از نگاه شیءانگارانه تا افسردگی زنان / چگونه پوشش می‌تواند عزت نفس زنان را تقویت کند؟

وی ادامه داد: دو نوع هویت داریم: یک هویتی که خودمان از خودمان درک می‌کنیم و می‌فهمیم چگونه هستیم و دوم شخصیتی که در ذهن دیگران داریم و تصوری که از ما دارند.

دکتر تاجیک با تأکید بر دقت دیگران بر نشانه‌های بیرونی توضیح داد: دیگران ما را با توجه به آن امور و نشانه‌های بیرونی یا (cues) ارزیابی می‌کنند که به آن نظریه ذهن یا Theory of Mind یا Mentalizing می‌گویند. این پدیده بسیار در غرب از دهه هفتاد و هشتاد کار شده است و از حیوانات آغاز شده و بحث وارد حیطه انسان‌ها شده است.
وی ادامه داد: ما با رفتار بیرونی افراد، موضع‌گیری و قضاوت می‌کنیم. برای مثال، یک جوان را ببینید که محاسن پرپشتی دارد. در این مورد، احتمالا خواهید گفت او یک فرد مذهبی است؛ اما بعد می بینید پشت گوش او خالکوبی مثلاً خرچنگ است. این شاید سریع دید شما را عوض کند و رویکرد شما را به این سمت می‌برد که تصور ابتدایی شما درست نبود. حتی اگر یک شخص بگوید که او توبه کرده است، باز دوباره تصورتان عوض خواهد شد. نشانگانی که از بیرون ما دریافت می‌کنیم، باعث می‌شود که قضاوت‌هایی نسبت به افراد داشته باشیم.
عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده با اشاره به تعبیر «ضَعْ أَمْرَ أَخِیکَ عَلَى أَحْسَنِهِ» یادآور شد: برای همین در ادبیات دینی بسیار سفارش شده است که از نشانه‌ها تعبیر درستی داشته باشید، چون می‌تواند زمینه‌ساز اتفاقات نادرستی باشد. کار برادر خود را بر بهترین وجه حمل کنید. این یک رفتار است که تفسیرهای مختلفی می‌توان از آن داشت. در روایات گفته‌اند که نه تنها تفسیر مناسب، بلکه بهترین تفسیر را برای آن فعل داشته باشید.
وی افزود: همین دلیل در نظریه ذهن یا Theory of Mind می‌گویند که ما در نوع مواجهه با دیگران، شخصیت خود را می‌سازیم، نه با چیزی که در درون داریم. Mentalizing می‌گوید که ما ذهن دیگران را با رفتار و آن چیزی که خروجی و قابل رؤیت است، می‌سازیم نه با چیزی که نیت درونی ماست. بازنمایی ما از خود در ذهن دیگران و به عبارت دیگر، شخصیتی که از خود در ذهن دیگران شکل می‌دهیم، بخشی‌اش با همین ظواهر وجودی ماست که اسم آن را پوشش و تیپ می‌گذاریم.
دکتر تاجیک سپس به نکاتی از کتاب “The White Room: Relations of Clothes”  اشاره کرد که درواقع مجموعه مقالاتی است که می‌گوید: «کمد لباست را به من نشان بده تا بگویم چطور آدمی هستی».
وی ادامه داد: نظریه‌ای هست به نام نظریه شیءانگاری یا Objectification که کلیدواژه‌های مختلف آن را توضیح می‌دهم. در فضای روان‌شناختی و اخلاقی، اولین بار فرید دیکسون و رابرت در سال ۱۳۹۷ مقاله‌ای را نوشتند و یک شیفت بسیار قوی در ادبیات علمی ایجاد کردند و درواقع این نقطه شروعی بود  برای تحقیقات و پژوهش‌های بسیار  در این زمینه.
عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده شیء انگاری را یکی از ادله مخالفت‌ها با پورنوگرافی دانست و خاطرنشان کرد: این بحث در مقابل نهضت انقلاب جنسی و گسترش پورنوگرافی و بحث‌های اخلاقی ایجاد شد. کسانی که مخالف گسترش پورنوگرافی بودند، یکی از استدلال‌هایشان این بود که پورنوگرافی آن است که ما نگاه شیءانگاری به زنان داشته باشیم که از لحاظ اخلاقی قبیح است و استدلال کانتی می‌گوید که هر انسانی غایت فی‌نفسه است و نباید از آن به عنوان ابزار استفاده کرد.
