پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مأموریت اصلی خود را تولید علم در حوزه علوم انسانی اسلامی میداند و سه دسته از مخاطبان را هدف قرار می‌دهد: نخبگان، مدیران نظام و جوانان تحصیلکرده. این پژوهشگاه در چهار عرصه به بررسی علوم انسانی اسلامی می‌پردازد: مبانی اسلامی (با تمرکز بر تولید فلسفه‌های مضاف)، روش‌شناسی علوم انسانی، نظامسازی در حوزههایی مانند اقتصاد و سیاست، و تولید نظریههای جدید.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ به مناسبت هفته پژوهش و فناوری و با توجه به جایگاه پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، گفتگویی با دکتر مهدی عباس زاده معاون امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی پیرامون فعالیت‌ها، برنامه‌ها، اهداف و چشم‌اندازهای پژوهشی این نهاد علمی انجام شده است که با هم مرور می‌کنیم:
در گفتگویی با معاون امور پژوهشی و آموزشی ماموریت مهم پژوهشگاه، تولید علم و معرفت در قلمروی علوم انسانی- اسلامی عنوان شد. دکتر عباس زاده عنوان کرد: دستاورد اصلی پژوهشگاه، اعضای هیئت علمی توانمند و زمان‌آگاه آن هستند. مشروح این گفتگو از منظرتان خواهد گذشت:
سوال: به عنوان اولین پرسش بفرمایید که پژوهشگاه چه نوع فعالیت‌های پژوهشی انجام می‌دهد و چه زمینه‌هایی را پوشش می‌دهد؟
با سلام و عرض تبریک هفته پژوهش. ماموریت اصلی پژوهشگاه تولید علم و معرفت در قلمروی علوم انسانی اسلامی است؛ به طور کلی مخاطبان پژوهشگاه سه دسته هستند: نخبگان کشور در جامعه تخصصی که البته به محققین جهان اسلام و محققین در سطح بین الملل نیز توجه داریم، دسته دوم مدیران نظام و دسته سوم جوانان تحصیل کرده اعم از اینکه دانشجوی دانشگاه و یا طلاب حوزه‌های علمیه باشند. در این میان، عرصه‌های پژوهش نیز اهمیت داشته و به طور کلی ۴ عرصه برای تولید علم در پژوهشگاه وجود دارد، یعنی در چهار قلمرو سعی می‌کنیم علوم انسانی اسلامی را بررسی و مطالعه کنیم: عرصه نخست، مبانی است برای این که علوم انسانی با وصف «اسلامی» داشته باشیم، در ابتدا باید مبانی اسلامی آنها را تقریر کنیم. پژوهشگاه این کار را از طریق تولید فلسفه‌های مضاف انجام می‌دهد، یعنی فلسفه‌هایی که معطوف به دانش‌های مختلف ذیل علوم انسانی است. عرصه دوم روش علوم انسانی است که پژوهشگاه سعی می‌کند منطق و روش شناسی تولید کند، برای هر علوم انسانی اسلامی که درصدد هستیم به آن بپردازیم. عرصه سوم، نظام سازی است، در واقع پژوهشگاه سعی می‌کند حوزه‌های رفتاری مانند اقتصاد و سیاست و حقوق و مدیریت و اخلاق و مانند اینها را با رویکرد اسلامی نظام‌پردازی کند؛ و عرصه چهارم تولید علم در واقع تولید نظریه‌ها و گزاره‌های علمی جدید است، یعنی آن سه عرصه فوق باید منجر به نظریه‌ها و گزاره‌های جدیدی در علوم انسانی اسلامی شود.
در پژوهشگاه رویکردهای مختلفی به کار بسته می‌شود، از جمله رویکرد نظریه پردازی و رویکرد نقد نظریه‌ها و مکاتب و رویکرد مطالعات تطبیقی و سایر رویکردهایی که وجود دارد.
