به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، همایش بین‌المللی علوم انسانی اسلامی روز یکشنبه ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۳ با حضور دانشجویان و نخبگان علمی از ۱۱ کشور جهان در در سالن همایش‌های بین‌المللی صدا و سیما به همت دانشگاه جامع امام حسین (علیه السلام) برگزار شد. شرکت‌کنندگانی از کشورهای عراق، پاکستان، تونس، ترکیه، اردن، هند، افغانستان، اندونزی، لبنان، مالزی و آفریقای جنوبی در این گردهمایی علمی حضور یافتند.

آغاز مراسم با تلاوت آیاتی از قرآن کریم همراه بود. پس از آن، بیانات مهم رهبر معظم انقلاب اسلامی پیرامون ضرورت تحول در علوم انسانی و تأکید بر «تولید علم بومی» که در سال ۱۳۹۷ ایراد شده بود، برای حاضران پخش شد. رهبر انقلاب در این سخنان با نقد وابستگی به نظریه‌های غربی در علوم انسانی، خواستار بازاندیشی جدی در این حوزه از منظر اسلامی شدند.

در ادامه همایش بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، دکتر حمید بالایی، دبیر علمی همایش، به ارائه گزارشی از فعالیت‌های دانشگاه امام حسین(ع) و دبیرخانه همایش پرداخت.

حسنی آهنگر: تمدن اسلامی بدون تربیت کارگزار انقلابی شکل نمی‌گیرد

سپس دکتر محمدرضا حسنی آهنگر، رئیس دانشگاه جامع امام حسین (ع)، با تأکید بر نقش علوم انسانی در تمدن‌سازی اسلامی اظهار داشت: «اگر بناست تمدن اسلامی شکل بگیرد، دو امر کلیدی یعنی تولید نظام‌های انقلابی و تربیت کارگزاران انقلابی باید محقق شود، چراکه ما به دنبال ساخت یک تاریخ تازه و تمدنی نو هستیم.»

وی با اشاره به موانع پیش‌رو، افزود: «در تحقق این دو محور دچار ضعف بوده‌ایم و همین امر باعث انحراف در مسیر تمدن‌سازی شده است. نباید ساده‌انگارانه با این مسئله برخورد کنیم؛ بلکه باید دین الهی و کتاب قرآن را مبنا قرار دهیم و سخنان امامین انقلاب را به عنوان ترجمه عملی آیات الهی الگو قرار دهیم.»

رئیس دانشگاه جامع امام حسین (ع) در پایان با تأکید بر ضرورت اقدام عملی، تصریح کرد: «کشور نیازمند یک تحول بنیادین است که این تحول باید از حوزه علوم انسانی آغاز شود. رسیدن به الگوی اجرایی اسلامی و ارائه آن به جهان، وظیفه‌ای است که باید از دل معارف اسلامی و رهنمودهای رهبران انقلاب استخراج شود.»

قالیباف: اسلامی شدن و مردمی شدن؛ دو بال حرکت تمدنی در اندیشه امام(ره)

در ادامه این همایش محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، با تبریک دهه کرامت و ولادت امام رضا(ع)، بر نقش بنیادین علوم انسانی اسلامی در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی تأکید کرد.

قالیباف در سخنان خود با اشاره به آیه ۹ سوره زمر، تأکید کرد که علم زمانی مؤثر و راه‌گشا است که جهت‌دار و برخاسته از جهان‌بینی توحیدی باشد. وی با گرامی‌داشت یاد شهید مرتضی مطهری، گفت: اندیشه بازاندیشی و بازسازی علوم انسانی بر پایه معارف اسلامی، ریشه در نگاه عمیق و آینده‌نگرانه‌ی مطهری دارد.

رئیس مجلس شورای اسلامی با اشاره به گذشت بیش از چهار دهه از پیروزی انقلاب، دو عامل «پایبندی به معارف اسلامی» و «تجربه حکمرانی» را عناصر اصلی تحول در علوم انسانی برشمرد و افزود: علوم انسانی اسلامی فقط محصول برداشت نظری از اسلام نیست، بلکه باید حاصل تجربه زیسته و تحلیل دقیق وضعیت موجود باشد تا راهکارهای عملی برای حل مسائل مردم ارائه دهد.

