وجوب خود قرنطینگی در هنگام ابتلا به کرونا

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله سید احمد خاتمی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس خارج «فقه بیماری‌های مسری» به بررسی مسائل فقهی بیماری کرونا ویروس پرداخت که در ادامه خلاصه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛

احکام وضعیه مسائل مرتبط با کرونا ویروس

بحث اول- آیا انسان می‌تواند خود را در معرض بیماری کرونا قرار بدهد. بی اعتناء به دستورات بهداشتی و مراقبت‌ها باشد؟ آیا برای مکلف جایز است؟ فرض این است که شخص مثلا تنها زندگی می‌کند. با شیوع ویروس اگر خود مراقبتی نکند مبتلای به بیماری می‌شود. این بحث زیر مجموعه اضرار به نفس است و آیا اضرار به نفس جایز است یا جایز نیست؟

برای پاسخ به این سوال، اول باید اضرار به نفس و حدود آن را بگوییم.

۱- اضرار خفیف به نفس مانند سرما خوردگی مختصر و دیگر بیمارهای مختصر آیا این مقدار از اضرار حرام است؟ این قسم از اضرار خفیف را نوع فقها حرام نمی‌دانند.

۲- خودکشی و شبه آن مثلاً عضوی را ناقص کردن.

۳- اضراری که از موارد اضرار خفیف و شبه خودکشی نیست.

اضرار به نفس با خودکشی و مانند آن را همه فقها حرام می‌دانند. ادله اربعه بر آن قائم است. اما حد وسط بین آن‌ها اگر عقلاً ملحق به خودکشی کنند، حرام است.

ادله قرآنی بر حرمت اضرار به نفس

آیاتی که خوردن حرام عند الاضطرار را جایز می‌داند. «إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَ مَا أُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَ لاَ عَادٍ فَلاَ إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ.»(۱)

«حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَ مَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَهُ وَ الْمَوْقُوذَهُ وَ الْمُتَرَدِّیَهُ وَ النَّطِیحَهُ وَ مَا أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَکَّیْتُمْ وَ مَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَ أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلاَمِ ذٰلِکُمْ فِسْقٌ الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلاَمَ دِیناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَهٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ.»(۲)

«وَ مَا لَکُمْ أَلاَّ تَأْکُلُوا مِمَّا ذُکِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ قَدْ فَصَّلَ لَکُمْ مَا حَرَّمَ عَلَیْکُمْ إِلاَّ مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَیْهِ.»(۳)

این آیه جواز اکل میته در حال اضطرار را جایز می‌داند، بنابراین حفظ نفس واجب است. «إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَ مَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَ لاَ عَادٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ.»(۴)

«وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِیماً.»(۵) کسی که کار بد انجام می‌دهد و یا ظلم به نفس می‌کند و استغفار کند، خداوند غفور و رحیم خواهد یافت. بنابراین ظلم به نفس حرام است. البته ظلم به نفس در ادبیات شامل شرک نیز می‌شود. در نتیجه شامل خودکشی نیز می‌شود.

«وَ إِذْ قَالَ لُقْمَانُ لاِبْنِهِ وَ هُوَ یَعِظُهُ یَا بُنَیَّ لاَ تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ.»(۶)

«وَ لاَ تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَهِ.»(۷)

قدر مسلم اضرار به نفس خودکشی یا شبه آن است. کرونا ویروس نیز مرگ آوری دارد. بنابراین با استناد به آیات نتیجه گرفته می‌شود مکلف حق ندارد خود را در معرض این بیماری قرار دهد.

ادله روایی بسیار زیاد است مانند قاعده لاضرر و وجوب افطار لاجل المرض و ادله لزوم تیمم لخوف المرض. ادله‌ای که مرتبط به اطعمه و اشربه محرمه می‌شوند.