همچنین یک نظام مدیریت علم و پژوهش را در پژوهشگاه دنبال می‌کنیم، به عنوان «نظام تولید فرآیندمند و تمحض محور معرفت»، به این نحو که برای هر یک از اعضای هیئت علمی پژوهشگاه یک حوزه تمحض علمی در نظر می‌گیریم که یک حوزه معرفتی محدودی مشتمل بر مجموعه مسائل سامان‌مند است که به مثابه نقشه راه فعالیت اعضا در یک بازه زمانی نسبتاً طولانی عمل می‌کند و اجرای آن منجر می‌شود به اینکه عضو هیئت علمی، تولید علم و معرفت کند و به شخصی که به لحاظ علمی در کشور مرجع و چهره است، مبدل شود.
حوزه موضوعی پژوهشهایی که در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی انجام می‌شود در قالب پژوهشکده‌ها و واحدهای پژوهشی وابسته به پژوهشگاه سامان پیدا می‌کند. در واقع پژوهشکده‌ها و واحدهای پژوهشی، حوزه موضوعی فعالیت های پژوهشگاه را نیز تعیین می‌کنند: در پژوهشکده حکمت و دین پژوهی ۷ گروه علمی تحت عناوین منطق فهم دین، علوم انسانی قرآنی، قرآن پژوهی ، معرفت شناسی و علوم شناختی، فلسفه، عرفان و معنویت، و کلام اسلامی و الاهیات جدید داریم. در پژوهشکده نظامات اسلامی ۶ گروه علمی تحت عناوین اقتصاد، مدیریت، فقه و حقوق، سیاست، اخلاق، و مالکیت فکری فعالیت دارند. در پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی نیز ۵ گروه علمی با عناوین مطالعات انقلاب اسلامی، ادبیات اندیشه، فرهنگ پژوهی، غرب‌شناسی و مطالعات پیشرفت و تمدن وجود دارد. در پژوهشکده دانشنامه نگاری ۴ دانشنامه را به انجام رسانده یا در دست انجام داریم که عبارتند از دانشنامه امام علی(ع)، دانشنامه فاطمی(س) و دانشنامه سیره نبوی(ص) و دانشنامه قرآن شناسی است که اینها در مجموع چهار پژوهشکده پژوهشگاه به شمار می‌آیند. مراکز علمی وابسته به پژوهشگاه نیز عبارتند از کانون اندیشه جوان، مرکز مطالعات فضای مجازی، مرکز رشد علوم انسانی اسلامی، اندیشکده حکمرانی، قطب علمی فلسفه دین، و مؤسسه فرهنگی پیوست نگاری افق. اینها کلان‌عرصه‌هایی هستند که پژوهشگاه در آنها به تحقیق و پژوهش می‌پردازد.
سوال: اخیراً چه دستاوردهای مهمی در حوزه پژوهش داشته‌اید و این دستاوردها چه تأثیری بر جامعه علمی و فکری دارند؟
اعتقاد بنده بر این است که دستاور اصلی پژوهشگاه اعضای هیئت علمی توانمند و زمان‌آگاه آن هستند. برای یک دستگاه علمی و پژوهشی، اعضای هیئت علمی که در آنجا پدید آمده، پرورش یافته، رشد پیدا کرده و به فعلیت و بلوغ علمی رسیده‌اند، مهم ترین دستاورد است. در پژوهشگاه ۵۵ عضو هیئت علمی داریم که از این تعداد ۱۱ نفر در مرتبه استادی، ۱۶ نفر در مرتبه دانشیاری، ۲۴ نفر در مرتبه استادیاری و ۴ نفر نیز در مرحله مربی هستند.
