ما ملت متدینی بوده‌ایم و ۱۴۰۰ سال است که متدین هستیم و ذیل عقلانیت توحیدی قرار گرفتیم. اما اتفاقی که امام خمینی (ره) رقم زد و انقلاب اسلامی بر اساس آن شکل گرفت این بود که عقلانیت توحیدی را یک سطح ارتقا داد؛ یعنی از سطح فردی به سطح اجتماعی آورد.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از خبرگزاری شبستان: نشست «رشد و شکوفایی زنان پس از انقلاب اسلامی و آینده پیش‌رو» با سخنرانی حجت‌الاسلام «محمدرضا زیبایی‌نژاد» رئیس پژوهشکده زن و خانواده و «فاطمه قاسم‌پور» رئیس کمیته زنان و خانواده دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو هیات علمی پژوهشکده زن و خانواده، امروز (یکشنبه، ۲۱ بهمن ماه) برگزار شد.
امام راحل همواره تاکید بر نقش‌آفرینی زنان در انقلاب اسلامی داشت
«فاطمه قاسم‌پور» با اشاره به اینکه امام خمینی (ره) همواره نسبت به نقش‌آفرینی زنان در عرصه‌های مختلف اعتقاد داشت و این مساله را عنوان می‌کرد، اظهار کرد: اما راحل در سخن از صیانت از انقلاب و آرمان‌های انقلاب اسلامی به زنان نقش داده و تاکید می‌کنند که این انقلاب به انحراف کشیده نشود، از سوی دیگر در جریان نگارش قانون اساسی امام (ره) تاکید داشتند که زنان نظرات خود را در مورد قانون اساسی بیان کنند.
رئیس کمیته زنان و خانواده دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه داد: پس از شهادت شهید مطهری بود که امام خمینی (ره) عنوان کردند ما انتظار داریم زنان و مردانی همچون شهید مطهری تربیت شوند، همچنین بحث امام راحل در مورد خانم دباغ و گروهی که پیام امام را به شوروی بردند نیز قابل توجه است.
قاسم‌پور گفت: بنابراین هرچه‌قدر که به سمت زمان انقلاب، دوران انقلاب و پس از انقلاب اسلامی می‌رسیم با یک شدت و حدت از نقش‌آفرینی زنان مواجهیم، در واقع این مطالبه انقلاب از زنان است و آن را به شکل جدی مطرح می‌کند؛ در بیانات مقام معظم رهبری بارها مطالبه‌گری از نقش‌آفرینی زنان را شاهد بوده‌ایم؛ این موارد نشان‌دهنده آن است که انقلاب اسلامی در کنار دو گفتمان دیگر که در واقع در فضای تاریخی آن زمان حاکم بوده است مثل گفتمان غرب‌گرایی و مدرن شدن و از سوی دیگر گفتمانی که می‌توان مسامحتا از آن به عنوان گفتمان سنتی زن یاد کرد؛ گفتمان دیگری را به عرصه می‌آورد که دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است از جمله اینکه قرار است تصویری از زن مسلمان باشد؛ این گفتمان اما با این تصویر و با چند کلیدواژه معنا می‌یابد؛ همچنین تصویر زن مسلمانِ متعلق به خانواده نیز قرار است نقش خانوادگی‌اش را ایفا کند و حتی تعابیری نظیر آنکه وقتی زنان نقش آفرینی اجتماعی دارند به تبع آن در خانواده هم نقش‌آفرینی اجتماعی می‌کنند در بیانات امام خمینی نیز قابل رصد است.
به تعبیر رهبری نقش زن مسلمان ایرانی در معرفی الگوی جدید از «زن» تاریخ‌ساز است
وی تصریح کرد: همه این موارد نشان می‌دهد در جریان انقلاب اسلامی گفتمان متمایزی نسبت به زنان دنبال می‌شود که همه برگرفته از تصویری است که امام خمینی(ره) برای زن مسلمان ایرانی خلق کردند؛ همچنین مقام معظم رهبری در پیامی به کنگره هفت هزار زن شهید «نقش زن مسلمان ایرانی در معرفی الگویی جدید از «زن» را تاریخ‌ساز خواندند»؛ با توجه به این مولفه‌ها است که از کلیدواژه‌های جدی در گفتمان انقلاب اسلامی؛ ایفای مسئولیت اجتماعی زنان و به تعبیر مقام معظم رهبری تاریخ‌سازی است.
