برخی شرح‌ها و تحلیل‌هایی که در ذیل صفات اخلاقی در کتب اخلاق ما موجود است بر اساس تجربیات ذهنی و معلومات اخلاقی قرون گذشته است. علم روانشناسی اسلامی می‌تواند در این زمینه به علم اخلاق کمک کند. کتاب جامع‌السعادات با بهره‌گیری از مطالعات جدید نیازمند بازخوانی و تحلیل دارد که به عنوان مثال صفت رذیله از کجا آمده و ارتباطش با بقیه چیست و علل و عواملش کدامند. این تلنگر می‌تواند علم اخلاق را بارورتر کند.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از خبرگزاری حوزه، آیت‌الله علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه کشور امروز شنبه پنجم آبان ۱۴۰۳ در همایش «روانشناسی اسلامی، افق پیش رو» و گرامیداشت بیستمین سالگرد تأسیس انجمن روانشناسی اسلامی که در سالن امین مجتمع دارالولایه قم برگزار شد، شرایط امروز کشور و منطقه را بسیار حساس و فوق‌العاده توصیف کرد و گفت: همه باید گوش به فرمان رهبر معظم انقلاب اسلامی باشند و با حضور در صحنه برای پیشبرد اهداف والای انقلاب اسلامی فعالیت کنند.
مدیر حوزه های علمیه کشور ادامه داد: روزی در محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی بودیم که ایشان نکته‌ای بسیار مهم و راهبردی فرمودند که «اگر در لحظه‌های و هنگامه‌های حساس و پیچ‌های تاریخی غایب باشیم و درست تصمیم نگیریم و درست اقدام نکنیم، گاهی آثار غیبت تاریخی ما قرن‌ها باقی می‌ماند، لذا باید در لحظات حساس و پیچ‌های تاریخی با آگاهی کامل و هوشیارانه اقدام کرد و غیبت در آن شرایط می‌تواند خسارت‌بار باشد.»
آیت‌الله اعرافی افزود: متفقین در جنگ جهانی دوم با پیشگامی همین پنج کشوری که امروز حق وتو دارند بر نازیسم غلبه یافتند و این پیروزی چشمگیر آنها در شرایطی بود که جهان اسلام به دلیل اشغال و یا انفعال غایب بود. متفقین در آن شرایط حساس تاریخی و در سکوت و انفعال مسلمانان، نقشه جهان را روی میز گذاشتند و کشورها را تقسیم کردند، حق وتو قائل شدند و شورای امنیت را با محوریت خودشان شکل دادند. در این شرایط کشورهای اسلامی همه منفعل و چشم به راه حوادث بودند نتیجه این شد که کشورها را تقسیم کردند و فرهنگ قاره‌ها را تغییر دادند و یکه‌تاز حکمرانی جهان شدند.
وی با اشاره به اینکه مقدرات عالم در آن شرایط با غیبت مسلمانان و حضور آنان رقم خورد، افزود: گفتمان انقلاب اسلامی یک اصلاح و تصحیحی بر روند یکجانبه‌گرایی جریان جنگ جهانی دوم است، لذا با چالش‌های بزرگ مواجه است، چرا که غایت انقلاب یک غایت بزرگی است که قدرت‌های جهان از آن وحشت دارند.
عضو شورای عالی حوزه های علمیه تاکید کرد: امروز شرایط بسیار حساسی را سپری می‌کنیم که در این مقطع تاریخی هوشیاری و دلیری همراه با طراحی درست و حکمت و عقلانیت مهم است. در پرتو این مهم ملت ایران و امت اسلامی از این نقطه حساس می‌گذرد و شاهد درخشش اسلام خواهیم بود.