دکتر تاجیک در توضیح سویه جنسی شیء انگاری اظهار داشت: سویه جنسی یعنی اینکه طرف مقابل از حیث جنسی تبدیل به یک شیء شود. فردریکسون و رابرت می‌گویند نکته جالب توجه این است که Objectification بیشتر درباره زنان است تا مردها.
وی ادامه داد: Objectification درباره مردها هم هست،اما خیلی کم؛ به خصوص در فرهنگ ما که کمتر به مرد به عنوان ابژه جنسی نگاه می‌شود. دستور حجاب کامل برای زن آمده، در حالی که نگاه کردن دستور چشم‌پوشی به مردها داده شده است. در واقع ابتدا مرد باید نگاه نکند، چون زن بیشتر Objectification می‌شود و زن نیز باید یک حفاظ برای خود ایجاد کند.
دکتر تاجیک مسئله پوشش را در شیء انگاری بسیار حائز اهمیت و دقیق دانست و تأکید کرد: یکی از چیزهایی که بسیار جالب است، این است که فکر می‌کنیم پوشش محدودیت است و در جامعه نمی‌توانید فعالیت کنید. در حالی که یکی از نکته‌های بسیار جالب این است که تحقیقی به نام (Interactive Body Presence Social Interactions) می‌گوید Objectification باعث شده است که حضور بسیاری از زنان را در جامعه محدود کند.
وی افزود: وقتی به زن به مثابه شیء نگاه شده و انسانیتش نادیده گرفته می‌شود، باعث می‌شود او در خانه ماندن را ترجیح داده و حضورش را در اجتماع کمرنگ کند. اگر ما می‌خواهیم زنان‌مان حضور بیشتری در جامعه داشته باشند، باید به مسئله پوشش بیشتر تأکید کنیم.
عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده با اشاره به یکی از تجارب عینی در زمینه پوشش ابراز داشت: اولین باری که من با این موضوع روبرو شدم، یک مصاحبه خانم انگلیسی در زمان جام جهانی قطر بود که به عنوان تماشاچی رفته بود و توییت زده بود یا مصاحبه کرده بود و گفت: «اولین بار است که من یک هفته در قطر هستم و ندیدم یک نفر Catcalling داشته باشد». Catcalling یعنی متلک انداختن. بعد این باعث شد که من بروم و تحقیق کنم که این غرب چشم و دل سیر چطور این‌طور می‌شود؟
وی ادامه داد: فیلمی است که از یک خانم و در دو موقعیت در خیابان منتهتن آمریکا منتشر شده؛ در یک موقعیت، خانم لباس تنگی دارد که اندام‌های بدن را نشان می‌دهد بر تن دارد و در خیابان راه می رود. او می گوید در حدود پنج ساعت نزدیک صد تکه و متلک به او می‌اندازند! در موقعیت دوم مانتوی بلندی دارد و در این موقعیت یک نفر هم مزاحم او نمی شود.  از این موقعیت بر می آیدکه دو چیز مهم است: هم محیط و هم پوشش.
دکتر تاجیک در توضیح پدیده خود شیء انگاری گفت: “خود شیء انگاری”  از فرهنگ و از جانب Context به انسان تحمیل می شود. Objectifier و در واقع کسی که شما را شیءانگاری می‌کند، از بیرون به شما نگاه می‌کند. تحقیقات نشان می دهد هرچقدر نگاه خیره “شیءانگار کننده” بیشتر شود،  شیءانگاری و انسانیت‌زدایی از فرد بیشتر می‌شود.
عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده با عنوان کردن کتاب «Feminine and Domination» از بارتکی توضیح داد: او معتقد است فضای شیءانگارانه محصول آن فضای ظالمانه و پدرسالارانه نهادینه شده در فرهنگ غرب است که برای مقابله با آن باید فرهنگ را اصلاح کرد؛ یکی از این اصلاحیه ها برای زنان و تحت عنوان اصلاح پوشش است. این کتاب می گوید اگر زنان لباس‌های خاصی بپوشند، از انسانیت خود ساقط می‌شوند و اجازه می‌دهند که دیگران به عنوان یک جسم به آن‌ها نگاه کنند.
وی افزود: نوسبا، اولین بار در سال ۱۳۹۴ بحث Objectification را از جهت مفهومی تجزیه و تحلیل کرد و گفت هفت مؤلفه دارد که یکی از آنها Fragility یا قابلیت تعویض است. سال ۲۰۱۲ این مفهوم را طی یک تست روان‌شناختی  بررسی کردند و دیدند وقتی شما به یک زن به دید شیءانگاری نگاه می‌کنید ، فکر می‌کنید که می‌توانید او را عوض کنید و این نکته بسیار مهمی است. یکی از چیزهایی الان دغدغه شده، موضوع  “خیانت” است و اینکه حتی اگر زن خود را Sexualized  کرده و دائماً روی ظاهر کار کند و به شخصیت خود نپردازد، ناخودآگاه این پیام را به مرد می دهد که من این بدن هستم و مرد وقتی این احساس را کرد، می‌گوید که برویم سراغ چیز جدیدتر و اینجا پدیده خیانت شکل می گیرد.