وی با بیان اینکه در چله دوم انقلاب، بیش از هر زمان به علوم انسانی اسلامی نیاز داریم، خاطرنشان کرد: یکی برای سامان دادن به زیست عمومی مردم و دیگری برای ارتقاء حکمرانی بر اساس ارزش‌های دینی. اما متأسفانه در سال‌های گذشته، بیشتر درگیر بحث‌های انتزاعی درباره اثبات یا انکار علوم انسانی اسلامی بوده‌ایم تا تولید راه‌حل‌های واقعی برای مسائل مردم.

قالیباف، علوم انسانی اسلامی را یکی از اصلی‌ترین ابزارهای عبور کشور از وضعیت ناکارآمدی فعلی دانست و هشدار داد: اگر این علوم نتوانند در شناخت و حل مسائل جامعه و حکومت نقش ایفا کنند، به علمی غیرمفید تبدیل خواهند شد و مورد اقبال عمومی قرار نمی‌گیرند.

وی تأکید کرد: تنها در صورتی که علوم انسانی اسلامی به گفتمان عمومی تبدیل شود، مردم و نظام حکمرانی آن را به‌طور جدی دنبال خواهند کرد. برای این منظور باید فضای رقابت ایده‌ها فراهم شده و پژوهش‌هایی که به حل مسائل مردم نزدیک‌ترند، در اولویت قرار گیرند.

قالیباف با انتقاد از رویکردهای افراطی و تفریطی در مواجهه با علوم انسانی اسلامی، گفت: این پروژه شکست‌خورده نیست بلکه مسیری ناتمام است که باید با دقت و مسئولیت‌پذیری دنبال شود. وی همچنین بر ضرورت رونق تفکر و اندیشه‌ورزی در کشور تأکید کرد و آن را پایه اصلی عقلانیت اسلامی دانست.

وی با اشاره به تأکید رهبر معظم انقلاب بر احیای نهضت علمی و خیزش جدید علمی، تصریح کرد: کاهش شتاب علمی کشور و مغفول ماندن جایگاه علوم انسانی در پیشرفت ملی، از دلایل این مطالبه رهبر انقلاب است. تجربه چهار دهه حکمرانی باید به‌عنوان منبعی برای تولید دانش علوم انسانی مورد توجه قرار گیرد، نه توجیه‌گر عملکردها.

قالیباف در پایان اظهار داشت: اگر خواهان حکمرانی دینی کارآمد هستیم، باید به «مدیریت علم و حکمرانی علم» توجه ویژه داشته باشیم. به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور با تأکید بر علوم انسانی اسلامی، باید با هدف پاسخ به نبرد تمدنی و شناختی امروز صورت گیرد، نه صرفاً تولید یک سند اداری دیگر.

وی تأکید کرد: مجلس شورای اسلامی آماده حمایت و همکاری کامل با جریان نخبگانی علوم انسانی اسلامی برای تحقق این اهداف تمدنی است.

بحران جامعه شناسی غربی در پرتو رویکرد اسلامی به علوم اجتماعی

در ادامه همایش، پروفسور طلال اطریسی (Professor Talal Atrissi)، جامعه‌شناس و اندیشمند برجسته لبنانی، در سخنرانی با موضوع The Crisis of Western Sociology in Light of the Islamic Approach to Social Sciences (بحران جامعه‌شناسی غربی در پرتو رویکرد اسلامی به علوم اجتماعی) به تبیین ابعاد گوناگون بحران معرفتی و فلسفی در جامعه‌شناسی غربی پرداخت.

حاجی صادقی: لزوم بازسازی علوم انسانی بر مبنای انسان‌شناسی قرآنی

سخنران بعدی  همایش حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالله حاجی‌صادقی، نماینده ولی‌فقیه در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود که به نسبت اسلام با علوم انسانی و سیاست پرداخت و تأکید کرد: هر مکتب فکری، اگر در پی هدایت انسان به سمت کمال نهایی اوست، باید تصویری دقیق و واقعی از انسان ارائه دهد. به گفته وی، سعادت انسانی تنها در پرتو شناخت صحیح انسان ممکن است.

