آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست استاد برجسته در خارج حوزه علمیه قم در نشستی مطرح کرد؛
قرآن و استنباط نظام‌های کلان اسلامی/ مخالفت فقه با انحصار ثروت و نظام تک طبقه ای
آیت‌الله علیدوست در نشستی علمی در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به ظرفیت قرآن در استنباط نظام‌های کلان اسلامی پرداخت و تأکید کرد که قرآن دارای ظرفیت فراوانی برای استنباط نظام‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی اسلام است و تنها به احکام اتمیک محدود نمی‌شود.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ نشست علمی «ظرفیت‌شناسی قرآن در پیوند با استنباط نظام‌های کلان اسلامی» سه‌شنبه ۲۶ فروردین ماه سال جاری با حضور و سخنرانی آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه برگزار شد. آیت‌الله علیدوست در این نشست با اشاره به نامه ۶۹ نهج‌البلاغه حضرت امیر (ع) اظهار کرد: آن حضرت(ع) فرمودند: «وَ تَمَسَّکْ بِحَبْلِ الْقُرْآنِ وَ [انْتَصِحْهُ] اسْتَنْصِحْهُ وَ أَحِلَّ حَلَالَهُ وَ حَرِّمْ حَرَامَهُ» همچنین آن حضرت فرمود: «أَلاَ أُخْبِرُکُمْ بِالْفَقِیهِ حَقِّ اَلْفَقِیهِ مَنْ لَمْ یُقَنِّطِ اَلنَّاسَ مِنْ رَحْمَةِ اَللَّهِ وَ لَمْ یُؤْمِنْهُمْ مِنْ عَذَابِ اَللَّهِ وَ لَمْ یُرَخِّصْ لَهُمْ فِی مَعَاصِی اَللَّهِ وَ لَمْ یَتْرُکِ اَلْقُرْآنَ رَغْبَةً عَنْهُ إِلَی غَیْرِهِ أَلاَ لاَ خَیْرَ فِی عِلْمٍ لَیْسَ فِیهِ تَفَهُّمٌ أَلاَ لاَ خَیْرَ فِی قِرَاءَةٍ لَیْسَ فِیهَا تَدَبُّرٌ…»، این حدیث از باب مدینة العلم بودنِ امام علی (ع) بود. عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه ادامه داد: بحث امروز می تواند شروع خوبی باشد و قطعاً ظرفیت یک جلد کتاب، یک رساله، یک پایان نامه و یک پژوهش را دارد؛ اولی الناس و اولی النهادها است و همین پژوهشکده برای این کار است اما در یک جمله مدعا این است که قرآن در ارتباط با نظام‌های کلان اسلامی و استنباط نظام ظرفیت فراوانی دارد؛ پس اگر ما در روایات اهل بیت (ع) ظرفیت عظیمی در ارتباط با استنباط احکام و قواعد در قرآن می بینیم یعنی این دو اگر مقایسه شود مکمل یکدیگر می‌شوند؛ نقش عمده را روایات بازی می‌کنند و دیگری منبع استنباط نظام‌های کلان اسلامی قرآن است که مطرح می شود. وی افزود: ادعا «ظرفیت‌شناسی قرآن در پیوند با استنباط نظام‌های کلان اسلامی» است و البته هر قدر که بتوانیم آن را ثابت کنیم اما من بعد از این ادعا سه مطلب و پرسش را مطرح می‌کنم؛ نخست اینکه اصلا نظام یعنی چه؟ کلمه نظام را بسیار به کار می برند و گاه در دو تا سه معنای متفاوت؛ اگر سوال کنند که شریعت ما نظام دارد یا ندارد، اعم نظام اقتصادی، نظام سیاسی، نظام خانواده، نظام فرهنگی، نظام روابط فرهنگی؟ اصلا نظام چیست؟ در پاسخ به این پرسش، اول باید گفت که نظام چه چیزهایی نیست تا مفهوم مشخص شود تا بعد بتوانیم بگوییم که نظام چه چیزهایی هست و شامل چه مواردی می شود. منظور از نظام احکام اتمی نیست، مکاسب را نگاه کنید، وقتی مکاسب را ببینیم مملو از احکام است، تحریرالوسیله، منهاج الصالحین، عروة الوثقی و … که کتاب‌های احکام هستند و اما هیچ‌کدام مدعای ارایه نظام نیستند، بنابراین نظام احکام جزیره ای و اتمیک نیست. آیت‌الله علیدوست تصریح کرد: مساله دوم که مطرح می‌شود اینکه آیا نظام همان قواعد کلان است؟ کتاب‌های بسیاری داریم؛ منظور از نظام، قواعد هم نیست. مساله سوم اینکه آیا نظام همان مقاصد شریعت است؟ اهداف کلان شارعه در بحث رُسُل، نزول کتاب و تشریع مقررات است؛ اگر قرآن را باز کنیم می‌بینیم که بارها بیان می کند به چه دلیل پیامبران را فرستاده شدند؛ خداوند در این رابطه می‌فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ»؛ این موارد آیات مُبَیّن اهداف عالیه شریعت که همان مقاصدالشریعه است مطرح می کند، اما آیا نظام همان مقاصد است؟ آیا همان اهدافِ کلان است؟ چنین نیست. رئیس انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه قم گفت: مساله چهارم اینکه آیا نظام همان علل‌الشرایع است که در روایات ما هست؟ نماز و روزه برای چه؟ حج برای چه؟ قرآن وقتی حج را مطرح می کند، می گوید: «جَعَلَ اللَّهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیَامًا لِلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْیَ وَالْقَلَائِدَ ۚ ذَٰلِکَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَأَنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ»؛ این موارد ادله مبین علل‌الشرایع هستند، فرق علل با مقاصد آن است که آن کلان و دیگری ریز و جزئیات است، بنابراین، در این بحث چهار مورد ریز و جزئیات را گفتم که نظام شامل آن چهار مورد یعنی احکام، قواعد، مقاصد و اهداف عالیه، علل الشرایع نمی شود؛ پس باید مورد پنجمی را پیدا کنیم که بشود اسم آن را نظام و سیستم گذاشت. این مورد با مثال روشن می شود، اگر از شما سوال کنند که نظام اقتصادی اسلام چیست؟ آیا کاپیتالیسم است؟ آیا سوسیالیسم است؟ آیا نظام تلفیقی از این دو است؟ یا اینکه خود اسلام، نظامی دارد که آن احکام و قواعدش می خواهد آن نظام را درست کند که تازه وقتی نظام درست شد به اهداف شارع نزدیک شویم؟ آیت الله علیدوست افزود: نظام از احکام اتمیک و قواعد که خودش فقه و شریعت است به نظام می‌رسد و برای مثال نظام اقتصادی و از نظام به اهداف و مقاصد می رسد، مقاصد در راس هرم است، قبل از مقاصد نظام است و قبل از نظام، احکام اتمیک و قواعد است البته گاهی از احکام به نظام و مقاصد می رسیم و گاهی برعکس؛ یعنی اول مقاصد شارع را پیدا می کنیم و از طریق مقاصد آن نظامی که می خواهیم مثلا نظام اقتصادی را به دست می‌آوریم و بعد احکام را از آن نظام استنباط می کنیم و در واقع هر دو این موارد امکان‌پذیر است. عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه در ادامه گفت: وقتی می گوییم «ظرفیت‌شناسی قرآن در پیوند با استنباط نظام‌های کلان اسلامی»؛ منظور از نظام، یک سیستم است؛ مثل بند تسبیح که می‌آید و احکام را کنار یکدیگر قرار می‌دهد و ما را به یک قرار می رساند، در مثال اقتصادی می‌توان به آیه هفتم سوره «حشر» اشاره کرد که خداوند می‌فرماید: «مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَی فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَی وَالْیَتَامَی وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ کَیْ لَا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیَاءِ مِنْکُمْ وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ» (آنچه را که خدا از اموال کافران دیار به رسول خود غنیمت داد آن متعلق به خدا و رسول و (ائمه) خویشاوندان رسول و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان (ایشان) است. این حکم برای آن است که غنایم، دولت توانگران را نیفزاید (بلکه به مبلغان دین و فقیران اسلام تخصیص یابد) و شما آنچه رسول حق دستور دهد (و منع یا عطا کند) بگیرید و هر چه نهی کند واگذارید و از خدا بترسید که عقاب خدا بسیار سخت است).