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّهٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ عَنْ عِدَّهٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَخْبِرْنِی جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ لِمَ حَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ الْمَیْتَهَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَمْ یُحَرِّمْ ذَلِکَ عَلَى‌ عِبَادِهِ وَ أَحَلَّ لَهُمْ مَا سِوَاهُ مِنْ رَغْبَهٍ مِنْهُ فِیمَا (حَرَّمَ عَلَیْهِمْ) وَ لَا زُهْدٍ فِیمَا (أَحَلَّ لَهُمْ) وَ لَکِنَّهُ خَلَقَ الْخَلْقَ (فَعَلِمَ) مَا تَقُومُ بِهِ أَبْدَانُهُمْ- وَ مَا یُصْلِحُهُمْ فَأَحَلَّهُ لَهُمْ وَ أَبَاحَهُ- تَفَضُّلًا مِنْهُ عَلَیْهِمْ بِهِ لِمَصْلَحَتِهِمْ وَ عَلِمَ مَا یَضُرُّهُمْ فَنَهَاهُمْ عَنْهُ وَ حَرَّمَهُ عَلَیْهِمْ- ثُمَّ أَبَاحَهُ لِلْمُضْطَرِّ وَ أَحَلَّهُ لَهُ فِی الْوَقْتِ الَّذِی لَا یَقُومُ بَدَنُهُ إِلَّا بِهِ فَأَمَرَهُ أَنْ یَنَالَ مِنْهُ بِقَدْرِ الْبُلْغَهِ لَا غَیْرِ ذَلِکَ- ثُمَّ قَالَ أَمَّا الْمَیْتَهُ فَإِنَّهُ لَا یُدْمِنُهَا أَحَدٌ إِلَّا ضَعُفَ بَدَنُهُ وَ نَحَلَ جِسْمُهُ وَ وَهَنَتْ قُوَّتُهُ وَ انْقَطَعَ نَسْلُهُ وَ لَا یَمُوتُ آکِلُ الْمَیْتَهِ إِلَّا فَجْأَهً وَ أَمَّا الدَّمُ فَإِنَّهُ یُورِثُ أَکْلُهُ الْمَاءَ الْأَصْفَرَ (وَ یُبْخِرُ الْفَمَ وَ یُنَتِّنُ الرِّیحَ وَ یُسِی‌ءُ الْخُلُقَ) وَ یُورِثُ الْکَلَبَ وَ الْقَسْوَهَ فِی الْقَلْبِ وَ قِلَّهَ الرَّأْفَهِ وَ الرَّحْمَهِ- حَتَّى لَا یُؤْمَنُ أَنْ یَقْتُلَ وَلَدَهُ وَ وَالِدَیْهِ- وَ لَا یُؤْمَنُ عَلَى حَمِیمِهِ وَ لَا یُؤْمَنُ عَلَى مَنْ یَصْحَبُهُ وَ أَمَّا لَحْمُ الْخِنْزِیرِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَسَخَ قَوْماً فِی صُوَرٍ شَتَّى مِثْلِ الْخِنْزِیرِ وَ الْقِرْدِ وَ الدُّبِّ (وَ مَا کَانَ مِنَ الْمُسُوخِ) ثُمَّ نَهَى عَنْ أَکْلِهِ لِلْمَثُلَهِ لِکَیْلَا یَنْتَفِعَ النَّاسُ (بِهِ وَ لَا یَسْتَخِفُّوا بِعُقُوبَتِهِ) وَ أَمَّا الْخَمْرُ فَإِنَّهُ حَرَّمَهَا لِفِعْلِهَا وَ فَسَادِهَا وَ قَالَ مُدْمِنُ الْخَمْرِ کَعَابِدِ وَثَنٍ یُورِثُهُ الِارْتِعَاشَ وَ یَذْهَبُ بِنُورِهِ وَ یَهْدِمُ مُرُوءَتَهُ وَ یَحْمِلُهُ عَلَى أَنْ یَجْسُرَ عَلَى الْمَحَارِمِ مِنْ سَفْکِ الدِّمَاءِ وَ رُکُوبِ الزِّنَا وَ لَا یُؤْمَنُ إِذَا سَکِرَ أَنْ یَثِبَ عَلَى حَرَمِهِ وَ هُوَ لَا‌و(۸)

سند روایت

سند اول کلینی از سعد است. مکرر گفته‌ایم در بین عده حداقل یک نفر ثقه قرار دارد. به روایت سهل اخذ می‌شود. سند دوم از علی بن ابراهیم از پدرش. در این سند عن بعض اصحابنا می‌گوید که موجب ارسال سند می‌شود. سند سوم، عبد الرحمن بن سالم توثیق ندارد و تضعیف ابن غضائری را نیز دارد. او عبد الرحمن بن سالم بن عبد الرحمن الاشل الکوفی العطار و کان سالمُ بیاع المصاحف و عبد الرحمن بن سالم اخو عبد الحمید بن سالم له کتاب. هیچ توثیقی ندارد. و قال ابن الغضائری، روی عن ابی بصیر ضعیفٌ. تضعیف بن غضائری را تایید نمی‌کنیم لکن قرینه بر وثاقت، روایت ابن ابی عمیر و ابی نصر از او است. ابن ابی عمیر و ابی نصر از هر کسی روایت نقل نمی‌کنند. بنابراین گرچه عبد الرحمن بن سالم شناخته شده نیست ولی شناخت ابن ابی عمیر و ابی نصر از او کفایت می‌کند.