اما اگر بخواهیم یک آمار از بروندادهای پژوهشی پژوهشگاه ارائه کنیم، عرض می‌کنیم تاکنون تعداد ۱۵۶۶ طرح پژوهشی اتمام یافته و در دست اجرا در پژوهشگاه داشته‌ایم، از این تعداد ۱۳۱۵ عنوان پژوهشهای پژوهشگاه در قالب کتاب انتشار یافته و در حدود ۳۲۲۳ عنوان مقاله پژوهشی و تخصصی در پژوهشگاه به چاپ رسیده و تعداد ۵۲۵ شماره مجلات منتشره پژوهشگاه است. دو دانشنامه به نام دانشنامه امام علی(ع) و دانشنامه فاطمی(س) به طور کامل به چاپ رسیده است و از دانشنامه قرآن‌شناسی نیز چند جلدی چاپ شده و بقیه مجلدات آن البته باقی مانده است. تعداد ۱۴ کرسی نظریه‌پردازی یا نوآوری در پژوهشگاه و تعداد ۲۵۴۱ همایش و نشست علمی و کرسی ترویجی برگزار شده است.
در پژوهشگاه ۵ مجله در سطح علمی و پژوهشی با مجوز وزارت علوم یا حوزه علمیه وجود دارد که عبارتند از مجله ذهن در معرفت شناسی و علوم همگن که تاکنون ۹۹ شماره منتشر شده است؛ مجله قبسات در فلسفه دین و کلام جدید که ۱۱۲ شماره از آن چاپ شده است؛ مجله حقوق اسلامی در ۸۲ شماره و مجله اقتصاد اسلامی در ۹۴ شماره چاپ شده است؛ و مجله آئین حکمرانی که اخیراً رتبه علمی-پژوهش از حوزه علمیه کسب کرده و تاکنون ۲ شماره آن چاپ شده است. همچنین ۳ مجله علمی و تخصصی داریم با عنوان کتاب نقد که تاکنون ۱۱۲ شماره از آن چاپ شده؛ جامعه پژوهی که تاکنون ۱ شماره انتشار یافته و مجله قرآن پژوهی که تاکنون ۵ شماره آن منتشر شده است. سابق بر این مجلات دیگری داشتیم که به دلیل مضیقه‌های بودجه‌ای متوقف شده و عبارتند از مجله زمانه که تا شماره ۱۳۱ در تاریخ معاصر به چاپ رسیده است؛ مجله حاشیه که برای طلاب حوزه های علمیه تهیه می‌شد و ۲۶ شماره از آن چاپ شد؛ مجله قبسات بین المللی به زبان عربی که سه شماره از آن منتشر شد؛ و مجله بین المللی فلسفه دین به نام الحکمه که ۲ شماره نیز از آن چاپ شده است.
مجموعا پژوهشگاه ۶۲۹ افتخار و نشان از جشنواره‌ها و جوایز معتبر داخلی کسب کرده که این نشان دهنده تأثیر پژوهشگاه و دیده شدن فعالیت‌های علمی آن در جامعه علمی و تخصصی است.
بمنظور اینکه فعالیت‌های علمی و پژوهشی پژوهشگاه اثربخش شود، بخشی به عنوان همکاری‌های علمی ایجاد شده است که تاکنون ۱۲۹ مورد تفاهم نامه با دستگاههای مختلف و حدود ۲۱۰ مورد قرارداد منعقد شده چه کلان و چه جزئی. اینها مواردی است که به سفارش دستگاهها و نهادهای دیگر و بنا به نیازی که آنها احساس می‌کردند و رجوع کردند به پژوهشگاه و برای آنها تحقیقاتی را سامان داده‌ایم، شکل گرفته است. لذا سعی بر این است تحقیقات پژوهشگاه در جامعه تاثیر بگذارد. برخی از این مراکز علمی و وابسته با همین قصد و نیت تاسیس شدند، از جمله مرکز رشد علوم انسانی اسلامی که سعی می‌کند پژوهشهای اعضای هیئت علمی را به عرصه کاربرد و تاثیر گذاری در جامع نزدیک کندغ اندیشکده حکمرانی همین طور است، یعنی سعی می‌کند مسائل مربوط به حکمرانی دینی را پژوهش کند و معمولاً از دستگاههای مختلف سفارش هایی را قبول می‌کند؛ همچنین موسسه پیوست نگاری نیز که برای طرح‌های کلان و ملی کشور و نهادهای معتبر، پیوست فرهنگی تهیه می‌کند. اینها مصادیقی است که می‌توان به عنوان اثربخشی پژوهشگاه از آن یاد کرد.