وی با تصریح بر اینکه اسلام بر مبنای انسان‌شناسی خاصی علوم انسانی خود را سامان می‌دهد، افزود: انسان‌شناسی قرآنی، نقطه آغاز حرکت به‌سوی اسلامی‌سازی علوم انسانی است و اگر این تلقی درست نباشد، سایر بخش‌های این علوم نیز با مبانی دینی سازگار نخواهند بود.

حاجی‌صادقی با طرح سه پرسش کلیدی در حوزه انسان‌شناسی اسلامی گفت: جایگاه انسان در نظام آفرینش، معنای سعادت او و مسیر دستیابی به این سعادت، سه سؤال بنیادینی هستند که باید مبنای شکل‌گیری علوم انسانی اسلامی قرار گیرند.

وی سپس با مرور سرفصل‌های اصلی انسان‌شناسی قرآنی، تأکید کرد: قرآن، انسان را موجودی دوساحتی می‌داند که هم حامل روح الهی و هم برخوردار از جسم خاکی است. به همین دلیل، انسان دارای تمایلات و نیازهایی متنوع است و باید به هر دو ساحت او توجه شود.

نماینده ولی‌فقیه در سپاه با اشاره به آیات قرآن و کلام امیرالمؤمنین(ع)، عقل را مهم‌ترین ویژگی انسان دانست و افزود: عقلانیت، بنیان پذیرش وحی و هدایت الهی است. در نگاه قرآن، انسان نه‌تنها موجودی هدفمند و دارای غایت است، بلکه آزادی در انتخاب نیز دارد؛ آزادی‌ای که با مسئولیت و حساب‌رسی همراه است.

وی یکی از آموزه‌های مهم قرآن را ابدی بودن انسان دانست و خاطرنشان کرد: مرگ پایان انسان نیست، بلکه آغاز مرحله‌ای تازه از حیات اوست. همین امر سبب می‌شود که دنیا ارزش فراوانی پیدا کند؛ زیرا عرصه ساختن ابدیت انسان است.

حاجی‌صادقی در ادامه گفت: انسان از آن جهت که روحی نامتناهی دارد، هیچ‌گاه با امور مادی قانع نمی‌شود و تنها با ارتباط با خدای متعال به آرامش می‌رسد. همین ویژگی، پایه و اساس نیاز بشر به دین و هدایت الهی است.

وی در ادامه تصریح کرد: اسلام در حوزه علوم انسانی صرفاً نگاه انتقادی یا تکمیلی به مکاتب غربی ندارد، بلکه نگاه تأسیسی دارد. بر همین اساس، برای طراحی حکمرانی و نظامات اجتماعی بر پایه اسلام، باید علوم انسانی را با تکیه بر انسان‌شناسی قرآنی بازسازی کرد.

برگزاری چهار پنل تخصصی با حضور اساتید برجسته جهان اسلام

در ادامه همایش چهار پنل تخصصی با محورهای متنوع و با حضور اندیشمندانی از کشورهای مختلف جهان اسلام برگزار شد.

در این پنل‌ها که با هدف تعمیق مباحث علمی و تبادل نظر میان اندیشمندان مسلمان برگزار شد، موضوعات محوری همچون مبانی اسلامی، حکمرانی و دیپلماسی علمی، فرهنگ اسلامی و حکمرانی تربیتی، و وحدت علمی در جهان اسلام مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

در پنل «مبانی اسلامی» که با ریاست آیت‌الله محمدحسین ملک‌زاده برگزار شد، اساتیدی از کشورهای ترکیه و تونس به ارائه دیدگاه‌های خود پیرامون مبانی علوم انسانی و اجتماعی اسلامی پرداختند.

پنل «حقوق، اقتصاد و مدیریت» با موضوع حکمرانی و دیپلماسی علمی، به ریاست آیت‌الله عباس کعبی و با مشارکت اساتیدی از عراق، آفریقای جنوبی و تونس برگزار شد.

همچنین در پنل «فرهنگ و تعلیم و تربیت» به ریاست حجت‌الاسلام پارسانیا، اساتیدی از اندونزی، مالزی، عراق و لبنان مباحث خود را در محور فرهنگ اسلامی و حکمرانی تربیتی ارائه کردند.

