاده:دیگر سخنران این نشست دکتر سجاد مهدی زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) بود که در مواجهه با موضوع جلسه گفت: اگر فضای عینیت و فضای مجازی را دو فضای جدا از هم ببینیم، می‌تواند آسیب‌هایی را هم به همراه داشته باشد؛ هرچه که جلوتر می‌رویم آنقدر فضای مجازی در متن زندگی فیزیکی ما ریشه دوانده که دیگر نمی‌توان از دو فضا صحبت کرد و در تمام ابعاد زندگی روزمره ورود پیدا کرده است. فرهنگ دیگر  لزوما یک امر ذهنی یا امر عینی نیست. حقیقت فرهنگ یک امر ذهنی است و فهم مشترکی است که در جامعه پیش می‌آید و سپس به سبک زندگی، تسری پیدا می‌کند.
دکتر مهدی زاده با تأکید بر نقش مهم ارتباطات در شکل دهی به فرهنگ، افزود: آنچه فرهنگ یا همان فهم مشترک را شکل می‌دهد و باز تولید می‌کند، ارتباطات است. بنابراین ظهور و سقوط و تغییر شکل هر فرهنگی مربوط به ارتباطات است. قوام فرهنگ بر ارتباطات استوار است و فضای ارتباطی خانواده بر رابطه زوجین با یکدیگر، زوجین با فرزندان و خود فرزندان با یکدیگر بنا شده که هر یک از این ها با وجود عرصه فضای مجازی دچار تغییراتی شده است.
این استاد دانشگاه به این سخن شهید مطهری اشاره کرد که ایشان گفته است: برای پایداری هر نظام دینی باید یک نظام تربیتی خاص خود وجود داشته باشد؛ و توضیح داد که من به جای نظام تربیتی، نظام ارتباطی را می‌گذارم و می گویم هر نظام دینی و هر نظام فرهنگی برای خودش نظام ارتباطی خاصی را دارد و این نظام ارتباطی است که می‌تواند آن فرهنگ را احیا کند. بنابراین اگر نظام ارتباطی را، از فرهنگی سلب کنیم، آن نظام فلج می‌شود. اگر بخواهیم فرهنگی را تغییر دهیم نیاز است نظام ارتباطی آن را عوض کنیم.
وی به تغییرات در خانواده های مسلمان و متدین اشاره کرد و در این راستا گفت: خانواده مسلمان را با چه اندازه ای از تغییر، همچنان می‌توانیم، مسلمان بدانیم. اگر خانواده را بر اساس ارتباطات تعریف کنیم خانواده یکی از پر ارتباط‌ترین نهادهای جامعه است که فضای مجازی روی تمام وجوه این ارتباطات تاثیر گذاشته است.
این عضو هیئت علمی موضوع مهم دیگر در خانواده را، تغییر ساختار قدرت دانست و گفت: ساختار قدرت در خانواده تغییر جدی کرده است و آن به دلیل تغییر جدی در فرهنگ است. فراهم شدن فضای رشد زنان و ورود آنان به عرصه‌های فرهنگی مختلف و شنیدن این عرصه‌ها سبب شده که تغییرات در ساختار قدرت انجام شود. برای مثال ما مشاهده می کنیم خانمی که برای اشتغال نیاز به اذن خروج همسر داشته، اکنون فعالیت مجازی می‌کند و صاحب شغل است. قوامیت مرد در این فضا از بین می‌رود . نیاز است اثراتی که فضای مجازی بر خانواده دارد را در ارتباط خانواده در چند حوزه ببینیم برای مثال مسئله ارتباط زوجین و والدین، ارتباط فرزندان با یکدیگر و فردی را به صورت مجزا ببینیم.
وی در ادامه افزود: ما مشاهده می‌کنیم که فضای مجازی در حال تغییر دادن تمام لایه‌های زندگی است. لازم است بررسی کنیم که چالش فضای مجازی برای اخلاق چیست. به طور کلی مشکلی محوری را شناسایی کنیم. بررسی کنیم این فضای مجازی کدام بنیان خانواده را مورد هدف قرار داده است.
دکتر مهدی زاده مسئله مهم فضای مجازی را، مواجه دادن انسان‌ها با حجم بسیاری از انتخاب‌ها در امر عاطفی و جنسی دانست و گفت: راه حل برون رفت از این مسائل را من هم در بالا بردن سطح سواد مجازی می‌بینم اما آن را کافی نمی‌دانم چرا که کنش ما لزوماً بر اساس قواعد و آموزش‌ها، شکل نمی‌گیرد.
این استاد دانشگاه گفت: ما در آینده با خانواده‌ای مواجه هستیم که ادراکش از فضای مجازی به نسبت به خانواده امروز بیشتر است چرا که درگیری اش با فضای مجازی بیشتر بوده است و ممکن است چالش‌هایش متفاوت از خانواده امروز باشد. نکته‌ ی مهم این است که ما در مطالعات کشورمان در بحث ارتباطات مربوط به فضای رسانه است و از نظر مطالعات ارتباطات انسانی ضعیف هستیم.