معتقد هستیم تحقیقاتی که در پژوهشگاه انجام می‌شود در جامعه علمی و تخصصی نیز تاثیر می‌گذارد. طیف نسبتاً وسیعی از نخبگان کشور که در حوزه علوم انسانی و اسلامی فعالیت می‌کنند، از پژوهشهای پژوهشگاه استفاده می‌کنند و این را می‌توان بررسی کرد و از نظر آماری به خوبی نشان داد و اثبات کرد.
سوال: نقش معاونت پژوهشی در ارتقاء کیفیت و حجم تولیدات علمی ژوهشگاه چیست و چگونه می‌توانید این نقش را توصیف کنید؟
معاونت امور پژوهشی و آموزشی در پژوهشگاه دو ماموریت اصلی را به انجام می‌رساند: نخست، نظارت بر فعالیت‌ها و فرآیندهای پژوهشی و علمی و دوم ارائه خدمات پژوهشی و آموزشی به گروههای علمی و اعضا است که خدماتی مانند تهیه منابع علمی، تشکیل پرونده علمی، کتابخانه و آماده کردن تحقیقات پژوهشگاه برای چاپ و نشر و پشتیبانی‌های علمی دیگر را شامل می‌شود.
در بخش نظارت، معاونت پژوهشی این وظیفه را عهده دار است که استانداردهای پژوهش را رصد و پایش کند تا در پژوهشکده‌ها و واحدهای پژوهشی پژوهشگاه به خوبی رعایت شود، یعنی پژوهشی که تولید می‌شود، از استانداردهای علمی و کیفی لازم برخوردار باشد.
در کنار این دو ماموریت یک وظیفه دیگری نیز معاونت پژوهشی برعهده دارد که عبارت است از جهت‌دهی به پژوهشهای است. اخیراً در صدد هستیم بخشی را به عنوان «رصد فرهنگی کشور» در معاونت پژوهشی تأسیس کنیم که این وظیفه را بر عهده دارد، یعنی جریان های فکری و فرهنگی که در کشور پدید آمده‌اندند و فعال هستند را شناسایی کند و مسائل و پرسشهایی که آنها پدید آوردند را بررسی و فحص کند و اینها را در اختیار پژوهشکده‌ها و واحدهای پژوهشی پژوهشگاه قرار دهد تا اعضا راجع به این موضوعات، تحقیق و سایر فعالیت‌های علمی را انجام دهند.
سوال: بزرگ‌ترین چالش‌هایی که در مسیر تحقیقات پژوهشگاه با آنها مواجه هستید چیست و چگونه به دنبال حل این چالش‌ها هستید؟
چالش‌ها همواره در مسیر پژوهش وجود دارد. چالش نخست این است که در کشور ما مسئولان و متولیان امر چندان که باید و شاید به پژوهش بها نمی‌دهند؛ در واقع تصمیماتی که در سطح کشور گرفته می‌شود، بخش عمده ای از آن اساساً مبتنی بر پژوهش نیست. این یک ایراد اساسی است و باعث می‌شود پژوهشها عملاً کم‌خاصیت باقی بمانند و حاصل آنها که به شکل کتاب چاپ شود در کتابخانه‌ها خاک بخورد. اگر آن مکش و نیاز از طرف دستگاههای حاکمیتی وجود داشته باشد پژوهشها نیز سعی می‌شود به سمت