نکته قابل توجه این است که در اخذ روایت تنها اکتفاء به وثاقت روای نمی‌کنیم، بلکه به وثاقت روایت هم نگاه می‌کنیم. جناب مفضل بن عمر از چهرهای جنجالی از روات است. او مفضل بن عمر جعفی است. نجاشی درباره او گفته: کوفیٌ فاسدُ المذهب مضطرب الروایه لا یعبئ به، و قیل انه کان خطابیاً و قد ذُکرت له مصنفات لا یعول علیها. محقق خویی از ج۱۹ ص ۳۱۷ تا ۳۳۰ حدود سیزده صفحه هرچه درباره مفضل گفته شده را نقل و نقد و بررسی می‌کند. روایاتی که او را تجلیل کرده را نقل می‌کند. شیخ مفید او را محرم راز امام صادق شمرده است. و عدَّه الشیخ من الممدوحین و عدَّ ابن شهرآشوب المفضل بن عمر من خواص اصحاب الصادق علیه السلام و عدَّه من الثقات الذین رووا صریح النص علی موسی بن جعفر. جناب کشی روایات مادحه و روایات ذامه را نقل کرده است. در پایان محقق خویی می‌فرماید: و النتیجه ان المفضل بن عمر جلیلُ ثقهٌ و الله العالم.

استاد: با توجه به تجربه‌ای که در سیره معصومین داریم هر شخصیت برجسته‌ای از یاران امام باقر و امام صادق(ع) درباره او روایتی در نکوهش وارد شده است. امام صادق(ع) درباره شخصیتی مانند زراره می‌فرماید: لعن الله زراره لعن الله زراره. مفضل محرم راز امام صادق(ع) بوده و او را قابل دیده که روایت بلند توحید را برای او بیان کرده است. بنابراین روایات ذامه درباره اصحاب برای رد گم کردن و محافظت از اصحاب است. بنابراین نگاه به مفضل بن عمر نگاه تجلیل است. ولی چون محمد بن احمد بن خالد نمی‌تواند از محمد بن مسلم روایت کند چون محمد بن احمد بن خالد از اصحاب امام عسگری(ع) یا امام هادی(ع) است نمی‌تواند از محمد بن مسلم که از اصحاب امام صادق(ع) است روایت کند. سند قبلی مشکل دارد. اگر این محمد بن مسلم همان محمد بن مسلم باشد روایت مرسل خواهد بود. در نتیجه روایت از جهت سند قابل اعتماد نیست.

دلالت روایت

روایاتی که می‌گوید، اضرار به نفس حرام است. روایات اطعمه و اشربه محرمه است. یعنی وقتی که میته و خمر حرام است یکی از ادله جواز خوردن آن‌ها حرمت اضرار به نفس است. امام صادق(ع) فرمود: خداوند اینکه، خمر و میته و خون و خنزیر را حرام کرد به خاطر منفعت شخصی خودش نیست. اما وقتی خلق را آفرید آنچه که برای آن‌ها منفعت و مصلحت دارد را حلال کرد و آنچه برای بدن آن‌ها ضرر و مفسده دارد را حرام کرد. اما برای مضطر در زمانی که استقامت بدن متوقف بر خوردن حرام است آن را برای او مباح و حلال کرد. امام(ع) می‌فرماید: ثُمَّ قَالَ أَمَّا الْمَیْتَهُ فَإِنَّهُ لَا یُدْمِنُهَا أَحَدٌ إِلَّا ضَعُفَ بَدَنُهُ وَ نَحَلَ جِسْمُهُ وَ وَهَنَتْ قُوَّتُهُ وَ انْقَطَعَ نَسْلُهُ وَ لَا یَمُوتُ آکِلُ الْمَیْتَهِ إِلَّا فَجْأَهً. بنابراین فلسفه تحریم را چنین ذکر کرده‌اند. در ابواب اطعمه محرمه از این نمونه روایات است.

دلیل عقل

اضرار به نفس از مصادیق ظلم به نفس است. حرمت ظلم از مستقلات عقلی است. لکن دلیل اجماع مدرکی است، لذا اعتبار ندارد و چه بسا به استناد عقل است.

بنابراین اعتناء نکردن به بیماری ویروس حرام است. در جایی که باید دستکش یا ماسک بزند و یا در اجتماع حاضر نشود، واجب است رعایت کند.

وجوب خود قرنطینگی

بحث دیگر این است، اگر کسی مبتلا شد به جهت این‌که دیگران را مبتلا نکند نباید خودش را در معرض قرار دهد، یعنی باید خودش را قرنطینه کند. از مردم و اطرافیان کناره بگیرد. اگر خودش بداند ناقل است اما دیگران ندانند، سبب انتقال ویروس و موجب مرگ دیگری شود ضامن است. اگر سبب قتل دیگری، انتقال عمدی بیماری بوده قتل عمد خواهد بود و دیگر اقسام قتل مطرح می‌شود.

انتهای پیام/

پی نوشت؛

۱ – بقره/سوره۲، آیه۱۷۳.

۲ – مائده/سوره۵، آیه۳.

۳ – انعام/سوره۶، آیه۱۱۹.

۴ – نحل/سوره۱۶، آیه۱۱۵.

۵ – نساء/سوره۴، آیه۱۱۰.

۶ – لقمان/سوره۳۱، آیه۱۳.

۷ – بقره/سوره۲، آیه۱۱۹.

۸ – وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۲۴، ص۹۹، أبواب الاطعمه و الاشربه، باب۱، ح۱، ط آل البیت.

https://ihkn.ir/?p=18589