نهضت علمی در قلب محاصره میراث ماندگار امام جواد(ع) و یاران / مبارزه دانش‌بنیانِ جوادالائمه(ع) با مخالفان

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین «سیدمنذر حکیم»، رئیس پژوهشکده الذریه النبویه در گفتگو با خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری شبستان در رابطه با نهضت علمی و مبارزه دانش بنیان امام جواد علیه السلام با مخالفان و معاندان عصر خود، اظهار کرد: حضرت جواد علیه السلام تنها ٢۵ سال زندگی کردند. این کوتاه ترین عمر در میان امامان معصوم بوده در حالی که میانگین عمر پدران ارجمند ایشان دو برابر این مدت است. اما در مقایسه بین میراث علمی جوادالائمه(ع) با آنچه که از پدران گرامی ایشان به یادگار مانده، می‌بینیم آن حضرت(ع) به عرصه‌های گوناگون دانش پرداخته، و از نظر حج و سطح ِعلمی ِمسائلی که مطرح یا پاسخ داده شده، عملکرد ایشان بی‌نظیر است.

 

وی تصریح کرد: چنین دانشی از امامی به دست ما رسیده که از بدو تولد تا آغاز امامتش به یک دهه هم نمی رسید اما در همین مدت کوتاه چنان در عرصه دانش درخشید که می توان آن را چالشی آشکار با حریفان و مدعیان دانش یافت.

 

رئیس پژوهشکده الذریه النبویه تأکید کرد: بخش اعظمی از این میراث علمی حضرت جوادالائمه علیه السلام از طریق راویان و عالمانی منتقل شده که در آن عصر با وجود همه محدودیت ها، از محضر امام(ع) بهره می بردند. در دورانی که حاکمان ستمگر عباسی و اموی امامان معصوم علیه السلام را تحت شدیدترین محدودیت ها قرار می دادند و ارتباط با آنان را منع می کردند تا امت را از پیروی از ایشان بازدارند، پایبندی یاران و اصحابی که در این شرایط سخت، با امامان رابطه داشتند و در تدوین احادیث آن بزرگواران می کوشیدند، کاری ستودنی و قابل احترام است.

 

گستردگی فعالیت‌های مدرسه علمی امام جواد علیه السلام

 

وی با اشاره به این که در عصر امام جواد علیه السلام جمع زیادی از عالمان و راویان گرد وجود آن حضرت جمع شده و از چشمه جوشان دانش او که از جدش رسول خدا صلی االله علیه وآله به ارث برده بود بهره می گرفتند، گفت: آنان احادیث، نکته های بدیع و حکیمانه جواد الائمه علیه السلام را تدوین می کردند. میراث گرانسنگ اندوخته های کم نظیر اندیشه اسلامی که امروز به دست ما رسیده به لطف زحمات این بزرگان فراهم شده است. این عالمان بزرگ با الهام گرفتن از اعتقادات دینی خود مبنی بر حفاظت از احادیث امامان معصوم به تدوین متون می پرداختند و با فعالیت های علمی خود میراث علمی اهل بیت علیهم السلام را از گزند حوادث روزگار و جعل منحرفان در امان نگاه می داشتند. تلاش بی دریغ آنان این فرصت را برای فقیهان شیعه فراهم کرد تا با مراجعه به این میراث بزرگ علمی، احکام شرعی را به دست آورند. اگر این میراث را در اختیار نداشتیم بی تردید امروز در مکتب اهل بیت علیهم السلام از فقهی چنین پویا اثری نبود.

 

حجت الاسلام حکیم افزود: این عالمان و راویان که از یاران امامان بودند، چنان زیر فشار قدرت حاکم قرار داشتند که نمی توانستند به طور صریح از امامی نام ببرند که از وی حدیث یا مطلبی داشتند، بنابراین با اشاره و بیان برخی اوصاف آن امام، او را معرفی و حدیث یا مطلب خود را از او بازگو می کردند. این پنهان کاری از این جهت بود که زندان و مرگ در انتظار کسانی بود که از امامان مطلبی نقل می کردند. با توجه به این که امام جواد علیه السلام نیز در محاصره جاسوسان دستگاه خلافت قرار داشتند، از اصحاب خود خواسته بودند تا در عرصه هایی که خود به دلایل امنیتی توان فعالیت در آنها را ندارند، آنها به فعالیت بپردازند. بنابراین، عرصه های اصلی فعالیت اصحاب امام جواد علیه السلام بیانگر فعالیت های شخص آن حضرت(ع) بود، زیرا آنان تنها با پیروی از آن حضرت و به کاربستن رهنمودهای ایشان فعالیت می کردند و کاری خودسرانه انجام نمی دادند.

