نشست علمی تخصصی «نقد و بررسی چارچوب های حاکم بر نظام اداری در ایران با رویکرد اسلامی" به همت گروه مطالعات مدیریتی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با موضوع حکمرانی خوب در قم برگزار شد.
وی ادامه داد : حکمرانی خوب به عنوان راهکاری برای گذار به توسعه (با همان شاخص‌های غربی) در کشورهای آفریقایی مورد توجه قرار گرفته است. با گذشت زمان و شکل‌گیری پدیده‌های جدید، عناوینی نظیر حکمرانی اینترنتی، حکمرانی فضای مجازی، حکمرانی آب و … نیز در برخی ادبیات سیاسی و مدیریتی دیده می‌شود.
عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) ادامه داد: وجه مشترک تمام این مقولات، در گذر از مفهوم دولت به حکمرانی است. زیرا در گذشته، دولت بیشترین نقش را در اداره کشور داشته ولی به مرور زمان نقش بخش خصوصی و مردم برجسته شد.
حجت الاسلام والمسلمین نادری با بیان اینکه مولفه های اصلی حکمرانی خوب، دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی است، گفت: امروزه مولفه های دیگری مانند سازمان‌های بین‌المللی و شرکت‌های چندملیتی و رسانه و … نیز برجسته‌تر شده است. در برخی موارد شاهد این هستیم که عضویت یک کشور در یک نهاد بین‌المللی، سمت و سوی قوانین و شیوه اداره آن کشور را تعیین می‌کند.
وی گفت: در برخی موارد دیگر، شرکت‌های اینترنتی با تأثیر بر دیدگاه‌های عمومی، حرکت‌های اجتماعی را شکل و جهت می‌دهند. بویژه اینکه شاید در آینده نه چندان دور، فناوری هوش مصنوعی بر تحرکات اجتماعی و سیاسی تاثیرگذار باشد.
حجت الاسلام والمسلمین نادری بیان داشت: تا امروز، پول منشا قدرت بوده است و امروز اطلاعات منشا قدرت است و شاید در آینده هوش مصنوعی منشا آن باشد. به هر تقدیر امروز یک واقعیت عینی به نام حکمرانی خوب وجود دارد که انحصار قدرت در دولت را به چالش کشیده است و سوال این است که بر اساس مبانی اسلامی، تکلیف مردم، دولت و حاکم چیست؟
وی بیان داشت: آنچه که مسلم است، مراد از تشریع، رشد انسان عبد تا مرحله تعالی الی الله است. حال اگر بتوان از حکمرانی خوب در مسیر رسیدن به این هدف استفاده کرد، می‌توان از مزایای آن بهره‌مند شد. باید توجه داشت که حکمرانی خوب یک هدف نیست؛ بلکه وسیله‌ای برای رسیدن به هدف تعالی انسان است.
حجت الاسلام والمسلمین نادری بیان داشت: در این میان می‌توان مباحثی مانند مشارکت مردم در حکومت را با دیدگاه الهی و اومانیستی مورد توجه قرار داد در حالی که هر دو نوع مشارکت، در حکمرانی خوب امکان تحقق دارد.
او اضافه کرد: باید چالش کشور در این مسیر را به دو بخش اصلی تقسیم و برای هر یک پاسخ جداگانه تهیه کنیم: اول اینکه نحوه مواجهه با حکمرانی خوب وارداتی چیست؟ که در این موارد بحث‌های هستی‌شناسی، خداشناسی، انسان‌شناسی و … که به فلسفه آن می‌پردازد، قابل طرح است. دوم اینکه نحوه مواجهه ما در میدان عمل چگونه باید باشد؟ یعنی امروز شاهد بروز خواسته‌های اجتماعی و سیاسی در بستر مشارکت مردمی در چارچوب حکمرانی خوب هستیم و حاکمیت و دولتی وجود دارد که باید نسبت به این خواسته‌ها، واکنش نشان دهد. این واکنش چه باید باشد؟
دکتر علیرضا زهیری عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عنوان ناقد نیز طی سخنانی گفت: حکمرانی خوب موضوع کانونی علوم سیاسی نیست و از این منظر نمی‌توان آن را بخشی از علوم سیاسی در نظر گرفت. ولی بواسطه ارتباط الگوی اداره دولت‌ها با علوم سیاسی، اثراتی بر آن داشته است.
