به گزارش خبرنگار پایگاه خبری علوم انسانی مفتاح، به نقل از خبرگزاری حوزه، آیت الله علی‌اکبر رشاد، رئیس و موسس پژوهشگاه در افتتاحیه همایش علوم انسانی اسلامی با عنوان «مکتب و سیره پیامبر اکرم، علوم انسانی انسان‌ساز و جامعه‌پرداز» که در موسسه دارالحدیث قم برگزار شد، با اشاره به سابقه مباحث مطرح‌شده در این همایش‌های سالانه بیان کرد: «در سال‌های گذشته موضوعاتی در حوزه علوم انسانی بیان کردیم. در سال ۱۳۹۹ ماهیت و هویت علوم انسانی را طرح کردیم، در سال ۱۴۰۰ فلسفه‌های مضاف به علوم را مطرح کردیم، در سال ۱۴۰۱ بایستگی‌های نگاشت نهادی در تولید علوم انسانی اسلامی را پیشنهاد دادیم، در سال ۱۴۰۲ فرهنگ انسان‌شناسی انضمامی یا علوم انسانی انضمامی را به عنوان موضوع ارائه قرار دادیم و در سال گذشته نقش مقاصد شریعت در تولید علوم انسانی اسلامی را تبیین کردیم.» عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی موضوع سال جاری را چنین تشریح کرد: امسال می‌خواهیم راجع به الگوی طبقه‌بندی علوم و آن علوم انسانی بحث کنیم. به هر حال طبقه‌بندی علوم و از جمله در این میان مجموعه‌ای از دانش‌ها را به عنوان علوم انسانی نامگذاری کردن، بر اساس دستگاه معرفتی خاصی است که قهراً قابل مطالعه است.

دو رویکرد پسینی و پیشینی در طبقه‌بندی علوم

رئیس و موسس پژوهشگاه با اشاره به دو رویکرد در طبقه‌بندی علوم اظهار داشت: اصولاً طبقه‌بندی علوم را باید جزو مباحث فلسفه علم تلقی کرد. می‌توان با دو رویکرد پسینی و پیشینی به این مسئله نگریست. یک بار علوم موجود و وضع موجود را محور قرار دهیم و بعد آن را مطالعه کنیم. بار دیگر با نگاهی پیشینی نه تاریخی بلکه منطقی و ناظر به مهندسی کلان معرفت انسان که باید و شاید باشد، به نتیجه برسیم و علوم را طور دیگری تعریف و بندی و رده‌بندی کنیم.

تعریف رویکرد پسینی

رئیس شورای حوزه های علمیه استان تهران رویکرد پسینی را این‌گونه تعریف کرد: در رویکرد پسینی، بیان وحدت و تمایز دانش‌های محقق موجود با یکدیگر مدنظر است. به تعبیر دقیق‌تر، ترسیم جغرافیای میراث معرفتی بشر و تعیین جایگاه هر گروه دانش و هر یک از دانش‌ها در میان هم‌دانشی‌ها بر اساس معیار یا معیارهای معین است.

تعریف رویکرد پیشینی

استاد رشاد در تعریف رویکرد پیشینی گفت: در رویکرد پیشینی، به منطق انسان و آنچه باید و مطلوب ماست توجه می‌شود. به عبارت کوتاه، مهندسی مطلوب معرفت مدنظر است. به تفصیل، عبارت است از صورت‌بندی هرم شبکه سان پویا و فرگشت‌یابنده مجموعه معارف از رهگذر سنجش مولفه‌های رکنی تکون‌بخش دانش‌ها با یکدیگر. صورت بندی یعنی طبقه بندی علم، هرم شبکه سان یعنی نسبت علوم با یکدیگر، پویا و فرگشت‌یابنده یعنی علوم را به گونه‌ای طبقه بندی کنیم که صرفا گزارش نباشد و جهت بخشی نیز در آن دخیل باشد و پویا و فرگشت‌یابنده( تکاملی) باشد و شامل همه‌ی علوم شود و با عبارت از رهگذر سنجش مولفه‌های رکنی تکون‌بخش دانش‌ها با یکدیگر به نظریه مبنا اشاره کردیم که همان پنج مولفه است.

نظریه مبنا: تناسب پنج مولفه رکنی

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به نظریه مبنا در الگوی پیشنهادی اشاره کرد و گفت: در مسئله ملاک وحدت و تمایز علوم، مبنایی داریم. بر این باوریم هر علمی پنج مولفه دارد: مبادی، موضوع، مسائل، منطق و غایت. هیچ یک از نظریه‌هایی که در مسئله ملاک وحدت و تمایز علم مطرح شده قابل دفاع نیست. عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی به نقد نظریه‌های رایج پرداخت و افزود: بعضی از این نظریه‌ها اصولاً در برخی علوم قابلیت تصدیق ندارند و هر یک موارد نقض دارند. نظریه‌ای که ارائه می‌دهیم بر این اساس است که اگر این پنج مولفه با هم تناسب و سازگاری داشته باشند، دستگاه معرفتی منسجمی شکل می‌گیرد که علم نامیده می‌شود. استاد رشاد در پایان در مورد کاربرد این نظریه گفت: اگر این منطق را بپذیریم، می‌توانیم مجموعه علوم را بر اساس معیار نسبت‌ها و مناسبات فاصله‌ای که سبب می‌شود در کنار هم باشند یا در گروهی قرار بگیرند، مشخص کنیم. به این ترتیب می‌توان الگوی جدیدی برای طبقه‌بندی علوم ارائه داد.