عضو هیات علمی پژوهشکده زن و خانواده گفت: زنِ انقلاب اسلامی از ویژگی در حاشیه بودن که بعضا آن را به عنوان ویژگی زن سنتی مطرح می‌کنند مبرا بوده و در کنار آنکه تاریخ‌ساز است؛ قاعدتا نحوه بروز و ظهور اجتماعی‌اش با آنچه که جریان مدرنیزاسیون داشت فرسنگ‌ها فاصله دارد یعنی گفتمان‌اش تباین جدی با گفتمان زن غربی دارد؛ به بیان دیگر اگر قرار است زن در اجتماع باشد با جهت گیری‌هایی همراه است به این معنا که زن با حضور در اجتماع بتواند وظیفه‌اش را در نظام اسلامی دنبال کند.
وی افزود: با توجه به آنچه که اشاره شد این زنِ موحدِ نقش‌آفرین، قاعدتا باز هم باید با ویژگی‌هایی در فضای اجتماعی حاضر باشد؛ حضور در این فضا به شرط عدم اختلاط، رعایت حدود شرعی و بحث حجاب مطرح می‌شود و نقش آفرینی در صورتی که بدون این وجوه باشد از جنس نقش‌آفرینی انقلاب اسلامی نیست؛ این تصویری است که انقلاب اسلامی در موضوع زن دنبال می کرده است و در بیانات امامین قابل رصد است.
تفاوت انقلاب ما با سایر انقلاب‌ها، پسوند اسلامیت است
در ادامه حجت‌الاسلام زیبایی نژاد به ارائه مباحث خود پرداخت و در ابتدا چند پرسش را مطرح کرد از جمله اینکه: آیا ما فقط انقلاب کردیم یا انقلابِ اسلامی کردیم؟ تاسیس نظام کردیم یا تاسیس نظام اسلامی؟ یعنی پسوند اسلامی بعد از انقلاب و نظام چه بصیرت بیشتری را برای تحلیل به ما ارایه می‌کند و امروز بعد از گذشت ۴۶ سال وقتی می‌خواهیم وضعیت زنان را در این مقطع تحلیل کنیم بر اساس این پسوند چه رویکردی داریم؟
رئیس پژوهشکده زن و خانواده گفت: اگر به سبک افرادی که کتاب نوشتند و در مجلات و گزارش‌ها طرح بحث می‌کنند و موضوع پیشرفت را متمرکز بر نرخ دانشجویان، نرخ اختراعات زنان، یا آمار زنانِ ناشر قبل و بعد از انقلاب و … کنیم در این صورت پرسشی مطرح می‌شود که آیا در تحلیل پیشرفت زنان در انقلاب اسلامی ما باید شاخص‌های مدرن را روی میز بگذاریم یا انقلاب اسلامی شاخص‌های متمایز خودش را دارد؟ یعنی انتظار نداریم که وقتی می‌خواهیم دستاوردهای انقلاب اسلامی را تحلیل کنیم بگوییم که آن دوران نمی‌توانستیم ناو بسازیم و اکنون می‌توانیم، این چنین نگاهی سبب می‌شود تا برخی جامعه‌شناسان که می‌خواهند انقلاب اسلامی را تحلیل کنند بگویند شاخص‌های رشد شما خوب است اما نشان می‌دهد که انقلاب اسلامی به جریان مدرینته در کشور دامن زده است؛ در حالی که اصلا قرار این نبوده است و ریل انقلاب اسلامی با انقلابی که پسوند اسلام را ندارد تفاوت دارد؛ بنابراین شاخص‌های رشد آن نیز باید متفاوت باشد.
وی تصریح کرد: در این راستا بحث را روی نزاع عقلانیت‌ها می‌بریم، عقلانیت توحیدی معتقد است که باید برنامه رشد را از خداوند و رهبران الهی بگیریم و این رویکرد در برابر عقلانیت‌هایی قرار می‌گیرد که ربوبیت نفس اماره را پیگیری می‌کنند و تقد تند که مفهوم محوری عقلانیت آنها بر اساس من یا ما هستیم که صلاحیت راهبری دارم/داریم؛ بنابراین این دو عقلانیت توحیدی و غیرتوحیدی در طول تاریخ با هم نزاع داشتند تا وقتی که دولت جهانی امام زمان (عج) برقرار شود این نزاع تاریخی نیز ادامه دارد.
