عدالت قضایی در اسلام به دو عنصر بستگی دارد نخست امنیت و دوم عدالت ثبوتی و اثباتی دستگاه قضا؛ یعنی زمانی که شخص از بیرون به دستگاه قضا نگاه می‌کند، احساس کند که به عدالت نزدیک تر است.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی به نقل از مدرسه تخصصی فقه نظام؛ آیت الله مهدی هادوی تهرانی در درس خارج «مکتب و نظام قضایی اسلام» به موضع هدف مکتب قضایی اسلام پرداخت و در این خصوص بیان کرد: بر اساس مقدمات نظریه اندیشه مدون، در هر حوزه مخصوصا مباحث قضایی با یک سیستمی مواجه می‌شویم که مشتمل بر فلسفه، فلسفه قضایی اسلام، اخلاق، اخلاق قضایی اسلامی (ناظر به تکوین) مکتب، مکتب قضایی اسلام، نظام و نظام قضایی اسلام (ناظر به تشریع) هستند.
اهداف مکتب قضایی
اهداف مکتب قضایی اسلام چیست؟ خداوند برای چه هدفی قضا را در جامعه اسلامی قرار داد؟ یکی از شئون معصوم علیه السلام، قضاوت است. این شأن برای فقیه جامعه الشرایط در زمان غیبت نیز ثابت است. هدف قضاوت در درون جامعه اسلامی، عدالت و نسبت به خارج از جامعه اسلامی، عرضه چهره عدالت گرای اسلامی می‌باشد. پذیرش این نکات لوازم زیادی را به همراه دارد.
همانگونه که در مباحث مکتب اقتصادی بیان شد، همه مکاتب اقتصادی به دنبال عدالت هستند و هر یک تفسیر متفاوتی از عدالت مطرح کرده است. تفسیر اسلام از عدالت اقتصادی این است که اولا تفاوتها و طبقات در جامعه وجود دارد دوما فاصله طبقات باید کنترل گردد. عدالت قضایی در اسلام به دو عنصر بستگی دارد نخست امنیت و دوم عدالت ثبوتی و اثباتی دستگاه قضا؛ یعنی زمانی که شخص از بیرون به دستگاه قضا نگاه می‌کند، احساس کند که به عدالت نزدیک تر است.
تحقق امنیت
این استاد درس خارج در ادامه بیانات خود اظهار داشت: تحقق امنیت در جامعه به تأمین حقوق شهروندی است که با چهار مشخصه تحقق پیدا می‌کند. خداوند متعال امنیت را به عنوان یکی از بزرگترین نعمتها معرفی کرده است. امنیت در فارسی یا معادل آن در زبانهای دیگر، به معنای حالتی است که شخص علاوه بر اینکه احساس خطر ندارد بلکه آرامشی دارد.
امنیت در آیات قرآن
خداوند در سوره مبارکه قریش در این خصوص بیان می‌کند: «الَّذی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَ آمَنَهُمْ مِنْ خَوْف».[۱] همان کس که آنها را از گرسنگى نجات داد و از ترس و ناامنى ایمن ساخت. جمله «أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ» اشاره به بعد اقتصادی مردم دارد در کنار «آمَنَهُمْ مِنْ خَوْف» مطرح شده است. یعنی همان گونه که نحات از گرسنگی از یک نعمت خداوند است، ایمان و آرامش از خوف نیز یک نعمت بزرگ الهی است.
اگر انسان بیشترین امکانات اقتصادی را هم داشته باشد اما امنیت نداشته باشد، از آن امکانات لذت نمی‌برد. بنابراین همانگونه که هدف مکتب اقتصادی اسلام«أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ» است به اینکه همه مردم از حداقل‌ها بهره‌مند شوند، در مکتب قضایی نیز هدف «آمَنَهُمْ مِنْ خَوْف» است. البته مراد خوفی است که ناظر به مسائل قضایی می‌باشد به اینکه از مشکلات قضایی و حقوقی نگرانی نداشته باشند.
خداوند در سوره‌های دیگر نیز از امنیب به عنوان یکی از بزرگترین نعمتها نام برده است. «وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ».[۲]
خداوند به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام دادهاند وعده مىدهد که قطعاً آنان را حکمران روى زمین خواهد کرد. همان گونه که به پیشینیان آنها خلافت روى زمین را بخشید. دین و آیینى را که براى آنان پسندیده، پابرجا و ریشهدار خواهد ساخت. ترسشان را به امنیّت و آرامش مبدّل مىکند. آن چنان که تنها مرا مى پرستند و چیزى را شریک من نخواهند ساخت. کسانى که پس از آن کافر شوند، فاسق هستند.
همانگونه که در این آیه نیز اشاره شده است از اهداف حکومت اسلامی، امنیت است. یک بعد از امنیت، امنیت قضایی است. بعد دیگر آن اقتصادی و … است. منابع غربی امنیت انسان را به سیاسی، اجتماعی، نظامی، اقتصادی، زیست محیطی دانسته‌اند. اما همانگونه که بیان شد امنیت حالتی است که انسان از هر جهتی نگرانی نداشته باشد.
خداوند در سوره نحل می‌فرماید: «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْیَهً کانَتْ آمِنَهً مُطْمَئِنَّهً یَأْتیها رِزْقُها رَغَداً مِنْ کُلِّ مَکانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یَصْنَعُونَ».[۳] خداوند براى آنان که کفران نعمت مىکنند، مثلى زده است. منطقه آبادى که امن و آرام و مطمئن بود و همواره روزیش از هر جا مىرسید. امّا به نعمتهاى خدا ناسپاسى کردند و خداوند به خاطر اعمالى که انجام مىدادند، لباس گرسنگى و ترس را بر اندامشان پوشانید.
آیت الله هادوی تهرانی در پایان سخنان خود تصریح کرد: خداوند در این آیه امنیت را به عنوان یک نعمت بزرگ مطرح می‌کند. زمانی که این شهر قدر نعمت امنیت را ندانست و کفر ورزید، خداوند آن را از آنها گرفت. به هر حال امنیت یک مفهوم بسیار مهم است که هم مورد تاکید آیات و روایات است.
[۱] . قریش، آیه ۴
[۲] . نور، آیه ۵۵
[۳] . نحل، آیه ۷۵
https://ihkn.ir/?p=29040
نظرات