آیت‌الله اعرافی در ادامه با اشاره به اینکه توسعه مرزهای علوم و دانش‌های اسلامی از ممیزات حوزه متأخر قم بویژه در عصر پسا انقلاب اسلامی است، گفت: ما در این مقطع چند دهه‌ای و قرن اخیر شاهد تعمیق بخش‌هایی از علوم اسلامی بویژه شاهد توسعه دامنه مرزهای علوم اسلامی در قلمروهای مختلف هستیم.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور افزود: معنای این سخن آن است که به تناسب نیازهای جهان معاصر و تحولات جهان در پرتو انقلاب اسلامی شکل گرفته است این نیاز شکل گرفت که قلمرو علوم اسلامی نیاز به بازسازی و بازخوانی و گسترش و توسعه دارد.
وی عنوان کرد: با تلاش‌های جمعی از بزرگان در حوزه فقه با نگاه حکمرانی و با توجه به نظامات حقوقی دنیا و رویکردهای مقارن‌محور شاهد جوشش‌های جدید و تحولات نو هستیم. علم فقه هم در درون لایه‌های موجود گسترش یافت و هم به سمت بخش‌های جدید حرکت کرد. در حوزه اصول و تفسیر و علوم قرآنی هم شاهد رویش‌های جدید هستیم.
آیت‌الله اعرافی، تربیت پژوهشگران فراوان در حوزه‌ی توسعه مرزهای علوم اسلامی را یکی دیگر از ممیزات حوزه قم توصیف کرد و گفت: هرچند شهید صدر در این حوزه فعالیت‌های خوبی کرد اما حوزه علمیه قم به طور ویژه پیشگام است و وارد فعالسازی توسعه قلمرو علوم اسلامی شد. هرچند در نوع این ورود و تعامل با علوم انسانی آراء مختلفی وجود دارد، اما در مجموع حوزه قم یک قلمرو جدید گشود.
وی با اشاره به اینکه همانطور که شاهد توسعه علوم تاریخی و کهن مانند فقه و فلسفه و تفسیر و کلام هستیم به همان شکل در علوم انسانی نیز شاهد نوآوری هستیم و از سوی دیگر ورود به علوم انسانی بر سایر علوم ما پرتو افکنده است. ورود محققان آفاق علوم انسانی را گشودند این ورود بیداری ایجاد کرد و موجب یک نگاه جدید به علوم پایه خودمان شد.
آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه قلمرو علوم انسانی قلمرو جدیدی است که گشوده شد و ما را متوجه بازگشت به علوم پایه کرد و باعث شد که آنجا هم به نتایج خوبی برسیم، گفت: توسعه علوم اسلامی، گشوده شدن باب علوم انسانی و در پرتو آن گشایش ابواب جدید در علوم پایه حوزه موجب گشایش‌های جدید در علوم حوزوی شد.
مدیر حوزه‌های علمیه بر این نکته تاکید کرد که قلمروهای علوم جدید باید نسبت خود را با علوم پایه حوزه روشن کنند و باید به شدت مواظب بود که روش اجتهادی عمیق مد نظر باشد.
آیت‌الله اعرافی در بخش دوم سخنان خود به مسئله آفاق پیش روی روانشناسی اسلامی پرداخت و با اشاره به اینکه یکی از این آفاق روانشناسی و اخلاق اسلامی است، گفت: اوج کتاب‌های اخلاقی که امروز در اختیار داریم کتاب جامع‌السعادات است اما باید توجه داشت که اخلاق اسلامی به عنوان یک رشته و دانش رشد متناسبی نکرده است.
وی با تاکید بر اینکه در علم اخلاق باید قلمروهای مختلفی را مورد توجه قرار دهیم که منهج علمی و اجتهادی در آنها اعمال شود، گفت: یک از این قلمروها تحلیل‌های روانشناسی ذیل هر فضیلت و رذیلت‌های آمده در کتب اخلاق اسلامی است.