آنها سوق داده شوند و ناظر به آن مسائل و نیازها، پژوهش صورت بگیرد و این رابطه دو طرفه است که می‌تواند فراوان به ارتقای پژوهش در کشور ما کمک کند. دومین چالشی که در عرصه علوم انسانی و اسلامی وجود دارد، چالش بینارشته‌ای است. ما در مطالعات بینارشته‌ای مقداری از دنیا عقب هستیم، این در حالی است که در علوم انسانی و اجتماعی در دنیا، مرز دانش را همین مطالعات بینارشته‌ای تعیین می‌کنند. ما بعضاً در علوم انسانی و اسلامی هنوز تک‌رشته‌ای پیش می‌رویم. این چالش بزرگی است و باید سعی کنیم دانشگاهها و دستگاههای پژوهشی به سمت مطالعات بینارشته ای در ارتباط با این علوم پیش روند. چالش بزرگ دیگر، بحث روش‌شناسی است. ما بعضاً پژوهشهایمان روش‌شناسی متناسب با خودش را به ندارد و از روش‌شناسی متناسب خودش تبعیت نمی‌کند. این یک ایراد مهم است، یعنی پژوهش انجام می‌شود اما نه با روش‌شناسی دقیق و کامل. بعضی مواقع لازم است برای موضوعی که پژوهس می‌کنیم نه یک روش بلکه چند روش و ترکیبی از چند روش را به کار ببندیم، منتها می‌بینیم بخش زیادی از پژوهشهای ما ممکن است روش‌شناسی متناسبی نداشته باشد یا تک‌روشی دنبال شود. چالش مهم دیگر پژوهش بحث مسئله‌محوری است، پژوهشها در کشور ما به خصوص در عرصه علوم انسانی و اسلامی بیشتر موضوع‌محور است تا مسئله‌محور که میان این دو تفاوت است؛ موضوع را اگر در نظر بگیریم قلمرویی است که راجع به آن تحقیق می‌شود اما هنوز شاید تبدیل به مسئله نشده است. مشکل آن است که در متن جامعه حضور دارد و دانشمند باید آن را پیدا کند و مسئله‌پردازی کند و پژوهشهای خود را ناظر به مسئله پیش ببرد. لذا قدری در مسئله‌محوری در پژوهشهای علوم انسانی و اسلامی در کشور مشکل داریم.
چالش دیگر مشکل بودجه است. بسیاری از تحقیقات را می‌توان به سرانجام رساند که به دلایل مضیقه‌های بودجه‌ای در پژوهشگاه نمی‌توانیم آنها را دنبال کنیم، ظرفیت و توان مالی محدود است و لذا پژوهشها هم محدود می‌شود؛ البته این مشکل مختص پژوهشگاه نیست و خیلی از دانشگاهها و مؤسسات پژوهشگاههای پژوهشی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
بخشی از اقدامات در رفع چالش‌ها، در اختیار پژوهشگاه است، ولی بخش دیگر به عوامل بیرونی مربوط است. در ارتباط با آن بخش که در اختیار پژوهشگاه است سعی می‌کنیم در معاونت پژوهشی راهکارهایی را دنبال کنیم و تا حدی که امکان دارد آنها را به سرانجام برسانیم.