دکتر مهدی زاده ضمن اشاره به مسائل خانواده، برای ارائه ی راه حل مشکلات، آن ها را به دو دسته ی مسائل نوظهور و مسائل ذاتی تقسیم کرد و افزود: مسائل ذاتی آن امر جنسی و امر عاطفی است. مسائل نوظهور مثل مسئله اوقات فراغت که قبلاً برای خانواده مطرح نبود، تربیت فرزندان، مسئله هویت، مسائلی از جمله چند مرجع بودن فضای تربیتی از جمله مسائل نوظهور می‌باشد. بنابراین در ابتدا با شناخت این مسائل، نیاز است که انسان امروز را از نقاطی که ممکن است ضربه بخورد مقاوم می‌کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق ع در پایان سخنانش بر اهمیت احیا و بازسازی زیرساخت ها برای تقویت خانواده مقاوم تأکید کرد و گفت: مهم است که ما، بر ساختارها و الگوریتم‌هایی که خودمان طراحی کرده‌ایم تاکید کنیم. در نهایت، نباید فناوری ارتباطی جدید را شر محض بدانیم بلکه فرصت ها و تهدیدهای آن را دریابیم.
همچنین حجت الاسلام دکتر علی اصغر اسلامی تنها، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در این نشست با اشاره به ترکیب و ادبیات همایش بین‌المللی با عنوان خانواده مقاوم گفت: خانواده مقاوم به معنای قیام قومی برای مواجهه با شر و بدی با تکیه بر قِیَم و ارزشها است.
دکتر اسلامی تنها در تعریف خانواده گفت: خانواده محلی است که در آن انسان به دیگری تعلق نسبی پیدا می‌کند و مبتنی بر این نسب، اخلاقیات خاصی به وجود می‌آید. اگر روند توسعه فناوری باعث شد که ما شاهد تحول خانواده از شکل گسترده به هسته‌ای شدیم، اکنون روند رو به توسعه فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی خانواده را یک گام دیگر به جلو خواهد برد و به خانواده نقطه‌ای خواهیم رسید؛ نیاز است ما بپرسیم حیات خانواده مقاوم در چنین فضایی چگونه ممکن است و آیا می‌توانیم در این عصر، صحبت از خانواده مقاوم، داشته باشیم.
حجت الاسلام اسلامی تنها خانواده ی نقطه ای را، خانواده ای دانست که در عصر جامعه شبکه‌ای زندگی می‌کند و افزود: با این توصیفات، نیاز است به دنبال راه حل بگردیم که چگونه خانواده نقطه‌ای را به خانواده‌ای که مطلوب ما می باشد، برگردانیم.
وی به گام مهم دیگر در راه حل ها اشاره کرد و گفت: بررسی کنیم که توسعه فناوری و ارتباطات بر مودت و رحمت چه تاثیری می‌گذارد چرا که شاهد تبدیل مودت و رحمت به اخلاق فردیت و عدالت در خانواده هستیم. اخلاق شخص گرایانه و فردگرایانه بر خانواده حاکم شده و در این شرایط، خانواده نقطه‌ای، یک خانواده ترسان است. با این شرایط، این سوال مطرح می‌شود که چگونه این خانواده ترسان را به خانواده ایستان یا همان خانواده مقاوم تبدیل کنیم.

در پایان این پیش نشست همچنین حجت الاسلام زیبایی نژاد، رئیس پژوهشکده زن و خانواده گفت من می‌خواهم روی این گزینه که تکنولوژی شر مطلق است نیز بیندیشیم و توضیح داد: تکنولوژی برای گسترش فردگرایی طراحی شده است و اگر این زمین بازی را، زمینی بدانیم که هم فرصت و تهدید را همزمان دارد، تحت تسخیر آن واقع می شویم و به قواعد آن تن می دهیم، در حالی که اگر مبنا را بگذاریم که شر مطلق است برای جایگزین آن به طور جدی فکر می‌کنیم.
حجت الاسلام زیبایی نژاد در ادامه افزود: نکته مهم دیگر ،این است که ما باید با نسل جوان عقلانی رفتار کنیم. چالش ما همین است که نسل جوان می‌خواهد با وی عقلانی رفتار کنیم ولی در این میان بین عقل و عقلانیت خلطی صورت گرفته است. برای مثال فهم جوان امروز از عدالت با عدالت از منظر خدا و ائمه و پیغمبر متفاوت است. فهمش از عدالت برابری اقلیت‌های جنسی با دیگران است ما باید مشخص کنیم گفت و گو با نسل جوان و نسل جدید ذیل چه عقلانیتی صورت بگیرد.
در پایان این پیش نشست افراد حاضر در جلسه به طرح پرسش و پاسخ پرداختند.