مدیر حوزه‌های علمیه یادآور شد: برخی شرح‌ها و تحلیل‌هایی که در ذیل صفات اخلاقی در کتب اخلاق ما موجود است بر اساس تجربیات ذهنی و معلومات اخلاقی قرون گذشته است. علم روانشناسی اسلامی می‌تواند در این زمینه به علم اخلاق کمک کند. کتاب جامع‌السعادات با بهره‌گیری از مطالعات جدید نیازمند بازخوانی و تحلیل دارد که به عنوان مثال صفت رذیله از کجا آمده و ارتباطش با بقیه چیست و علل و عواملش کدامند. این تلنگر می‌تواند علم اخلاق را بارورتر کند.
آیت‌الله اعرافی، قلمرو مسائل اعتقادی و شیوه‌های تعمیق و تثبیت اعتقادات را دیگر افق های پیش روی روانشناسی اسلامی برشمرد و گفت: ما خیلی نیاز داریم که به اینکه چگونه می‌شود اعتقادات را بر دل و جان و ضمیر فرد و جامعه نشاند. علم روانشناسی می‌تواند کمک‌کار این مسئله باشد.
وی با بیان اینکه مباحث مربوط به فقه و روانشناسی افق دیگری است که باید به آن توجه داشت، گفت: ظرفیتی که علوم انسانی از جمله روانشناسی می‌تواند داشته باشد نیاز به مداقه‌های فقهی و اصولی دارد. از سوی دیگر رفتارهای فقهی نیازمند به مداقه روانشناختی دارد و می‌تواند به پایه‌ریزی و ایجاد سبک‌های زندگی و تولید فرهنگ تاثیرگذار باشد.
آیت‌الله اعرافی با اشاره به اینکه ده‌ها موضوع در معارف اسلامی نیاز به تحلیل روانشناختی دارد، گفت: گزاره‌های فراوانی در قرآن و احادیث در مورد انسان‌شناسی نه به معنای علم‌النفس فلسفی بلکه به معنایی که به علوم امروز انسان‌شناسی شانه می‌زند داریم. باید یک دور تمام قرآن را با نگاه روانشناسی بازخوانی کنیم. همچنین شکل‌گیری موسوعه از روایات روانشناسانه و تحلیل دقیق آنها می‌تواند پشتوانه علم روانشناسی اسلامی باشد و از سوی دیگر می‌توان از ظرفیت روانشناسی در بازخوانی این روایات بهره برد.
مدیر حوزه‌های علمیه در بخش سوم سخنانش به نقش انجمن‌های علمی در حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی پرداخت.
آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه نیازمند ستادهای راهبری علم هستیم، گفت: ستاد راهبری علم جایی است که محیط بر حوزه‌های دانشی است و نقشه جامعی را با مشارکت نهادها فراهم می‌کند و راه را برای پیشبرد علم و دانش هموار می‌سازد.
مدیر حوزه‌های علمیه با تاکید بر اینکه ستاد راهبری برآمده از خود محققان است، گفت: باید جهشی در این زمینه پایه‌گذاری شود. انجمن‌های علمی نباید خود را در جایگاه تصدی‌گری ببینند بلکه باید در جایگاه رصد باشند.
آیت‌الله اعرافی، بالا بردن سعه صدر و بها دادن به شخصیت‌ها و نهادها را از اقتضائات ستاد راهبری دانست و گفت: ستاد راهبری باید در کنار شخصیت‌ها و نهادهای علمی نقشه راه تصویب کنند.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور، جمع‌آوری و تسهیل عرضه محصولات به دانشگاه و جامعه را یکی از نقش‌های مهم انجمن‌های علمی برشمرد و گفت: در بخش برقراری ارتباط با دانشگاه‌ها و مجامع علمی بخصوص با جهان بین‌الملل کاستی‌هایی وجود دارد که باید پشتیبانی شود. راهبری کلان، نقشه جامع علم و جمع‌آوری و عرضه مناسب محصولات از وظایف انجمن‌های علمی حوزه است.
https://ihkn.ir/?p=38830
نظرات