در دوران معاصر، مطالعات جدیدی در حوزه دین‌شناسی به وجود آمده که به عنوان مطالعات درجه دو و ناظر به علوم اسلامی یا پدیده دین شناخته می‌شوند. این رویکرد جدید قابل توجه است و در کنار آن، در گذشته دو نوع مطالعه دینی وجود داشت؛ نخست، مطالعات پیشادینی که با استفاده از مبادی عقلی و فلسفی به شناخت دین می‌پرداخت و بدون این مبادی، دینداری معتبر تلقی نمی‌شد.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از دانشگاه قم؛ نخستین اجلاس بین المللی مدیران مراکز آموزشی و پژوهشی حوزه علوم و مطالعات اسلامی ششم بهمن در تالار شیخ مفید دانشگاه قم برگزار شد.
آیت‌الله علیرضا اعرافی در افتتاحیه اجلاس با بیان اینکه در عصر جدید، ما مطالعات جدیدی در حوزه دین شناسی و مرتبط با مطالعات دینی شاهدیم، ابراز کرد: این فعالیت‌ها به عنوان مطالعات درجه دو و ناظر به علوم اسلامی یا ناظر به پدیده دین شکل گرفته است. این یک شکل جدید از مطالعات است که قابل توجه و تامل است.
وی افزود: در اعصار پیشین دو نوع مطالعه دینی داشتیم؛ مطالعات پیشادینی که از حوزه مبادی می‌آمد تا براساس آن به ساحت دین راه یافت. توجه به این نکته ضروری است که دینداری بدون مطالعه پایه عقلی و آزاد و مستقل، اعتبار ندارد. یعنی بدون مبادی عقلی که در فلسفه و کلام عقلی مطرح می‌شود نمی‌توان به ساحت دین از جمله دین اسلام دست یافت.
اعرافی با تاکید بر اینکه دین تعقلی اگر بخواهد شکل بگیرد و تعبد هم در آن به وجود آید و عقلانی باشد، مطالعات پایه را طلب می‌کند، ادامه داد: نوع دوم مطالعاتی که در سابقه علوم اسلامی پیشینه بلندی دارد مطالعات پس از پذیرش موضوعات دینی است. در این حوزه، دامنه بزرگی از معارف دینی شکل می‌گیرد و بخشی از آن، کلام نقلی یا مباحث مربوط به شرع و اخلاق و تفسیر و حدیث است.
مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور به نوع سومی از مطالعات دینی که در دنیای معاصر رشد پیدا کرده و اهمیت بالایی یافته است نیز اشاره کرد و گفت: مطالعات پسادینی سویه دیگری است که محقق با استفاده از آن، دین را به عنوان یک حوزه معرفتی مورد بحث قرار می‌دهد. این نگاه ثانوی و متاخر، گاهی به منابع و مصادر تعلق می گیرد. در مطالعات اسلامی در حوزه پیشادینی، میان دینی و پسادینی باید فعالیت جدی داشته باشیم.
وی ادامه داد: در دنیای امروز، نگاه پسادینی، رشد پیدا کرده و دارای ارزش نیز هست. اما گاهی بیش از اندازه به آن اعتبار داده می شود یا در مواقعی، مورد بی توجهی قرار می‌گیرد. مطالعات تطبیقی و مقایسه‌ای نیز در این عرصه دارای اهمیت است. مطالعات ادیان و مذاهب در این حوزه اهمیت زیادی دارد و می تواند عرصه های جدیدی بگشاید. بنابراین باید گسترش یابد و مساله‌ای را حل و افق‌هایی را باز کند.
اعرافی با اشاره به ضرورت مطالعات تطبیقی در حوزه علوم انسانی و غیرعلوم انسانی و مناسبات آن با دین، ابراز کرد: بدون تردید نیاز داریم مطالعات اسلامی را فعال تر کنیم. علوم و دانش‌ها به رقابت با علوم دینی وارد شده است که باید در این رقابت، حرفی برای گفتن داشته باشیم و در مصادیق باید وارد مباحثه شویم. باید توجه داشت که مطالعه تطبیقی، آفاق جدیدی را می‌گشاید که با سایر علوم نیز می‌تواند کمک کند.
وی با بیان اینکه تعدد و تنوع متدلوژیک و روش شناسی و مناهج تحقیق در علوم اسلامی وجود دارد، گفت: ما در دنیای جدید روش‌های تحقیق و مطالعه فراوانی داریم که بخش‌هایی از آن، در علوم اسلامی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. در دنیای درون دینی، علم اصول داریم که صاحب منهج هزار ساله‌ای است که قواعد دارد و هیچ تحقیق اسلامی بدون آشنایی با علم اصول نمی‌تواند اتقان لازم را داشته و کامل باشد.
اعرافی در ادامه بیان کرد: نگاه خودبسندگی و اکتفا و هر آنچه که در اصول ما وجود دارد، کار درستی نیست. هر مبحث جدید در دنیا که برای شناخت کتاب و سنت و دین باز شود و چیزی به این روش شناسی اضافه شود، قابل اعتنا و مهم است.
مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور با تاکید بر لزوم استفاده از فناوری‌های جدید در مطالعات اسلامی، گفت: در این رابطه، می‌باید از فناوری‌های پیشرفته، همچون هوش مصنوعی به درستی بهره برد. در علوم و معارف باید تحولات علمی و فناوری با مداقه‌ها و مراقبت‌هایی که لازم است، انعکاس یابد. تحولات جدید فناوری چیزی فراتر از یک ابزار است، چراکه ابعاد جدیدی به وجود آورده است. در این بخش ما ضعف داریم.
وی با بیان اینکه اطلاعات تولید شده در علوم اسلامی، برای دسترسی عموم، آزاد نیست، گفت: این اجلاس می‌تواند تصمیم اساسی بگیرد که این اطلاعات آزاد شود و از حبس درآید و با پروژه‌های اساسی در قالب فناوری‌های پیشرفته و هوش مصنوعی مورد استفاده قرار گیرد تا حتما موجب تحولات بزرگ در مطالعات اسلامی شود.
اعرافی با اشاره به اینکه فناوری‌های جدید هم مثابه موضوع و هم ابزار و هم تحول کننده شرایط، می تواند مورد توجه قرار گیرد، ابراز کرد: آفاق پیش روی مطالعات اسلامی، وسیع است. کاربست مطالعات گوناگون در دینداری و ترویج دین و دین شناسی در میدان شروع شده است که قابل تعمیق است اما کمتر به آن توجه کرده ایم.
مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور ابراز کرد: به هم پیوستگی مراکز مطالعات اسلامی در ایران و جهان می‌تواند گام‌های بزرگی در این عرصه به پیش ببرد. امیدوارم این اجلاس به نتایج علمی و عینی و توصیه‌های جدی در این قلمرو و قلمروهای دیگر بینجامد.
https://ihkn.ir/?p=40168
نظرات