حجت‌الاسلام زیبایی‌نژاد با بیان اینکه ما ملت متدینی بوده‌ایم و ۱۴۰۰ سال است که متدین هستیم و ذیل عقلانیت توحیدی قرار گرفتیم، افزود: اما اتفاقی که امام خمینی (ره) رقم زد و انقلاب اسلامی بر اساس آن شکل گرفت این بود که عقلانیت توحیدی را یک سطح ارتقا داد؛ یعنی از سطح فردی به سطح اجتماعی آورد؛ برای مثال زنان متدین ما در دوره رضاخان از خانه بیرون نیامدند و حتی زنانی را داشتیم که تا یک دهه از خانه خارج نشدند؛ در دوره محمدرضا مدارس اسلامی را داریم که نشان می دهد این واکنش از مقیاس فردی به مقیاس گروهی آمده است؛ همچنین هیات‌های مذهبی حول محور مناسک و اهل‌بیت، اجتماع ایمانی شکل دادند؛ اما وقتی امام خمینی (ره) وارد صحنه شد مقیاس را تغییر داده و از مقیاس فردی و گروه‌های کوچک، شرایط جدیدی را ایجاد کرده و رابطه امام و امت را ایجاد کرد و ما به جامعه‌ای تبدیل شدیم که امام دارد؛ در واقع از زمانی که تبدیل به جامعه‌ای می‌شویم که امام دارد انقلاب اسلامی آغاز می‌شود و از سال ۱۳۵۶ به این سو این اتفاق به چشم می‌آید یعنی مردم نگاه‌شان به دهان رهبری است و راهبری در جامعه حس می‌شود و مرجع تقلید پدر امت می‌شود.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده گفت: رابطه امام و امت وقتی شکل می‌گیرد که انقلاب اسلامی آغاز شده و در نهایت این جریان در ۲۲ بهمن منجر به یک فتح سیاسی می‌شود، البته بعدها بحران‌هایی ایجاد می شود از جمله اینکه دانشجویانی که هنوز در فضای چپ و ناسیونالیسم هستند تحرکاتی دارند لذا بعدها انقلاب فرهنگی شکل می گیرد؛ به هر صورت این رابطه امام و امت برای دانشگاهی که پاتوق نیروهای مسلح بود، یک تهدید مسحوب می شود؛ از سوی دیگر در سال ۱۳۵۹ سفارت آمریکا مشغول ایجاد چالش بود و جریان واپس‌گرا در جامعه را راهبری می کرد که با تسخیر لانه جاسوسی این اتفاق نیفتاد و انقلاب نزاع خود با آمریکا را بین المللی کرد بعد که انقلاب فرهنگی شکل می گیرد، رابطه امام و امت تهدیدی بر دانشگاهی که پاتوق نیروهای مسلح بود.
وی ادامه داد: یکی از کارهای مهمی که انقلاب اسلامی انجام داد این بود که سطح مواجهه و درگیری را بالا آورد؛ در دهه ۵۰ پای منبر روحانیت می‌نشستیم و برای مثال این مساله مطرح می شد که اگر امروز غربی‌ها به فلان علم رسیدند اسلام هم ۱۴۰۰ سال قبل به آن رسیده بود؛ از سوی دیگر در دهه ۶۰ اگر در حوزه علمیه قم کسی از علوم انسانی شرقی و غربی و تولید علم بومی سخنی به زبان می راند منزوی می شد و عرصه بر او تنگ می شد؛ اما در دهه ۸۰ این مساله تبدیل به یک مُد شده و برخی از علوم انسانی اسلامی سخن گفتند و امروزه این مساله جا افتاده که نشان می‌دهد انقلاب اسلامی دارد آن جریان پویای خود را طی می‌کند و ما داریم پوست می اندازیم.
