به گزارش خبرنگار پایگاه خبری - تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ دکتر مصطفی زمانیان، رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری ، در سخنانی با موضوع دینامیک نهفته در مفهوم حکمرانی سرزمین، گفت: امروز دینامیک نهفته در مفهوم حکمرانی حداقل در سه بعد قابل تحلیل است و هر چه می‌گذرد نقش نهادهای موثر حوزه حکمرانی در حیث نقش‌آفرینی آنها متفاوت‌تر می‌شود.

عضو هیات علمی دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران با بیان اینکه حوزه حکمرانی در ظرفیت مهم تنظیم‌گری‌ دارای نقش‌آفرینی جدی در نهاد حکمران است، افزود: امروز دستگاه‌هایی که به دانش حکمرانی اشراف ندارند و در نقش تنظیم‌گری خود به لحاظ دانشی و کارکردی دچار ضعف هستند، در ایفای یک نقش موثر در حوزه تخصصی خود عاجز هستند.

دکتر زمانیان افزود: بسیاری از دستگاه‌های ما حتی با مفهوم ساده تنظیم‌گری به عنوان ابر نقشی که امروز اصلی‌ترین نقش را در فضای حکمرانی ایفا می‌کند هم آشنا نیستند. دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی ما همچنان بر مفاهیم ساده نظارت، بازرسی، سیاستگذاری و ایجاد اشراف عالیه، خود را مشغول و محدود کرده‌اند.

رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری با تاکید بر اینکه دوران گذار از سیاستگذاری به تنظیم‌گری فرا رسیده و دولت‌ها به سمت دولت‌های تنظیم‌گر پیش می‌روند، خاطرنشان کرد: در حالی که دولت‌های توسعه‌یافته حتی از این مفهوم هم گذر کرده‌اند و خود را به سمت دولت تسهیل‌گر حرکت داده‌اند، ما هنوز خود را در نقش‌های ساده و مبهم سیاستگذاری خودمان را گم کرده‌ایم.

وی دینامیک دوم نهفته در حوزه حکمرانی را ناظر بر دینامیکی دانست که گذار از نهادهای رسمی به سمت نهادهای مردمی را به ما نشان می‌دهند و تاکید کرد: امروز بازیگران جدی عرصه‌های حکمرانی، لوگوهای دستگاه‌ها و پرچم‌های رسمی دولتی نیستند. امروز نسل جدیدی از بازیگران حوزه حکمرانی بوجود آمده‌اند که این بازیگران جدی در یک فضای رقابتی بسیار تند و رقابتی و حاد، گوی سبقت را از نهادهای دولتی ربوده‌اند.

دکتر زمانیان توضیح داد: امروز کسی که در عمل دارد قیمت خدمات حمل‌ونقل شهری را در شهرها تعیین می‌کند مصوبات شورای شهر نیست، بلکه اسنپ است که با یک رویکرد عادلانه و همه‌پسند، قیمت خدمات شهری را تعیین می‌کند. امروز سازمان حمایت از حقوق مصرف‌کننده و تولیدکننده نیست که خود را متولی حمایت از مصرف‌کننده بداند، امروز نهادی و پلتفرمی وجود دارد که مبنای مذاکره در تعاملات و خرید روزانه مردم و فروشنده‌ها است. امروز ما جای خالی کارآمدی نهادهای حکمران را داریم با یک نهادهای نورس و نوظهور در عرصه حکمرانی پر می‌کنیم که اینها تماما شاخص‌های یک حکمرانی خوب را یکی یکی دارند احصا می‌کنند و ما همچنان گرفتار شیوه‌های انتخاب و انتصاب و ابلاغ و نظارت هستیم.

رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری از سازمان‌های مردم‌نهاد به عنوان رکن سوم ساختارهای حکمرانی نام برد و بیان داشت: قدرت و قوام ساختارهای حکمرانی، به قدرت نهادهای غیردولتی و مردمی‌شان است. در کشوری که مقام معظم رهبری در گفتمان انقلاب اسلامی، مسئله مردمی‌سازی را شرط پایداری نظام اسلامی می‌دانند، کارنامه ما چقدر در پرداختن به نقش نهادهای موثر مردمی در عرصه حکمرانی قابل دفاع است.