وی ادامه داد: امروزه حکمرانی خوب از تئوری فراتر رفته و به یک الگو تبدیل شده است. چون آزمون شده و در حال استفاده است. حتی امروز مواردی از آن را در ایران نیز شاهد هستیم. حتی اگر حاکمیت اعتقادی به اجرای نداشته باشد. مثلا جامعه مدنی و بخش خصوصی در ایران پررنگ‌تر از گذشته در حال ایفای نقش است. و البته برخی مولفه‌های دیگر هم مانند قومیت‌ها در ایران وجود دارد که فعلا نقش ضعیف‌تری دارند.
وی بیان داشت: در این زمینه، جایگاه دولت هنوز پررنگ‌تر از بقیه مولفه‌ها است. یعنی عامل دولت، از بقیه عوامل قدرتمندتر است. مواردی مانند شرکت های چند ملیتی یا نهادهای بین المللی، رسانه و … عوامل تاثیرگذار هستند نه مولفه های جدید حکمرانی خوب؛ دولت‌ها به دلیل منافعی که معاهده‌های بین‌المللی ایجاد می‌کند، عضویت سازمان‌های بین‌المللی را می‌پذیرند ولی همین موارد به عنوان پاشنه آشیل دولت‌ها تلقی می شود.
دکتر زهیری تصریح کرد: بانک جهانی که حکمرانی خوب را برای دولت‌ها پیشنهاد داده است، هیچ نظریه خطی عام و جهان شمولی را برای همه کشورها ارائه نداده است. بلکه می‌گوید که هر کشوری باید با توجه به اقتضائات داخلی خود، حکمرانی خوب را در کشورهای خود پیاده سازی کنند.
وی یادآورشد: بانک جهانی در اسناد خود، اسلام را به عنوان رکن حاکم بر کشورهای اسلامی پذیرفته است و هرگونه اعمال جاکمیت بدون توجه به اسلام را، غیرممکن معرفی کرده است. البته در عمل به این مطلب پایبند نبوده و نسخه واحدی ارائه کرده است.
استاد دانشگاه یادآورشد: اساسا حکمرانی خوب یک نظریه فلسفی و ایدئولوژیک نیست؛ بلکه یک الگوی کاربردی است و تحلیل آن در سطح ایدئولوژی مانند اسلام، شاید صحیح نباشد. جایگاه انسان در حکمرانی خوب به عنوان جایگاه به‌زیستن (مانند رفاه و امنیت) است ولی در اسلام، به‌زیستن در سطح رفاه و امنیت متوقف نمانده و تا مرحله عبد بودن انسان پیش آمده است. یعنی رفاه و امنیت از دیدگاه محض، شاید فسادزا باشد ولی اگر در مسیر رشد و عبودیت انسان باشد، از اقدامات فسادزا پرهیز می‌کند. این دیدگاه در خصوص حکمرانی خوب نیز قابل توجه است.
دکتر مهرابی عضو بازنشسته هیات علمی دانشگاه شهید محلاتی نیز طی سخنانی در این نشست بیان داشت: سیر بحث حکومت در ایران، بدون توجه به تاریخچه حکومت در ایران، شاید صحیح نباشد. از زمان خلافت تا پادشاهی در ایران، حکومت تاثیراتی بر فرهنگ و اندیشه‌های ایرانیان داشته است که حتی تا امروز در جمهوری اسلامی، نیز شاهد آن هستیم. اما در ارائه خوب بود که موضع نقد حکمرانی خوب مشخص می‌گردید. مثلا از دیدگاه فلسفه اسلامی آن را بررسی و نقد می‌کردیم.
وی گفت: البته در برخی موارد به آن اشاره شد ولی در چارچوب اصلی بحث نبود. حتی در مصادیق هم این بررسی را انجام دارد؛ مثلا اینکه مشارکت از دیدگاه اسلامی و از دیدگاه غیراسلامی چیست. اشاره شد که دولت با حکومت کردن تفاوت دارد و این اشاره صحیحی بود. ارائه و نقد حکمرانی خوب در اینگونه نشست‌ها بسیار مفید است ولی خوب است بدانیم که حکمرانی خوب در غرب که خواستگاه آن است، با انتقاداتی مواجه است که خوب بود به آن نیز اشاره می‌کردیم. باید نظرات موافق و مخالف حکمرانی خوب در غرب را بشناسیم و از نتایج آن استفاده کنیم. حتی سطوح ناقدان، موافقان و مخالفان هم متفاوت است. در میان حاکمان، مردم، بخش خصوصی و … این دیدگاه‌ها وجود دارد.
این نشست به همت مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی و با همکاری انجمن مدیریت اسلامی حوزه علمیه، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی و پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی در شهر قم برگزار گردید.
نظرات