دکتر تاجیک در توضیح تحقیقاتی که درباره مسائل پوشش انجام شده گفت: در تحقیقی با نام “Francis Objects to Human Beings” عواملی که باعث می شود دید انسانی به زنان داشته باشیم بررسی شده است. نتیجه این تحقیق این است که وقتی Sexual Body Parts و قسمت‌هایی که جذابیت جنسی دارد را پوشانده‌اند، دید انسانی و فردی و شخصیت زنان برای مردها برجسته شده است.
وی  سپس “شرم از بدن” را یکی از نتایج خود شیء انگاری دانست و تأکید کرد: شرم از بدن و ارزیابی منفی از بدن خود، در زنانی که پوشش نامناسبی دارند، خیلی بیشتر است. Self-Objectification می‌گوید که شما دائم باید تلاش کنید برای اینکه ایده‌آل‌های زیبایی که در جامعه ترویج می‌شود را داشته باشید.
وی ادامه داد: بیشتر شیءانگاری در زن‌ها اتفاق می‌افتد و کمتر در مردها اتفاق می‌افتد. تحقیقات نشان می دهد زن‌ها بیشتر آسیب می‌بینند. تحقیقات بسیار فراوانی نشان داده‌اند که اولین نکته شرم از بدن و افسردگی‌های شدید و اختلال در روابط جنسی به زن‌هایی که به این آسیب در روابط جنسی دچار اختلال می‌شوند و طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، چهل و یک درصد زنان مبتلا به اختلال جنسی هستند و شیءانگاری یکی از عوامل است. همچنین اضطراب نیز تقریباً زن‌ها دو برابر مردها به اختلال اضطراب مبتلا هستند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده تضعیف عزت نفس را مهم‌ترین آسیب شناخته شده در ادبیات پژوهشی غرب دانست و تأکید کرد: صرف Objectification به شدت عزت نفس آدم را پایمال می‌کند و یکی از علل اصلی خشونت علیه زنان است. تحقیقات نشان داده‌اند که کودکانی که والدینشان بسیار زیاد به ظاهر خودشان توجه دارند، بیش از سایر کودکان دچار شرم از بدن می‌شوند.
دکتر تاجیک در ادامه با اشاره تأثیر رسانه‌ها و شدت فرهنگ شیء انگاری در رسانه‌ها خاطرنشان کرد: صدها تحقیق ، نقش رسانه را در فرهنگ شیءانگاری بررسی کرده است. به صورت رسمی می‌بینیم که طرف دارد روغن تبلیغ می‌کند، بیش از آنکه ظرف روغن و سرخ شدن را نشان بدهد، چهره زن را نشان می‌دهد. یا در تبلیغ دیگری یک زن چشم آبی و خوش‌تیپ را نشان می دهند. این خیلی مهم است. Cultivation Theory است که می‌گوید وقتی چیزی زیاد در معرض قرار می‌گیرد، راه در قلب باز می‌کند و به جهان‌بینی تبدیل می‌شود. در تحقیقی تأثیر تلویزیون بر رفتارهای سلامتی و رفتارهای جنسی و پوششی در یک بازه زمانی ۳۵ ساله بررسی کرده اند و دیده اند بین تغییراتی که در اثر تلویزیون در نسل تلویزیون بین ایجاد شده، ارتباط قوی و مثبت است.
وی افزود: این همان چیزی است که ما خودمان در ادبیات دینی می‌گوییم: «القلب مصحف البصر». هرچه ورودی چشم باشد، در چشم نمی‌ماند و به قلب می‌رود.
وی افزود: حد حجاب چقدر است؟ آن قدری است که به شما به عنوان انسان نگاه کنند. وقتی شما را نگاه می‌کنند، شما را به انسانیت نگاه کنند. حجابی است که ما باید برای هویت و شخصیت خودمان دنبال کنیم، نه برای دیگری. ما اگر بخواهیم به هویت انسانی برسیم، باید این حرز و سپر را همیشه همراه داشته باشیم و هرچقدر از این حرز دور باشیم، از تصویر انسانی دور خواهیم شد.