وی دینامیک سوم را ناظر بر دینامیک در مسائل است دانست و توضیح داد: دیوارهای بتنی بین مسائلی که ما ساخته بودیم عموما در حال فروپاشی است. امروز دیگر مسائل هیج کدام صرفا اقتصادی محسوب نمی‌شود، مسئله‌ای در زندگی مردم پیدا نمی‌کنید که صرفا سویه اجتماعی داشته باشد، روی هر مسئله‌ای که دست می‌گذارید ابعاد اقتصادی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی دارد ولی ما همچنان گرفتار نگاه‌های تک‌محوری و تک‌بخشی در تحلیل نظام موضوعات حکمرانی هستیم؛ همچنان وقتی ساختار کمیسیون‌های مجلس شورای اسلامی را نگاه می‌کنیم کمیسیون‌های حقوقی، اجتماعی و اقتصادی و غیره هستند و ساختارهای تقسیم‌بندی کمیسیون‌های تخصصی دولت هم با یک چنین افرازی روبرو هستند.

دکتر زمانیان در بخش دیگر سخنانش با بیان اینکه استارتاپ‌ها و نوآوران حوزه حکمرانی به زودی گوی سبقت را از حکمرانان سنتی ما خواهند گرفت و اینها افسران جنگ آینده حکمرانی هستند، خاطرنشان کرد: متفکرین و صاحب‌نظران حوزه حکمرانی باید بدانند که دینامیک حوزه حکمرانی در سه بعد مسئله در موضوع بازیگران و در موضوع مهمی تحت عنوان دینامیک مفهومی این حوزه هر روز رو به پیچیدگی می‌رود و این نسل جدید را اگر ما پژوهشگران حوزه حکمرانی درنیابیم، ساختار نهاد حکمرانی در آینده با معماری آنها نوشته می‌شود. 

وی با اشاره به انتشار خبر تصویب اولین آیین‌نامه تهیه شده توسط چت جی پی تی در شورای شهر یکی از شهرهای برزیل، اظهار داشت: هوش مصنوعی رسید به مرحله‌ای که جای قانونگذار ما دارد قانون می‌نویسد و ما هنوز اندر خم نوشتن آیین‌نامه و ابلاغیه پشت در کمیسیون‌ها و ادارات و کمیته‌های تخصصی هستیم.

رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری با اشاره به مسئله سرزمین، خاطرنشان کرد: با همین پویایی که مفهوم و ابعاد حکمرانی دارد عوض می‌شود، مفهوم سرزمین هم در حال تغییر است. آنچه ما حوزه سرزمینی می‌دانیم فقط شکل گربه‌ای شکل نقشه ایران نیست. اگر جغرافیای مهاجرت ایرانیان را بکشیم، آن موقع می‌بینیم که پهنای این سرزمین گربه‌ای شکل به وسعت کل دنیا است. ایرانیانی که شناسنامه ایرانی دارند و به هر دلیلی نخواسته‌اند یا نتوانسته‌اند در ایران زندگی کنند ولی دل‌شان برای این خاک و نظام و وطن می‌تپد، اگر این طور نگاه کردیم، آن موقع مسئله مهاجرت برای نهاد حکمرانی ما تهدید محسوب نمی‌شود بلکه می‌شود فرصت. 

وی افزود: نقشه فرصت‌های تجاری و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران که در دولت سیزدهم به همت رئیس‌جمهور و دروازه‌هایی مثل بریکس و شانگهای به روی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران دارد گشوده می‌شود را بکشید، آن موقع خواهید دید که نقشه فرصت‌های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران محدود به این شکل گربه‌ای شکل نمی‌شود. فرصت‌های ما در قلب آفریقا بخشی از فرصت‌های راهبردی اقتصادی جمهوری اسلامی است.

عضو هیات علمی دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران اضافه کرد: فرصت‌های فرهنگی کشورمان را ملاحظه کنید، یک اربعین به تنهایی مختصات جغرافیایی فرهنگی ملت‌ها را دارد عوض می‌کند. فقط غذای ایرانی به تنهایی به عنوان یک المان هویت‌ساز، نقشه گربه‌ای شکل جمهوری اسلامی ایران را دارد تغییر می‌دهد.

دکتر زمانیان در جمع‌بندی سخنانش بیان داشت: اگر امروز صحبت از حکمرانی سرزمینی و صحبت از فرصت‌های تمدن‌ساز انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی می‌کنیم، برای این است که وقتی شما نقشه‌ها را مثل نقشه‌های زمین‌شناسی روی هم بگذارید می‌بینید که نقشه ایران امنیتی، نقشه ایران اقتصادی، نقشه ایران فرهنگی و نقشه ایران ایدئولوژیک، نقشه‌هایی گسترده‌تر از این خاک سرزمینی ما است.