سوال: آیا برنامه‌ای برای همکاری با مراکز تحقیقاتی بین‌المللی دارید؟ اگر بله، این همکاری‌ها چگونه به پیشرفت تحقیقات شما کمک می‌کند؟
در حدود یک سال و نیم تا دو سال است که مجدداً بخش بین‌الملل پژوهشگاه تحت عنوان «مرکز امور بین‌الملل» فعال شده است؛ مدتی بود به دلیل مشکلات عمدتاً بودجه‌ای و برخی محدودیت‌هایی که وجود داشت، بخش بین‌الملل متوقف شده بود و یا با قوت لازم پیگیری نمی‌شد، اخیراً این بخش در پژوهشگاه فعال شده است که دو وظیفه اصلی دارد: بخش نخست آن، ترجمه و نشر آثار پژوهشگاه به زبان‌های خارجی است، در این باره بیش از ۵۰ اثر به زبان‌های خارجی منتشر شده و چندین اثر در دست نشر و ترجمه است. فعالیت دوم ارتباطات علمی است که تلاش می‌کنیم با دستگاههای بین‌المللی در داخل کشور همکاری و تعامل داشته باشیم و با دستگاهها و اساتید و پژوهشگران خارجی نیز مرتبط باشیم. سایت‌های خارجی پژوهشگاه به زبان‌های انگلیسی و عربی مدتی است که راه‌اندازی شده و اطلاعات لازم در آن فضا وجود دارد و بنده معتقدم بخش بین الملل نیز سطح و برشی از پژوهش است، یعنی گاهی پژوهشها ناظر به سطح داخل است و برای مخاطب داخلی می‌نویسیم و گاهی برای سطح خارج از کشور اعم از اینکه جهان اسلام یا غرب یا کل دنیا باشد پژوهش می‌کنیم، اینها دو برش از سطح پژوهش است. اگر پژوهشگر و عضو هیئت علمی متوجه سطح بین‌الملل باشد، پژوهشهای خود را به نحو دیگری به سرانجام می‌رساند، یعنی اقتضائات بین‌الملل را در پژوهشهای خودش ببیند و این بسیار مهم است. خود این سطح و برش بین‌الملل، یک نحوه جهت‌دهی به اعضای هیئت علمی و پژوهشگران پژوهشگاه است که طبعاً بر تحقیقات پژوهشگاه نیز تاثیرگذار خواهد بود.
سوال: تحقیقات شما چه تأثیری بر جامعه دارد و چگونه تلاش می‌کنید تا نتایج تحقیقات خود را به عموم مردم منتقل کنید؟
اخیراً در پژوهشگاه درگیر این موضوع شده‌ایم که چگونه می‌توانیم امتداد اجتماعی پژوهشگاه را ترسیم کنیم؛ تحقیقاتی که در سطح نظری انجام می‌دهیم، ممکن است بخشی از آن به جامعه منتقل نشود و در جامعه و در بین عموم مردم امتداد پیدا نکند. این مشکلی است که نه فقط پژوهشگاه با آن دست به گریبان است، بلکه مؤسسات پژوهشی مشابه پژوهشگاه نیز با آن درگیر هستند. در این باره باید فکر کنیم و ببینیم چگونه باید آن را به سرانجام برسانیم. پژوهشگاه راهکاری را از همان سالهای ابتدای تأسیس دنبال کرده و در این باره مرکزی را به عنوان کانون اندیشه جوان تأسیس کرده است که پژوهشهایی که در پژوهشگاه انجام می‌شد را در یک مرحله بعدی با زبان و قلم عامه‌پسند و عامه فهم، نَرم‌نویسی می‌کردند. تولید آثار به این شکل چند سالی است که ادامه دارد و آثاری را برای جوانان در مقاطع دبیرستان و دانشگاه و حوزه علمیه تولید می‌کنیم تا به سؤالات و پرسشهایی که دارند پاسخ دهیم و نیازهای علمی و فکری‌شان را در حدی که می‌توانیم برطرف کنیم؛ این یک راهکار است، البته باید به راهکارهای دیگر نیز اندیشید و ما در صدد هستیم با جدیت امتداد اجتماعی پژوهشگاه را ترسیم و آن را دنبال کنیم.
یکی از راهکارهای مهم برای اثربخشی اجتماعی تحقیقات پژوهشگاه، استفاده از ظرفیت فضای مجازی و اینترنت است، در این زمینه عمده اعضای هیئت علمی پژوهشگاه در فضای مجازی فعال هستند و مرتباً یادداشت و مطلب علمی ارائه و یا مصاحبه علمی انجام می‌دهند، برخی از این اساتید نیز شبکه اجتماعی مختص به خود را دارند و از این فضا به خوبی استفاده می‌کنند و به تناسب جریان‌های فکری و فرهنگی که در کشور پدید می‌آید واکنش نشان می‌دهند، این طور نیست که تنها به تحقیق و پژوهش بپردازند که آن هم در قالب کتاب و مقاله باشد، بلکه از این ظرفیت هم استفاده می‌کنند، برای اینکه مطالب خود را بتوانند در جامعه به نحو اثربخشی منعکس کنند.
