بانک یک نهاد عمومی است حتی اگر خصوصی باشد / ضرورت بازتعریف نقش بانک در نظام اقتصادی کشور

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری علوم انسانی مفتاح؛ عادل پیغامی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع)، مطرح کرد؛

ما به‌دلیل نشناختنِ اهمیت پول، ماهیت پول و چیستی بانک، به نقطه‌هایی رسیدیم که غربی‌ها خیلی وقت پیش‌تر به آن‌ها رسیده بودند و حتی اشتباهاتشان را اصلاح کرده‌اند.

یکی از مسائل اساسی این است که ما نفهمیدیم بانک اساساً یک افزوده کلان به اقتصاد کلان کشور است. اهمیت پول را نیز، به مثابه یک آینه‌ی منعکس‌کننده‌ی تمام اقتصاد، درک نکردیم.

در رابطه بین بخش واقعی و بخش مالی، اشتباهات مفهومی متعددی مرتکب شدیم. یکی از مهم‌ترین این اشتباهات، ناآشنایی ما با مفهوم بانک است.

سید جمال‌الدین اسدآبادی جمله‌ای دارد که می‌گوید: «البنک و ما أدراک ما البنک». البته خاستگاه این جمله و قصه‌اش مفصل است و شاید چندان هم درست نباشد و قابل نقد باشد، ولی جمله‌اش هنوز هم برای ما معنادار است. من هنوز هم معتقدم که ما بانک را نفهمیده‌ایم.

سال‌های سال است که ما بانک را صرفاً به‌عنوان یک نهاد واسطه‌ای دیده‌ایم. گفته‌ایم بانک نهادی است که پس‌اندازها را تجهیز می‌کند و آن‌ها را به سرمایه‌گذاری یا نیازهای بزرگ‌تر تخصیص می‌دهد. یعنی بانک را به‌عنوان یک intermediary، واسطه، دیده‌ایم. در حالی‌که بانک دقیقاً برعکس است؛ بانک یک initiator است، آغازگر است.

تعریف بانک چیزی نیست جز «خالق اعتبار» و «تخصیص‌دهنده اعتبار». ممکن است بانک ده‌ها کار دیگر هم انجام دهد: پول ما را جابه‌جا می‌کند، از آن صیانت می‌کند، خدماتی مثل پرداخت قبض آب و برق و تلفن ارائه می‌دهد، اما این‌ها ماهیت اصلی بانک نیستند.

هیچ تخصیص‌دهنده‌ی بزرگی را قبل از بانک در دنیا سراغ ندارم. بعد از بانک، دولت با بودجه‌هایش وارد می‌شود، ولی پیش از آن، این بانک است که تعیین می‌کند پول کجا برود و کجا نرود، چقدر اعتبار خلق شود و چقدر نشود.

وقتی می‌گویم بانک، منظورم سیستم بانکی است. ما هنوز در این مفاهیم مشکل داریم. هنوز هم بچه‌های ما بانک را به شکل نادرست تعریف می‌کنند. اگر واقعاً می‌دانستیم بانک یعنی «خالق اعتبار»، آنگاه حتی اگر بانک به‌صورت خصوصی هم اداره شود، باز هم آن را یک نهاد عمومی تلقی می‌کردیم.

بانک یک نهاد عمومی است، حتی اگر در قالب خصوصی شکل بگیرد. در واقع، یکی از عمومی‌ترین نهادهای کشور است. بانک یک نهاد حکمرانی است، نه صرفاً یک بنگاه اقتصادی یا یک فعال اقتصادی یا یک بازیگر بازار.

من این مسئله را تا این حد حکمرانی می‌بینم — و نه فقط من، بلکه اغلب اقتصاددانان پولی هم چنین نگاهی دارند. از کالدر گرفته تا چهره‌های جدیدتر، حتی در میان لیبرال‌ترین متفکران اقتصادی مثل هایک، بانک به‌عنوان یک نهاد عمومی حکمرانی تلقی می‌شود.