چاپ صفحه

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ حجت الاسلام عبد الامیر خطاط استاد جسته حوزه علمیه اصفهان در درس خارج خود که با موضوع «سبک زندگی» برگزار گردید به بیان ضرورت بحث از سبک زندگی پرداخت که در ادامه به آن اشاره می شود. سبک زندگی از موضوعاتی است که بحث و بررسی آن در عصر حاضر بسیار ضروری است؛ زیرا در پرتو گسترش ابزار ارتباطات جمعی، روابط آحاد جامعه با یکدیگر و حتی روابط آحاد ملت ها دچار پیشرفت روزافزون و پیچیدگی شده است که این ارتباطات در جای جای زندگی انسان ها اثرات شایان و چشمگیری دارد و نمی توان از آثار آن غافل شد. از این رو باید در عصر حاضر به بحث سبک زندگی توجه ویژه ای نمود. برخلاف آنکه در گذشته روابط، بسیط بوده و نیاز به بحث جدی پیرامون سبک زندگی وجود نداشته است، خصوصاً آنکه بین مردم و علما، آمد و شد وجود داشته و مردم از رفتار ایشان، روابط اجتماعی و سبک زندگی ار می آموختند. اما با کمال تأسف هر قدر از عصر گذشته به عصر حاضر نزدیک شده ایم، بحث از سبک زندگی تقلیل یافته و نگاه شایسته ای به آن نشده است که ریشۀ آن، دو علت ذیل می باشد: 1- نوع نگرش به بحث حجت در اصول فقه؛ وقتی«حجت»، در اصول فقه به «منجریت» و «معذریت» تعبیر می شود، دیگر نگاه ها از مستحبات و مکروهات خارج شده و بر واجبات و محرمات متمرکز می گردد، گو اینکه فقه فقط متکفل بیان واجبات و محرمات است. از این رو بسیاری از مباحث سبک زندگی که در دایرۀ مستحبات و مکروهات واقع می شود مورد غفلت قرار می گیرد. 2- مبنای «تسامح در ادلۀ سنن» و «روایات من بلغ» منجر شده تا به سبک زندگی و مباحث پیرامون آن، توجه نشود. مرحوم «ماممقانی» در کتاب «مرآة الکمال» بعد از بیان ضرورت بحث از آداب و سنن می فرماید: «كانت همم الفقهاء رضوان اللّه تعالى عليهم مصروفة غالبا إلى بيان الواجبات و المحرّمات، و لم يستوفوا لذلك ذكر الآداب و السنن و المكروهات، بحيث صارت جملة منها من المنسيّات، و جملة أخرى - بزعم من لا خبرة له - من المبتدعات» بنابراین، فقه شیعه با تمام پیشرفت های شایانی که داشته و دارد که با سایر علوم انسانی قابل مقایسه نیست، اما هماره از نقاط ضعف آن، عدم پرداختن به سبک زندگی می باشد که باید با دقت های فقهی و توجه خاص به این موضوع، این ضعف نیز جبران شود. از این رو اگر در علم اصول فقه، «حجت» به «هر امر معتبری» تبدیل شود، محذوریت های بسیاری مرتفع شده و بسیاری از روایات که چون «منجزیت» و «معذریت» در آنها معنا ندارد، به کار می آیند؛ مانند روایات تفسیری، عقائدی، اخلاقی و... که منجز یا معذر بودن در آنها بی معناست. اما اگر با دید معتبر بودن و اینکه عقلا به امور معتبر اعم از منجز و معذر توجه می کنند به این روایات نگریسته شود، دیگر از ثمرات و آثار آن روایات محروم نخواهیم شد. لازم به ذکر است که یکی از عوامل محجوریت قرآن، نوع نگرش به «حجت» در اصول است. این نوع نگاه به حجت، سبب می شود تا صرفاً به آیاتی نگریسته شود که جنبۀ فقهی دارند، ازا ین رو از آیاتی که در قالب قصص به تربیت و تعلیم پرداخته غفلت می‌شود.