سوال: آیا بیشتر بر روی تحقیقات بنیادی تمرکز دارید یا کاربردی؟ دلیل و روند این انتخاب چیست؟
طبعاً پژوهشگاهی که در عرصه علوم انسانی و اسلامی فعالیت دارد، بخش مهمی از تحقیقاتش در سطح بنیادی است، این طبیعی استو دستگاههای مشابه دیگر نیز به این پایبند هستند، اما این بدان معنا نیست که ما تحقیقات در سطح کاربردی را لحاظ نمی‌کنیم. در این باره اقداماتی انجام شده است، نخست اینکه واحدهای پژوهشی وابسته به پژوهشگاه تأسیس شده‌اند که اینها اصلاً به عرصه کاربرد و عمل معطوف هستند. بخشی از ظرفیت علمی و پژوهشی پژوهشگاه به این واحدهای پژوهشی وابسته اختصاص پیدا می‌کند و آنجا تحقیقاتی که انجام می‌شود، نوعاً کاربردی و ناظر به مشکلات جامعه است، مانند مرکز رشد علوم انسانی اسلامی و اندیشکده حکمرانی و مؤسسه پیوست‌نگاری فرهنگی و از این دست مراکزی که فعال هستند؛ غیر از اینها نیز پژوهشکده‌‌هایی در پژوهشگاه داریم که تاحدی به سمت کاربرد حرکت می‌کنند، یعنی اگر پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه بیشتر تحقیقات را در سطح بنیادی یا نظری دنبال می‌کند، وقتی به سراغ پژوهشکده نظام‌های اسلامی می‌رویم، می‌بینیم یک مقداری وجه کاربردی تحقیقات اعم از تحقیقات اقتصادی و سیاسی و فقهی و حقوقی و مدیریتی غلیظ‌تر می‌شود، در پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی نیز سعی داریم حوزه‌های کاربردی و عملی را با جدیت دنبال کنیم، برای مثال در گروههایی مانند مطالعات انقلاب اسلامی و یا گروههای فرهنگ پژوهی، برخی از عناوین پژوهشهای پژوهشگاه کاربردی است.
سوال: چشم‌انداز آینده پژوهشگاه چیست و چه برنامه‌هایی برای توسعه فعالیت‌های تحقیقاتی دارید؟
پژوهشگاه یک چشم‌انداز بیست‌ساله برای خودش ترسیم کرده که تا افق سال ۱۴۰۴ را پوشش می‌دهد، این چشم‌انداز دارای بندهایی است که به برخی از مهم‌ترین‌های آن اشاره می‌کنم. بند نخست این است که پژوهشگاه یک مؤسسه‌ای دست‌یافته به تبیین کاملی از «گفتمان مجدد» است. در این راستا سه گفتمان را در اندیشه دینی می‌توانیم شناسایی کنیم: یکی گفتمان متجدد که در واقع روشنفکری غرب‌زده یا غرب‌گراست؛ دومین گفتمان، متحجر است؛ یعنی گفتمانی که بیش از حد بر سنت تأکید دارد و معتقد است که باید صرفاً بر سنت باقی ماند؛ و گفتمان سومی نیز در کنار این دو گفتمان وجود دارد که تحت عنوان گفتمان مجدد مطرح است، که می‌کوشد بر مبنای سنت به پرسش‌های روز پاسخ دهد، یعنی بر مبنای تفکر اسلامی مسائل روز را حل کند. اگر بخواهیم مصادیقی از این گفتمان را نام ببریم می‌توانیم به علامه طباطبایی و به ویژه استاد شهید مطهری اشاره می‌کنیم. این دو بزرگوار در گفتمان مجدد قرار داشتند. در این مسیر یکی از چشم‌اندازهای پژوهشگاه این است که بتواند تبیین کاملی از گفتمان مجدد در همه قلمروها و موضوعات علمی که به آن می‌پردازد ارائه دهد. تاکنون حرکت‌های خوبی به این سمت انجام شده و بخش عمده‌ای از تحقیقات پژوهشگاه در واقع در ذیل گفتمان مجدد قابل تعریف است.
