به گزارش خبرنگار پایگاه خبری علوم انسانی مفتاح، به نقل از شهرآرا نیوز؛ چهارمین نشست از سلسله نشست های تخصصی «نسبت دین و حوزه های علمیه با موسیقی» با موضوع «جایگاه فقه و حوزه های علمیه در حکمرانی موسیقی» به همت اداره فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با همکاری پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر برگزار شد. در این نشست، آیت االله سید مجتبی نورمفیدی، رئیس پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر، به عنوان سخنران اصلی و محمدجواد استادی، رئیس اداره فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی به عنوان دبیر علمی حضور داشتند. این سلسله نشست ها در راستای واکاوی علمی و فقهی مسئله موسیقی و نسبت آن با دین، فرهنگ و جامعه اسلامی طراحی شده و هدف آن فراهم کردن بستری برای گفت وگوی عالمانه میان حوزه های علمیه، دانشگاهیان و فعالان عرصه هنر است.

موسیقی؛ از سنت تاریخی تا زندگی روزمره معاصر

آیت االله نورمفیدی با اشاره به پیشینه هنر موسیقی در تاریخ اسلام بیان کرد: از دوران خلافت بنی امیه، موسیقی به صورت عمومی تر وارد جامعه شد و امروز شرایط کاملا متفاوتی دارد. موسیقی دیگر یک انتخاب فردی یا محدود به مجالس خاص نیست، بلکه با پیشرفت فناوری در تار و پود زندگی روزمره حضور دارد و لحظه ای نمی توان آن را نادیده گرفت.  وی با تأکید بر تغییر جایگاه موسیقی از گذشته تا امروز افزود: دگرگونی تاریخی نشان می دهد که نمی توان نسبت به موسیقی بی اعتنا بود. حوزه های علمیه و نظام فقهی باید این تغییرات را بشناسند و پاسخ متناسب ارائه دهند. همچنین، ورود فناوری به عرصه موسیقی سبب شکل گیری گونه ها، سبک ها و کارکردهای متنوعی شده که بررسی فقهی و حکمرانی آن را پیچیده تر ساخته است.

کارکردهای موسیقی در حوزه های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی

رئیس پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر در ادامه به کارکردهای چندوجهی موسیقی اشاره کرد و گفت: امروز موسیقی پیوندی عمیق با اقتصاد، سیاست، فرهنگ و اجتماع دارد. در حوزه اقتصادی، این هنر برای گروهی اشتغال ایجاد می کند؛ در حوزه فرهنگ، موسیقی به ابزار روایتگری بدل شده است و در شکل دهی به هویت نسل های جدید نقش دارد. وی افزود: موسیقی می تواند دو کارکرد متضاد داشته باشد؛ از یک سو خشونت و هیجانات منفی را ترویج کند و از سوی دیگر، امید، آرامش و هم بستگی اجتماعی بیافریند. نمونه بارز آن در جنگ دوازده روزه مشاهده شد که برخی هنرمندان متعهد با تولید آثار موسیقایی ارزشی و حماسی، در تقویت روحیه مردم و به ویژه نسل Z تأثیرگذار بودند. به گفته آیت االله نورمفیدی، بدون درک دقیق کارکردهای موسیقی در جامعه، مدیران و سیاست گذاران نمی توانند برنامه ای کارآمد برای هدایت و تنظیم این حوزه طراحی کنند.  آیت االله نورمفیدی در بخش دیگری از سخنان خود، با تعریف حکمرانی به عنوان مجموعه ای از سطوح سیاست گذاری، قانون گذاری، اجرا و نظارت، بیان کرد: نظام جمهوری اسلامی به عنوان نظامی مبتنی بر فقه و احکام شرعی، باید جایگاه موسیقی را در هر چهار سطح بررسی کند.  وی در تشریح نقش حوزه های علمیه در سیاست گذاری گفت: هسته نخست سیاست گذاری در حوزه های علمیه، استنباط فقهی است. در طول تاریخ، فقها در مواجهه با موسیقی دیدگاه های متفاوتی داشته اند. برخی آن را مطلقا حرام دانسته اند، در حالی که برخی دیگر با بررسی روایات و عدلیه فقهی، قائل به تفکیک و جواز فعالیت در موارد خاص بوده اند.

تنوع دیدگاه های فقهی درباره موسیقی

رئیس پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر با استناد به منابع فقهی توضیح داد: در کتاب وافی آمده است که شنیدن آوازهایی با مضامین بهشت، جهنم، زهد و احسان جایز است. بنابراین، دیدگاه ها در میان فقها متنوع است. در مجموع، آنچه اغلب حرام دانسته شده، موسیقی لهوی است؛ یعنی زمانی که شنونده در اثر موسیقی، اختیار عقل را از دست بدهد و دچار نوعی مستی و غفلت از یاد خدا شود. وی تأکید کرد: در اجتهاد فقهی و در حکمرانی دینی، معیار اصلی همچنان رجوع به عدلیه و استنباط اجتهادی است. این اصل باید راهنمای رویارویی حوزه های علمیه با همه پدیده ها از جمله موسیقی باشد. آیت االله نورمفیدی در جمع بندی سخنان خود بیان کرد: شناخت موسیقی در ابعاد مختلف و تبیین جایگاه آن در حکمرانی، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. بی توجهی به این مسئله، حوزه های علمیه را از ایفای نقش مؤثر در هدایت فرهنگی جامعه محروم می سازد. لازم است که گفت وگوی علمی و منظم میان عالمان دین و فعالان عرصه هنر ادامه یابد تا چهارچوبی دقیق برای سیاست گذاری، قانون گذاری و نظارت در حوزه موسیقی فراهم شود.

لزوم پیوند میان پژوهش و سیاست گذاری

در بخش پایانی نشست، محمدجواد استادی، دبیر علمی جلسه نیز با اشاره به اهداف برگزاری این سلسله نشست ها تأکید کرد: موضوع موسیقی در جامعه ما یک مسئله جاری و مبتلابه است که تنها با پژوهش های علمی نمی توان به آن پاسخ داد، بلکه باید میان پژوهش های حوزوی و اجتهاد پویا و فرایند سیاست گذاری فرهنگی پیوند برقرار شود تا تصمیم ها به واقعیت های اجتماعی نزدیک تر باشند. وی افزود: نشست «جایگاه فقه و حوزه نشست های علمیه در حکمرانی موسیقی» بار دیگر نشان داد که مسئله موسیقی، صرفا یک بحث هنری نیست، بلکه پدیده ای چندبعدی است که اقتصاد، فرهنگ، سیاست و اجتماع را دربرمی گیرد. در این میان، نقش حوزه های علمیه و فقه اسلامی در تنظیم و هدایت این عرصه، نقشی کلیدی و بنیادین است که تنها از مسیر اجتهاد علمی و حکمرانی هوشمندانه تحقق پذیر خواهد بود.