حجت‌الاسلام زیبایی‌نژاد تصریح کرد: همه بحث من این است که در این نزاع عقلانیتِ توحیدی و عقلانیت‌های رقیب دو پیش فرض را باید در نظر بگیریم؛ نخست آنکه در عصر غیبت هستیم و دستمان به امام زمان (عج) نمی رسد؛ قطعا اگر در زمانه ظهور بودیم آن حضرت(عج) ما را با فضای دیگری آشنا می‌کردند و بهتر می‌توانستیم عمل کنیم؛ نکته دیگر آنکه در درگیری عقلانیت‌ها با یکدیگر و در مقطع تاریخیِ حساسی که انقلاب اسلامی شکل گرفت با جهان‌گیری مدرنیته مواجه بودیم و وقوع این انقلاب به اندازه‌ای عجیب بود که فردی چون «میشل فوکو» دو دفعه به ایران آمد.
بر اساس شاخص‌های بومی انقلاب اسلامی رشد زنان در ایران را بررسی کنیم
رئیس پژوهشکده زن و خانواده گفت: کاری که امام خمینی (ره) کردند این بود که دین را از انزوا در آوردند و اجتماعی کردند و آن را در عرصه درگیری اجتماعی در مقیاس کلان قرار دادند و در مقیاس سیاسی و حکمرانی درگیری ایجاد کردند؛ امروز همین که ما بیش از چهل سال است که هستیم خود گواهی بر موفقیت ماست، از این مقدمه بحث را منتقل به این موضوع می‌کنم که اگر می‌خواهید رشد و پیشرفت زنان را در انقلاب اسلامی سنجش کنید نمی‌توان آن را با شاخص‌های متعارف جهانی سنجش کرد چراکه یکی از شاخص‌ها شکاف جنسیتی است؛ وقتی که بر این اساس تحلیل کنید ایران در رده صد و چهل و خُرده ای قرار می گیرد در حالی که تحلیل بر اساس شاخص های بومی انقلاب اسلامی به این نتیجه می‌رسیم کشورهایی که در قله شاخص‌های شکاف جنسیتی هستند در رده منحط‌ترین کشورهای دنیا قرار می گیرند.
وی ادامه داد: حتی غیرانقلابی‌ترین افراد این مساله را اعتراف می‌کنند که میزان پیشرفت و علم‌آموزی زنان نسبت به قبل از انقلاب رشد چشمگیری داشته است همچنین شاخص‌های رشد و ارتقای بهداشت؛ اگر کتابی را به من بدهید که داخلش مملو از شاخص باشد آمارهای بسیاری استخراج خواهد شد؛ از جمله اینکه قبل از انقلاب سوادآموزی زنان از ۳۵ درصد بیشتر تجاوز نمی کرد اکنون به ۹۰ درصد رسیده؛ قبل از انقلاب اسلامی درصد بسیار اندکی عضو هیات علمی دانشگاه ها بودند و اکنون ۳۳ درصد از اعضای هیات علمی را زنان تشکیل می دهند؛ اکنون ۶۰ درصد ورودی دانشگاه‌ها دختران هستند؛ ۳۱ درصد از پزشکان بانوان هستند در پزشکی‌های تخصصی ۴۰ درصد بانوان هستند و درصد نویسندگان و ناشران زن بسیار زیادتر شده است.
زیبایی‌نژاد در پایان خاطرنشان کرد: اما پرسش من این است که بعد از ۴۶ سال وقتی می خواهیم ببینیم که انقلاب با پسوند اسلامی برای زنان چه کرده است آیا باید بر اساس شاخص‌های توسعه سخن بگوییم یا انقلاب اسلامی خودش باید برای تحلیل شاخص داشته باشد؟ این چالش اصلی من است بنابراین باید سراغ شاخص‌های دیگری برویم که بتواند به ما نشان دهد که انقلاب اسلامی آمد تا اینکه تحول به سمت اسلامی بودن را ایجاد کند و اکنون سوال این است که آیا توانسته به این موفقیت ولو نسبی برسد یا خیر؟ بنابراین بحث من ضرورت دستیابی به شاخص بومی بود و اساس زنی که انقلابی شد آماده است که در این مسیر حرکت کند.
https://ihkn.ir/?p=40404
نظرات