اصلاح فکری در جهان اسلام امروز با چالش‌های متعددی روبهرو است. یکی از مهمترین این چالش‌ها، شکاف موجود بین مناهج و روش‌های تفکر سنتی اسلامی و مناهج علوم مدرن است. این شکاف، ضرورت بازنگری در روش‌های پژوهشی و استفاده از "اجتهاد منهجی" را به وجود آورده است. اجتهاد منهجی به معنای استفاده از روش‌های تحقیقاتی نوآورانه است که به فهم و تفسیر بهتر و منطبق با شرایط زمانه، متون اسلامی را ارائه میدهد.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از اسلام آنلاین؛ کتاب “حقول الإصلاح فی الفکر الإسلامی المعاصر: نماذج اجتهادیه وإشکالات منهجیه” (عرصه‌های اصلاح در اندیشه اسلامی معاصر: الگوهای اجتهادی و چالش‌های روش‌شناختی) نوشته دکتر عبدالرزاق بلعقروز نویسنده الجزایری، یک اثر مهم و تاثیرگذار است که به بررسی چالش‌ها، مسائل و مدل‌های اجتهادی در حوزه اصلاحات فکری در جهان اسلام می‌پردازد. این کتاب نه تنها به‌عنوان یک اثر علمی و پژوهشی در عرصه تفکر اسلامی معاصر مطرح است، بلکه به‌دلیل رویکردهای نوآورانه و تحلیلی که در آن گنجانده شده، می‌تواند به‌عنوان یک نقشه‌راه برای اندیشمندان و محققان اسلامی در راستای توسعه و تحول تفکر اسلامی معاصر مورد استفاده قرار گیرد.
مقدمه‌ای بر کتاب و اهداف آن
کتاب دکتر بلعقروز در تلاش است تا بر مشکلات منهجی و چالش‌های اصلاح فکری در دنیای اسلام تأکید کند و به دنبال یافتن راه‌حل‌های مناسب برای مشکلات موجود در این حوزه است. نویسنده بر این باور است که تفکر اسلامی معاصر با شکاف‌های اساسی در مناهج فکری و روش‌شناسی مواجه است و این شکاف‌ها می‌توانند مانع پیشرفت فکری و اجتماعی در جوامع اسلامی شوند. دکتر بلعقروز در این کتاب، به جستجو و ارائه ابزارها و رویکردهایی می‌پردازد که بتواند این شکاف‌ها را پر کند و اصلاحاتی بنیادین در عرصه‌های مختلف فکری در جهان اسلام ایجاد کند.
مشکلات منهجی و چالش‌های اصلاح فکری در جهان اسلام
یکی از مسائل اساسی که در این کتاب مطرح شده، شکاف میان مناهج فکری سنتی و مناهج علمی مدرن است. این شکاف باعث ایجاد موانعی در فهم و تفسیر متون اسلامی و همچنین در انطباق این متون با شرایط و نیازهای معاصر شده است. از نظر دکتر بلعقروز، اصلاحات فکری در دنیای اسلام باید از یک “اجتهاد منهجی” برخوردار باشد. اجتهاد منهجی به معنای به کارگیری روش‌های نوآورانه و علمی برای تفسیر و فهم متون اسلامی است که با روح زمانه و چالش‌های جدید جهانی منطبق باشد.
دوقطبی شدن تراث و معاصرت
نویسنده در کتاب خود به یکی از مشکلات بزرگ در عرصه اصلاح فکری اشاره می‌کند که همان دوقطبی شدن میان “تراث” (میراث) و “معاصرت” (امروزی بودن) است. او معتقد است که این دوگانه باید کنار گذاشته شود و اصلاحات فکری باید به‌عنوان فرایندی پویا و یکپارچه در نظر گرفته شود که در آن اصول فکری اسلام با تحولات فکری جدید در تعامل قرار گیرند. به‌این‌ترتیب، اصلاح فکری نباید به تحریف و یا انکار گذشته منتهی شود بلکه باید تلاشی برای هم‌افزایی گذشته و حال باشد.