یکی دیگر از مفادی که در چشم‌انداز بیست ساله پژوهشگاه وجود دارد، طراحی جامع نظام‌های رفتاری مورد نیاز حکومت اسلامی است؛ برای مثال اینکه بتوانیم نظام سیاست اسلامی و نظام اقتصاد اسلامی و نظام اخلاقی اسلامی و نظام مدیریتی اسلامی و حتی نظام قضا و نظام محیط زیست و سایر نظام‌های رفتاری که وجود دارد را طراحی کنیم. انصافاً پژوهشگاه، در این عرصه خوب عمل کرده و برخی از این نظام‌های رفتاری را توانسته به خوبی تبیین کند و این مسیر همچنان ادامه دارد.
همچنین بخش دیگری از چشم‌انداز می‌گوید باید پژوهشگاه به عنوان یکی از دستگاههای مطرح در جهت نقادی دیدگاههای معارض معرفت دینی در دنیا قدم بردارد. این هم یکی از محورهایی است که پژوهشگاه به این شکل دارد عمل می‌کند، و نقد بسیاری از جریان‌ها معارض اندیشه دینی را در پژوهشگاه در ضمن تحقیقات و پژوهشهایی که انجام شده می‌توان پیگیری کرد و همچنان نیز در این راستا در حرکت است.
یکی دیگر از بندهای چشم‌انداز بیست ساله می‌گوید باید پژوهشگاه به عنوان یکی از مؤسسات برتر و اثرگذار در داخل کشور و در جهت رفع نیازهای فکری و فرهنگی طبقات نخبه دانشگاهی و حوزوی و مدیریتی و نهایتاً جوانان کشور عمل کند، که مسئله رفع نیازها نیز کاملاً در پژوهشگاه جریان دارد و بخش عمده‌ای از تحقیقات ناظر به همین نیازهای این طبقات فکری به انجام می‌رسد و همچنان نیز در این مسیر گام بر‌می‌دارد.
سوال: فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی چه نقشی در پیشبرد پروژه‌های تحقیقاتی پژوهشگاه دارند و چگونه از آنها بهره‌برداری می‌کنید؟
به هر حال امروزه بحث به‌کارگیری فناوری‌های جدید در پژوهش به صورت جدی مطرح است و چه بسا تبدیل به یک چالش مهم در عرصه پژوهش شده، خصوصاً پیشرفت‌های جدید هوش مصنوعی و چت جی‌پی‌تی و امثال اینها عرصه جدیدی را بر پژوهش کل دنیا باز کرده و طبعاً هر دستگاه و مؤسسه پژوهشی که بخواهد روزآمد و کارآمد باقی بماند، باید به این مسئله توجه داشته باشد. مسائل مختلفی در عرصه به‌کارگیری فناوری‌های نوین در پژوهش علوم انسانی و اسلامی از جهات فنی و فرآیندی و از جهات مدیریتی و چه بسا اخلاقی در این بخش مطرح است. پژوهشگاه نیز این احساس نیاز را کرده و برای گام نخست قصد داریم در معاونت پژوهشی کارگاههای دانش‌افزایی و مهارت‌آموزی را برای اعضای هیئت علمی پژوهشگاه در موضوع کاربرد فناوری‌های جدید از جمله هوش مصنوعی در پژوهش برگزار نماییم تا اعضای هیئت علمی با این مقوله بیشتر آشنا شوند و بتوانند از ظرفیت‌هایی که این فناوری‌ها برای پژوهش ایجاد می‌کند، به خوبی استفاده کنند، و از مخاطراتی که ای فناوری‌ها ممکن است برای پژوهش رقم بزند، نیز در امان بمانند.
https://ihkn.ir/?p=39419
نظرات