دکتر علی اصغرپور عزت

دکتر علی‌اصغر پورعزت رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران گفت: به جهت حوادثی که به ویژه اخیراً برای کشور طراحی شده است، باید بیشتر به امر حکمرانی سرزمینی توجه داشته باشیم. حکمرانی سرزمینی مهم است چون سرزمین خاستگاه تمدنی ما است.
وی درباره روند شکل‌گیری دانشکده حکمرانی، بیان داشت: ایده دانشکده حکمرانی طی دو دهه گذشته شکل گرفت و اساتید بزرگی بویژه در دانشگاه عالی دفاع ملی به این امر همت کردند و در دانشگاه تهران نیز به یاری پروردگار و در سایه دقت نظر هیأت رئیسه دانشگاه در سال ۱۴۰۰، دانشکده حکمرانی به مرحله شکل‌گیری رسید.
رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران در بیان دیدگاه خود درباره این دانشکده، افزود: دانشکده حکمرانی به نام ایران است؛ برای ایرانی که همواره در حال پدیدار شدن است و باید اهمیت و پاکیزگی و تقدس آن را درک کنیم.
این اندیشمند حوزه حکمرانی با بیان اینکه «دانشکده حکمرانی متعهد به ایمان مردم و آگاهی و دانش است؛ دانشی که باید در خدمت مردم ایران حال و آینده و همچنین مردم جهان قرار گیرد»، افزود: پرورش حکمرانان و پژوهشگران حکمرانی و حل مسائل عمومی کشور از مهمترین مأموریت‌های دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران است.
دکتر پورعزت درباره مسیر حرکت دانشکده حکمرانی گفت: این دانشکده در عین اینکه باید در خدمت جامعه باشد، این مسیر را از خدمت به دولت و حکومت آغاز می‌کند.
استاد دانشکدگان مدیریت دانشگاه تهران، ساختار دانشکده حکمرانی را یک ساختار غیربروکراتیک، انعطاف‌پذیر، یادگیرنده، پویا و حساس به واقعیت‌های محیط بیرونی توصیف کرد و در بخش دیگر سخنان خود گفت: هر چند فعالیت این دانشکده را نیز مانند دیگر دانشکده‌ها، سنتی آغاز کردیم اما در ادامه فعالیت اینطور نمی‌ماند.
وی اظهار داشت: نمی‌توانیم در مرکز بنشینیم و بدون استفاده از نگاه‌های محلی، درباره استان سیستان و بلوچستان تصمیم بگیریم بلکه باید از نیروهای محلی استفاده کنیم و این نیازمند شبکه بسیار گسترده‌ای است.
رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران با بیان اینکه «دانشکده حکمرانی متعلق به همه کسانی است که متعهد به ایران آینده هستند و با صدق و وفاداری و درست‌کرداری و پشتکار به فراگرد پرورش حکمرانان آینده در اقصی نقاط ایران بپردازند»، تاکید کرد: امید است در دانشکده حکمرانی، پژوهشگران و کنشگران نمایش‌پیشه و آواره در بوروکراسی‌های متعهد به قدرت و ثروت تاب نیاورند.
دکتر پورعزت در پایان گفت: سرزمین ایران مهم است زیرا خاستگاه همه سازه‌های تمدنی ما است و دانشکده حکمرانی نیز فعالیت خود را با اهتمام به مرزداری سرزمین عزیز ایران آغاز کرده است و تا پایان بر این عهد می‌ماند.