تربیت و اصلاح فکری
یکی دیگر از محورهای اصلی در این کتاب، توجه به نقش تربیت در فرایند اصلاح است. دکتر بلعقروز تأکید می‌کند که اصلاحات فکری باید با فرآیندهای تربیتی همراه باشد. اصلاح باید به‌گونه‌ای باشد که به نسل جوان و جامعه درک صحیحی از دنیای معاصر و مسائل فکری بدهد و توانایی تفکر انتقادی و تحلیل مستقل را در افراد پرورش دهد. از این رو، تربیت باید از جنبه‌های صرفاً علمی فراتر رود و به‌طور خاص بر پرورش نسل‌های آینده با توجه به نیازهای واقعی جامعه تأکید داشته باشد.
مفاهیم بنیادین اصلاح فکری
کتاب به مفاهیم مهمی مانند آزادی، عدالت و انسانیت پرداخته است و تأکید می‌کند که این مفاهیم باید در چارچوب اصول اسلامی تفسیر شوند. به‌ویژه در دنیای امروز، مفاهیم جهانی مانند آزادی و عدالت باید با توجه به مفاهیم اسلامی و اهداف عالی آن‌ها در اسلام بررسی و مورد بازخوانی قرار گیرند. اصلاحات فکری باید این مفاهیم را با نگاهی منطبق با آموزه‌های اسلام در نظر بگیرد تا از تداخل و تضاد با اصول دینی جلوگیری کند.
تعامل با غرب و رویکرد انتقادی
یکی از بحث‌های اساسی در کتاب، رابطه اسلام و غرب است. در این بخش، دکتر بلعقروز به‌صورت عمیق به رابطه پیچیده و چالش‌برانگیز میان فکر اسلامی معاصر و تفکر غربی پرداخته و بر اهمیت تعامل انتقادی تأکید می‌کند. این تعامل باید به‌گونه‌ای باشد که از دستاوردهای فکری غرب بهره‌برداری کرد، اما نه به‌طور کامل پذیرفتن یا نه به‌طور کامل رد کردن آن. از نظر نویسنده، مسلمانان باید با رویکردی انتقادی به فرهنگ غربی نگاه کنند و از آن بهره‌برداری کنند بدون آنکه هویت فرهنگی و دینی خود را فراموش کنند.
آینده اصلاحات فکری در جهان اسلام
کتاب همچنین به آینده اصلاحات فکری در جهان اسلام توجه دارد. دکتر بلعقروز بر این باور است که برای موفقیت اصلاحات فکری، لازم است که اصلاح‌گران بتوانند با تغییرات جدید هم‌راستا شوند و به‌طور خلاقانه از تجربیات و تحولات جدید بهره‌برداری کنند. او تأکید می‌کند که این اصلاحات باید با یک استراتژی روشن و دقیق پیش بروند که هم در آن به روز بودن در نظر گرفته شود و هم به اصول بنیادی و مذهب اسلامی احترام گذاشته شود. این استراتژی می‌تواند به اصلاحات پایدار و مؤثر در دنیای اسلام منجر شود.
نتیجه‌گیری و پیام اصلی کتاب
در پایان، دکتر بلعقروز تأکید می‌کند که اصلاحات فکری در جهان اسلام نباید به‌عنوان یک پروژه مقطعی و گذرا در نظر گرفته شود، بلکه باید به‌عنوان یک فرایند مستمر در نظر گرفته شود که به توسعه علمی، اجتماعی و فرهنگی جوامع اسلامی کمک کند. موفقیت اصلاحات به توانایی اندیشمندان و اصلاح‌گران در ایجاد تعادل بین سنت و مدرنیته و توانایی آن‌ها در برقراری گفت‌وگوهای مؤثر با دنیای معاصر بستگی دارد. نویسنده با تأکید بر اهمیت اجتهاد و خلاقیت، کتاب خود را به‌عنوان یک فراخوان برای تفکر و بازنگری در اصلاحات اسلامی در دنیای امروز معرفی می‌کند.
این کتاب، با هدف ایجاد یک بستر مناسب برای تعامل فکری و اصلاحات بنیادین در جهان اسلام، می‌تواند به‌عنوان یک مرجع اصلی برای پژوهشگران، متفکران و فعالان فرهنگی در این زمینه مطرح شود.
https://ihkn.ir/?p=39147
نظرات