 

استاد سطوح عالی حوزه ابراز کرد: به همین دلیل بررسی فعالیت های علمی و فکری اصحاب، می تواند ما را در شناخت بهتر و بیشتر از زندگی علمی امام جواد علیه السلام یاری کند. از سوی دیگر فعالیت‌های علمی این اصحاب گستردگی فعالیت‌های مدرسه علمی امام جواد علیه السلام را به نمایش می گذارد. از این رو، برخی از بزرگان اصحاب آن حضرت را نام می بریم تا از مسیر آشنایی و شناخت آنها به سرچشمه جوشان علوم و معارف اهل بیت در آن روزگاریعنی حضرت جواد الائمه علیه السلام برسیم.

 

حضرت فرمودند: «دوست می داشتم چونان او در میان شما وجود داشت»

 

حجت الاسلام حکیم ضمن اشاره به اسامی برخی از اصحاب امام جواد علیه السلام افزود: یکی از این یاران فردی است به نام «حسین بن سعید حمّاد اهوازی» فردی ثقه که از امام رضا علیه السلام، امام جواد علیه السلام و امام هادی علیه السلام روایت کرده است. «حسن»، برادر «حسین بن سعید» نیز از اصحاب امام رضا و امام جواد علیهماالسلام بود. این دو برادر در حرکت سیاسی و علمی امام رضاعلیه السلام و امام جوادعلیه السلام و نیز در عرصه تصنیف و تألیف شرکت داشتند و نقش قابل توجهی در هدایت برخی افراد ایفا کردند. گفته شده که «حسن بن سعید» پنجاه کتاب و «حسین بن سعید اهوازی» سی کتاب نگاشته اند.

 

«محمد بن اسماعیل» معروف به «ابن بزیع» یکی دیگر ازاصحاب حضرت جواد علیه السلام است که حجت الاسلام حکیم با اشاره به نام او تصریح کرد: شیخ طوسی او را از جمله اصحاب امام رضا علیه السلام و امام جوادعلیه السلام خوانده است که به جهت پرهیزگاری و تقوا، در شمار بهترین اصحاب امامان بود. او رابطه تنگاتنگی با امام رضاعلیه السلام داشت و آن حضرت او را بسیار بزرگ و گرامی می داشت. نقل شده که زمانی نام «ابن بزیع» در حضور امام رضا علیه السلام برده شد، آن حضرت فرمود: «دوست می داشتم چونان او در میان شما وجود داشت.» «محمد بن اسماعیل» همانطور که با امام رضا علیه السلام ارتباط داشت، با حضرت جوادعلیه السلام نیز رابطه تنگاتنگی داشت. تا جایی که از حضرت خواست پیراهنی را که بر تن دارند به او بدهند تا آن را کفن خویش قرار دهد و امام جواد علیه السلام پیراهنی برای او فرستاد.

 

رئیس پژوهشکده الذریه النبویه ادامه داد: «احمد بن ابی عبداالله برقی» دیگر صحابی جوادالائمه علیه السلام است که باید ازاو نام برد. یکی از نوشته‌های بلندآوازه و ماندگاراو کتاب «المحاسن» اوست. این کتاب مرجع مورخان، جغرافی‌دانان، شرح حال نویسان و محدثان بود و همین مطلب خود بهترین گواه بر عظمت و گستردگی دامنه دانش و اطلاعات اوست. «برقی» از بزرگان علمای شیعه و افراد مورد اعتماد امام جواد و امام هادی علیهم السلام بود.

 

میراث علمی حضرت جواد علیه السلام تنها در فقه خلاصه نمی شود

 

وی یکی از درخشان‌ترین یاران امام جواد علیه السلام را که در تقوا، فضل و دانش ازعالمان نامی روزگار خود بود «علی بن مهزیار» دانست و گفت: او مسیحی بود و به لطف هدایت خداوند مسلمان شد. «علی بن مهزیار» با نوشتن شمار زیادی کتاب، گستردگی دانش خود را ثابت کرد. آثار او، در مباحث فروع فقه، اعتقادات، تفسیر و اخلاق نوشته شده و البته بخش عمده آن به فقه اسلامی اختصاص دارد. این نشان می دهد که «علی بن مهزیار» از فقیهان بزرگ اسلام بوده است. «ابراهیم بن محمد همْدانی»، «احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی کوفی»، «جعفربن محمد بن یونس احول» نیز از شاگردان امام جواد علیه السلام و فرزندش امام هادی بودند. افرادی که هر یک به تنهایی قله ای از علوم و معارف دینی هستند. ابوالقاسم، عبدالعظیم حسنی نیز از خواص اصحاب امام جواد، امام هادی و امام عسکری علیهم السلام بود که امام هادی(ع)، فضیلت زیارت قبر او را همانند فضیلت زیارت قبر امام حسین علیه السلام خوانده است.