در نهایت، پنل «سیاست» با موضوع وحدت و همگرایی علمی کشورهای جهان اسلام به ریاست حجت‌الاسلام حاجی صادقی و با حضور اساتیدی از پاکستان، هند، افغانستان، تونس و اردن برگزار شد.

این نشست‌های تخصصی فرصتی مغتنم برای تقویت همکاری‌های علمی جهان اسلام و تبیین دیدگاه‌های مشترک در حوزه علوم انسانی اسلامی فراهم آورد.

نقدی: راه نجات بشر از مسیر شناخت الهی می‌گذرد

در بعد از ظهر همایش بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، سردار محمدرضا نقدی، معاون هماهنگ‌کننده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، با تأکید بر لزوم بازخوانی بنیان‌های معرفتی علوم انسانی، گفت: حقیقت هستی قابل اختراع نیست، بلکه باید آن را کشف کرد و این امر تنها از مسیر شناخت خالق ممکن است.

وی با اشاره به ناکارآمدی علوم مادی در تبیین ابعاد معنوی و غیرکمی زندگی بشر، تصریح کرد: علوم تجربی تنها در حوزه‌هایی چون دما و فشار پاسخ‌گو هستند، اما برای طراحی سبک زندگی، باید به قوانین هستی که توسط خداوند مقرر شده‌اند، مراجعه کرد. او افزود: همان‌طور که ساخت هواپیما بدون شناخت قوانین طبیعت ممکن نیست، شکل‌دهی به زندگی سالم نیز بدون پیروی از سنت‌های الهی به بن‌بست می‌رسد.

سردار نقدی با بیان اینکه سبک زندگی صحیح بر مبنای هدایت الهی بنا می‌شود، خاطرنشان کرد: خداوند در هر جامعه‌ای راهنمایی را قرار داده و ما باید راه زیستن را از آن‌ها بیاموزیم. او با اشاره به نتایج انتخاب‌های نادرست بشر در چند دهه گذشته، گفت: امروز حتی یک فرد عادی هم می‌تواند در بازار و جامعه، آثار انحراف از راه هدایت الهی را مشاهده کند؛ دیگر نیازی به تحلیل‌های پیچیده فلسفی نیست.

در بخش دیگری از سخنان خود، معاون هماهنگ‌کننده سپاه به وضعیت غزه اشاره کرد و افزود: ویرانی دانشگاه‌ها، مدارس و بیمارستان‌ها و شهادت ده‌ها هزار کودک در نتیجه حملات رژیم صهیونیستی، محصول علومی است که در خدمت قدرت‌های سکولار درآمده‌اند. به گفته او، این فاجعه انسانی نه تنها بی‌پشتوانه اخلاقی و فلسفی است، بلکه نشانگر سقوط یک منظومه علمی است که نتوانسته در برابر ظلم ایستادگی کند.

او در ادامه با نقد ساختار اقتصادی غرب، تأکید کرد: کشوری مانند آمریکا با وجود تولید ناخالص داخلی بالا، به دلیل بدهی‌های انباشته و استثمار منابع سایر کشورها، ورشکسته است. نقدی با بیان اینکه علم اقتصاد سکولار قادر به رفع فقر و نابرابری نیست، گفت: کشوری که نیمی از شیلات خود را وارد می‌کند، با وجود منابع فراوان، الگوی موفقی برای سایر ملت‌ها نخواهد بود.

سردار نقدی در پایان با انتقاد از عملکرد علم سکولار در حوزه‌های رسانه، اخلاق و سیاست، خاطرنشان کرد: آمریکا با وجود بهره‌مندی از بزرگ‌ترین شبکه‌های تبلیغاتی، به منفورترین کشور جهان تبدیل شده است. او تأکید کرد: علم سکولار در پاسخ به نیازهای بنیادین بشر ناکام مانده و تنها راه برون‌رفت از بحران‌های امروز، بازگشت به علم مبتنی بر معرفت الهی است.

در پایان همایش نیز از برترین مقالات ارسال‌شده به دبیرخانه همایش تقدیر به عمل آمد و از نویسندگان آن‌ها با اهدای لوح سپاس و جوایزی تجلیل شد.