منابع مرتبط به سبک زندگی

با توجه به آنچه بیان شد، بحث سبک زندگی به گونه ای که شایسته آن باشد مورد توجه فقها قرار نگرفته و به طور مستقل و منسجم از آن بحث نشده است و صرفاً به مناسب در هر باب فقهی تحت عنوان «آداب» به اموری پرداخته اند که در «سبک زندگی» مورد استفاده قرار می گیرد. برخی از علما کتاب های مستقلی را به نگارش در آورده اند که معمولاً تحت عنوان «آداب» بوده که در آن از دقت های و ظرافت های فقهی استفاده نشده است تا بتوان از آن عنوان یک کتاب مستقل فقهی نام برد. با توجه به آنچه بیان شد شایسته است به برخی منابع مستقل و غیر مستقل که در بحث «سبک زندگی» و پیشبرد آن مؤثر است اشاره شود که به بیان ذیل می باشد:

کُتُب مستقل

1. الآداب الدينية للخزانة المعينية؛ این کتاب، نگاشتۀ مرحوم طبرسی، نویسندۀ تفسیر «مجمع البیان» است که چهارده فصل دارد. فصل نخست به آداب پوشش پرداخته و فصل آخر به آداب ختم قرآن.
2. مکارم الاخلاق و معالم الاعلاق؛ این کتاب نگاشتۀ فرزند مرحوم طبرسی، «رضی الدین، الفضل بن الحسن بن الفضل الطبرسی» بوده که بنابر فرمایش آغابزرگ طهرانی به نقل از علامه حلی، این کتاب تکمه ای بر کتاب «الآداب الدینیة» است. کتاب مذکور، دوازده باب دارد که باب نخست آن، به آفرینش پیامبر، اخلاق و سایر احوالات ایشان پرداخته است. باب آخر در رابطه با نوادر است که هفت فصل دارد.
3. مشکات الانوار؛ این کتاب نگاشتۀ «علی بن الفضل بن الحسن بن الفضل الطبرسی»، فرزند رضی الدین طبرسی و نوۀ مرحوم طبرسی است که تکملۀ کتاب مکارم الاخلاق پدرش می¬باشد. این کتاب، ده باب دارد که باب اول در رابطه با ایمان و اسلام بوده و باب آخر به متفرقات، متعلق است.
4. کتاب الآداب شهید ثانی.
5. کتاب الآداب محمد بن جریر بن رستم طبری.
6. مرآة الکمال مامقانی.
7. حلیة المتقین علامه¬مجلسی.
8. مفاتیح الحیاة آیت¬الله جوادی.
9. محاسن برقی.
10. خصال شیخ صدوق.

کُتُب غیر مستقل

این کتب، به بخشی از آداب پرداخته و معمولاً به مناسبتی متذکر آداب شده اند که بیان برخی از آن کتب به قرار ذیل است:

1. مرحوم کلینی در کتاب «کافی»، سه کتاب پیرامون آداب ایجاد کرده که به شرح ذیل است:

الف) «کتاب العشرة»؛ این کتاب به آداب معاشرت پرداخته است که سی باب دارد؛ باب نخست آن به «معاشرت های واجب» پرداخته و باب آخر آن، باب «نهی از سوزاندن کاغذهای» نوشته شده است. ب) «کتاب الزیّ و التجمّل و المروءة»؛ این کتاب شصت باب دارد که باب نخست آن مرتبط به «خودآرایی و آشکار ساختن نعمت» است و باب آخر به «کراهت تنها خوابیدن» می پردازد. ت) «کتاب الدواجِن»؛ این کتاب در رابطه با حیوانات است که سیزده باب داشته و باب اول به بیان ارتباط «چهارپا و مرکوب» است و باب آخر به کراهت ایجاد «نزاع و شر بین حیوانات» اشاره دارد.

2. مرحوم شیخ حر عاملی در «وسائل الشیعه»، در ذیل «کتاب الحج»، سه باب «آداب السفر الی الحج و غیره»، باب «احکام الدواب فی السفر و غیره» و باب «احکام العشرة فی السفر و الحضر» را ایجاد کرده اند.
3. محدث نوری در کتاب «مستدرک الوسائل» مانند شیخ حر عاملی، رفتار کرده است.
4. مرحوم فیض کاشانی در کتاب «الوافی» در ذیل تتمۀ کتاب «الکفر و ایمان» بابی را تحت عنوان «ما يجب على المؤمن من الحقوق في المعاشرات» ایجاد کرده اند. همچنین وی کتاب «الشافي في العقائد و الأخلاق و الأحکام» را نیز در جهت آداب و اخلاق نگاشته است.
علامه مجلسی در کتاب «بحار الانوار» سه جلد 71، 72، 73 و 92 را در جهت آداب و اخلاق نگاشته اند که در جلد 92 تکمله ای بر سه جلد دیگر است.