دکتر بابک نگاهداری

دکتر بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: «من از میدان دارم می‌آیم، بنابراین باید مشکلاتی که در میدان قانونگذاری و سیاستگذاری با آن مواجه هستیم را به ساحت دانشگاه به عنوان نهاد علم و فناوری منتقل کنیم و پاسخ‌هایمان را بگیریم.»
دکتر نگاهداری در ادامه به ذکر دوگانه‌هایی نظیر «علم و اقتصاد»، «آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی» و «حکومت‌داری و حکمرانی» پرداخت و بیان داشت: لازم است نسبت بین این دوگانه‌ها و سیستم قانونگذاری را تعیین کنیم. در زمینه دوگانه بین علم و اقتصاد، نظام غربی مدعی است که هدف نهایی آن رشد اقتصادی و رفاه است و دولت بر مبنای رشد اقتصادی اداره می‌شود ولی نگاه اسلامی می‌گوید غایت نهایی نظام اسلامی، تربیت و تعلیم انسان‌های خردورز و عالم است. نظام اسلامی و امامین انقلاب بارها گفته‌اند نظام اسلامی می‌خواهد جامعه را به دانشگاه و مدرسه تبدیل کند. جامعه یک مدرسه اجتماعی است که باید فرصت آموختن را برای مردم فراهم کنیم پس مردم‌سالاری در جوهره ذاتی حکومتداری اسلامی است.
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با طرح این سوال که «چه کنیم تا نظام قانونگذاری ما به طور عملیاتی بتواند علم‌محور باشد»، خاطرنشان کرد: در نظام اسلامی، «نهاد علم» محور است و اما در نظام غربی، «نهاد اقتصادی» محور است. چه کنیم تا در سیاستگذاری‌ها و قانونگذاری‌های ما رویکرد نهاد علم غلبه پیدا کند؟ هر قدر بر بستر نهاد علم حرکت کنیم در حقیقت داریم بیشتر در بستر دینی اداره جامعه حرکت می‌کنیم.
دکتر نگاهداری با اشاره به دوگانه آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی نیز بیان داشت: این یک مسئله است که مرز بین آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی چیست و نقطه تعادل بین این دو باید به چه شکل طراحی شود. اگر آرمان‌گرایی افراطی را در پیش بگیریم، برای مردم خسته‌کننده است و اگر بخواهیم واقع‌گرایی افراطی در پیش بگیریم، جامعه را از تحرک می‌اندازد. به همین جهت است که مقام معظم رهبری بر «آرمان‌گرایی واقع‌گرایانه» تاکید می‌کنند.
وی در ادامه سخنانش با طرح اینکه زیست بوم حکمرانی نیاز اساسی نظام حکمرانی است، تاکید کرد: نباید به حکمرانی نگاه پروژه‌ای داشته باشیم، بلکه شایسته است نگاه فرآیندی به حکمرانی داشته باشیم؛ چراکه این امکان وجود ندارد که فکر کنیم یک مشکل را به طور کامل می‌توان حل کرد، چون هر راه‌حلی عوارضی دارد و مسائل جدیدی ایجاد می‌کند؛ بنابراین باید نگاه فرآیندی و دائمی و نه نگاه مقطعی به حکمرانی داشته باشیم. لذا شایسته است نسبت به راه‌اندازی زیست بوم حکمرانی در کشور که دانشکده‌ها، اندیشکده‌ها و آزمایشگاه‌های حکمرانی نیز در این زیست‌بوم جای می‌گیرند، اقدام کنیم.
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در ادامه برشمردن دوگانه‌های تأثیرگذار بر حوزه‌های سیاستگذاری و قانونگذاری، به دوگانه «حکومت‌داری و حکمرانی» اشاره کرد و گفت: فناوری، روابط بین حاکمیت و مردم را دچار بازآرایی می‌کند لذا از حکومت‌داری باید به سمت حکمرانی تغییر جهت دهیم. حکومت‌داری از جنس دستوری و مردانه است و عقلانیت آن ابزاری است ولی حکمرانی از عقلانیت ارتباطی و شبکه ارتباطات چند لایه با بازیگران غیررسمی بهره می‌جوید و سیستم آن ابلاغی و دستوری نیست بلکه اقناعی و همراه‌سازی مردم است؛ فناوری‌هایش هم نرم است و جنس آن بیشتر جنس زمانه است. حکمرانی نسبت به حکومت‌داری زنانه‌تر است.
وی در ادامه به دوگانه «فضیلت و شرافت» پرداخت و اظهار داشت: فضیلت به یک حکمران کمک می‌کند که در دوراهی‌ها بتواند بهتر انتخاب مسیر کند. حکمرانی هم به فضیلت نیاز دارد و هم به شرافت تا ثبات قدم داشته باشد و مسیری که درست تشخیص داده است را برود و دچار مصلحت‌اندیشی‌های غیرشرافتمندانه نشود.
دکتر نگاهداری در بخش دیگر سخنانش با برشمردن سطوح قانونگذاری و سیاستگذاری در سطوح محلی، ملی و فراملی، بیان داشت: در سطح ملی، قانونگذاری و نظارت داریم. در سطح محلی اندیشکده‌های حکمرانی اسلامی را در استان‌ها شکل دادیم اما هنوز در سطح فراملی و گروه‌های دوستی، ماموریت‌گرایی بر دیپلماسی پارلمانی ما حاکم نشده است.
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه باید حل مسئله کنیم، گفت: حکمرانی زمانی به درد می‌خورد که هم و غم ما حل مسائل کشور باشد و از سندنویسی‌ها و حرکت‌های نمایشی بدون اینکه مشکلی از مشکل مردم حل کنند، دست برداریم و از روش‌های تقلیدی در نظام سیاستگذاری بپرهیزیم. عده‌ای اصلاً دنبال حل مسئله نیستند و وقتی مسئولیتی برعهده می‌گیرند به دنبال کارهای نمایشی و سفرهای خارجی می‌روند.
دکتر نگاهداری بر پیگیری رویکرد نوآوری خلاقانه بر اساس شرایط بومی کشور تاکید کرد و در پایان گفت: در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، فهم کردیم که حکمرانی یک امر دانش مبنا است و لازم است دانشگاه در کنار دولت و صنعت و جامعه قرار گیرد. هم دانشگاه با تغییر نسل‌های خود دارد به سمت حکمرانی حرکت می‌کند و هم حکمرانی دارد به سمت دانشگاه حرکت می‌کند و ما این را به فال نیک می‌گیریم.