 

استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: براساس مستندات تاریخی ١٢١ راوی از امام جواد علیه السلام حدیث نقل کرده اند. در جای دیگری از ٢٧۵ زن و مرد به عنوان اصحاب امام جواد علیه السلام نام برده شده است. آن حضرت(ع) از اصحاب مخلص و پاکباخته خود که راوی، فقیه، متکلم، مبلّغِ فضلیت ها و خواهان اصلاح اوضاع نابسامان جامعه اسلامی بودند، جریانی برای نشر رسالتش به وجود آورد و هر چه در توان داشت در راه اسلام و حرکت بزرگ آن، بی دریغ به کار بست تا از فرصت پیش آمده، با حکمت و خردورزی به جبران فرصت های از دست رفته ای بپردازد که بر او تحمیل شده بود.

 

وی افزود: شاگردان و دست پروردگان آن حضرت(ع) در گسترش فضایل انسانی، حق، خوبی ها و هدایت مردم به وسیله روایاتی که از امام علیه السلام نقل می کردند و با رهنمودها و تألیفات گرانسنگ خود، در تحقق بخشیدن به هدف امام جواد علیه السلام نقشی کارآمد داشتند. البته میراث علمی حضرت جوادالائمه علیه السلام تنها شامل مباحث و مسایل فقهی نمی شود. بلکه در زمینه تفسیر، کلام، تاریخ و حتی طب سوالات و مباحث قابل توجهی وجود دارد که حضرت با پرداختن به آنها شیعه را راهنمایی کرده است.

 

امام جواد علیه السلام بنیانگذار تفسیر قرآن با قرآن  

 

حجت الاسلام حکیم گفت: یکی از محورهایی که در میان میراث علمی حضرت جوادالائمه علیه السلام می توان به آن اشاره کرد میراث تفسیری است. آن حضرت(ع) در پاسخ به سوال یکی از اصحاب که از «امّی» خواندن رسول خدا صلی الله علیه وآله پرسیده بود، ملاکی را در اختیار همگان قرار دادند تا برای شناخت معنی اصطلاحات و مفاهیم قرآن از خود قرآن مدد بگیرند. روشی که بعدها «تفسیر قرآن با قرآن» نامیده شد.

 

نویسنده سیره اهل بیت(ع) در ادامه بیان کرد: از «جعفر بن محمد صوفی» نقل شده که گفت: «از محمد بن علی الرضا علیه السلام پرسیدم: ای پسر رسول خدا، چرا رسول خدا «امی» خوانده شده است؟ آیا از آن رو که چیزی نمی نوشت به این نام خوانده شده؟ حضرت فرمود: آنان که چنین نسبتی به پیامبرصلی االله علیه وآله داده اند دروغ گفته اند، خدایشان لعنت کند. چگونه چنین چیزی ممکن است؟ حال آن که خدای تبارک و تعالی می فرماید: «اوست آن کس که در میان بیسوادان فرستاده ای از خودشان برانگیخت تا آیات او را بر آنان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت به ایشان بیاموزد. اگر آنچه می گویند درست باشد چگونه پیامبرکه خود چیزی را نیک نمی دانست، به آنان می آموخت؟ به خدا سوگند رسول خدا صلی االله علیه وآله به هفتاد ودو یا هفتادوسه زبان می خواند و می نوشت. اما بدانید از آن رو «امی» خوانده شد که از مکه (یکی از شهرهای بزرگ) بود. چون خدا در این باره فرموده است «وَکَذَٰلِکَ أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ قُرْآنًا عَرَبِیًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرَیٰ وَمَنْ حَوْلَهَا؛  قرآنی [به زبان] عربی [فصیح و گویا] به تو وحی کردیم تا [مردمِ] ام القری [شهرمکه] و کسانی را که پیرامون آن هستند را هشدار دهی.

 

وی تاکید کرد: امام جواد علیه السلام در این پاسخ، برای بیان معنی اصطلاح (امّی) و مفهوم آن از خود قرآن مدد می گیرند و به آیات آن استناد می کنند. روشی که امروز تحت عنوان «تفسیر قرآن با قرآن» شناخته می شود. علاوه بر این معنایی که از واژه «امی» شده، عدم فراگیری خواندن و نوشتن ِ پیامبررا از کسی نفی نمی کند که این خود نقطه اعجازی در زندگی رسول خدا صلی االله علیه وآله به شمارمی رود.

https://ihkn.ir/?p=41629