دکتر سیدعباس احمدی

دکتر سید عباس احمدی، دبیر شورای سیاستگذاری اولین کنفرانس ملی حکمرانی دانش مبنا؛ حکمرانی سرزمینی، درباره چرایی اختصاص عنوان همایش به حکمرانی سرزمینی گفت: حکمرانی در خلأ اتفاق نمی‌افتد و به بستر و زمینه نیاز دارد و سرزمین به عنوان مقدمه و پیش‌نیاز حکمرانی عمل می‌کند.

استاد دانشگاه تهران افزود: بر خلاف برخی تصورها درباره بی جان بودن سرزمین، لازم است بدانیم سرزمین موجودی زنده و دارای احساس و ادراک است و در برابر کنش‌های انسان واکنش نشان می‌دهد. سرزمین علاوه بر زنده بودن، هوشمند نیز است. بنابراین واکنش‌های سرزمین هوشمندانه و غیرقابل پیش‌بینی است. همچنین طبیعت و سرزمین، صبور و شکیباست و زود نسبت به رفتار انسان واکنش نشان نمی‌دهد.

دکتر احمدی با اشاره به برخی حوادث که در پی نامهربانی و تعرض به طبیعت تجربه شده است، توضیح داد: وقتی انسان به حریم طبیعت، رودخانه و جنگل و کوه و کویر تجاوز می‌کند و آن را به رسمیت نمی‌شناسد، واکنش‌های سرزمین را پس از مدتها از این تجاوز مشاهده می‌کنیم.

وی با بیان اینکه حکمرانی سرزمینی در مقیاس‌های محلی، ملی و فراملی تحقق پیدا می‌کند، خاطرنشان کرد: با این حال، اصالت با مقیاس ملی است و هر دو مقیاس فروملی و فراملی باید در خدمت منافع ملی قرار گیرند، همان الزامی که همواره در سیاست خارجی مورد تاکید قرار می‌دهیم.

شورای سیاستگذاری اولین کنفرانس ملی حکمرانی دانش مبنا؛ حکمرانی سرزمینی، افزود: حکمرانی سرزمینی از میان ارکان سه‌گانه تشکیل‌دهنده کشور، یعنی سرزمین، ملت و حکومت؛ به سرزمین و ملت توجه بیشتری دارد و حل مشکلات و چالش‌ها و معماهای موجود در فضای جغرافیای کشور در همه حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی غیره از اهداف حکمرانی سرزمینی است و هدف تحقق عدالت جغرافیایی در شهرها و استان‌ها نیز از اهداف مهم دیگر است.

وی با یادآوری برگزاری ۱۲ پیش‌نشست توسط کمیته‌های ۱۰ گانه این کنفرانس که با حضور اساتید، خبرگان، مدیران اجرایی و ذی‌نفعان حوزه حکمرانی در دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی، بیان داشت: ۱۳۰ مقاله در این کنفرانس پذیرش شده است که ۲۰ مقاله به صورت شفاهی ارائه می‌شود.