برای کاربردی سازی فقه در جامعه نیازمند «نظام روش» هستیم / فقه چگونه در مهندسی اجتماعی نقش‌آفرینی می‌کند؟

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر؛ چهل و یکمین نشست از سلسله نشست‌های «یکشنبه‌های روش» با عنوان «کاربردی‌سازی گزاره‌های فقهی: چیستی، فرایند و الزامات» به میزبانی پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر و با حضور اساتید برجسته در این حوزه برگزار شد. در این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علیرضا پیروزمند مدل پیشنهادی خود را برای کاربردی‌سازی علوم اسلامی مطرح کرد و با تأکید بر لزوم نگاه فرایندی و چندلایه‌ای، هشدار داد که غفلت از حضور فقه در لایه‌های مختلف جامعه، می‌تواند منجر به حاکمیت فرهنگ رقیب شود. این نشست با نقد و بررسی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا فلاح تفتی و بحث پیرامون چالش‌های اجرایی این فرآیند به پایان رسید.

لزوم نگاه فرایندی و چند لایه‌ای به کاربردی‌سازی

حجت‌الاسلام و المسلمین پیروزمند در مقدمه ارائه خود با تفکیک تلقی رایج از کاربردی ‌سازی با نگاه پیشنهادی خود، اظهار داشت: «منظور از کاربردی ‌سازی، صرفاً اینکه ما مسائلی را از عینیت دریافت و آن سوال رو متوجه علوم اسلامی و در راس آنها فقه کنیم و بخواهیم از آن پاسخ مستقیمی دریافت کنیم، نمی‌باشد».

وی در ادامه افزود: «پیش فرض این است که نقش آفرینی علوم اسلامی در مسائل عینی غالباً مستقیم نیست بلکه همراه با واسطه‌هایی هست و از طریق تاثیرگذاری علوم اسلامی در آن واسطه‌ها امکان کاربردی ‌سازی فراهم می‌شود».

این پژوهشگر با اشاره به دو سر طیف این فرایند، یعنی «استنباط مستقیم از منابع» در یک سو و «سبک زندگی اسلامی» در لایه عینیت از سوی دیگر، تاکید کرد که اتصال این دو سر طیف نیازمند عبور از لایه‌های میانی متعددی است. وی این لایه‌ها را از بالا به پایین شامل: نظام دانش و علم و فناوری، الگوی پیشرفت؛ به معنای معادله ایجاد تغییرات اجتماعی، بازمهندسی نظامات و ساختارهای اجتماعی، نظام تدابیر سیاست‌ها و قوانین و دولت اسلامی؛ به معنای حکمرانی دانست که در نهایت به شکل ‌دهی «سبک زندگی» منجر می‌شود.

خطر حاکمیت فرهنگ رقیب و نیاز به «نظام روش»

عضو هیئت علمی دانشگاه عالی دفاع ملی نسبت به غفلت از حضور دین در این لایه‌ها هشدار داد و گفت: «وقتی که فقه و علوم اسلامی در این فرایند حضور ندارند، یعنی یک فرهنگ دیگری به عنوان فرهنگ رقیب و معارض حضور دارد که در نتیجه کارسازی آن، فقه قابلیت اجرا پیدا نخواهد کرد».

وی با اشاره به نمودار پیشنهادی خود که برای هر لایه، عرصه‌ها و روش‌های متناسب را مشخص می‌کند، تصریح کرد: « برای کاربردی ‌سازی علوم اسلامی یک نظام روش با یک ارتباط معنادار بین محصولات این روش‌ها نیاز هست نه یک روش».

حجت‌الاسلام و المسلمین پیروزمند وضعیت کنونی فرهنگ جامعه را ناشی از عدم توجه به این لایه‌ها دانست و افزود: « باید نخست صورت مسئله مشخص و با هم وحدت نظر نسبی پیدا بکنیم».

ایشان با اشاره به لایه های مختلف در الگوی پیشرفت و تاکید بر نظام علم و فناوری افزود: این دانش‌ها هستند که به نظام قابلیت کارشناسی و موضوع‌شناسی می‌دهند. به عنوان مثال، در حوزه بهداشت و سلامت، کارشناسان راهکارهایی برای پیشگیری و درمان ارائه می‌دهند و در اقتصاد، پیشنهاداتی برای بهبود نظام پولی، مالی و روابط بین‌الملل مطرح می‌شود. در نهایت، الگوی پیشرفت به عنوان خروجی و برآیند این دانش‌ها، پیشرفت همه‌جانبه را هدایت می‌کند که تنها محدود به یک حوزه خاص نیست و شامل ابعاد فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی می‌شود.

حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا پیروزمند در پایان ارائه خاطرنشان کرد: انقلاب فرهنگی که امام «رضوان ﷲ علیه» فرمودند و مقام معظم رهبری هم به شکل دیگری این را تعقیب کردند و با ادبیات‌های مختلفی فرمودند، به نظر ما یعنی: فرهنگ، دین‌محور بشود و دین در این لایه‌ها جاری گردد.

چالش‌های پیش رو: از تکثر فقهی تا مقاومت در برابر تغییر

در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین فلاح تفتی ضمن موافقت با کلیت بحث، چالش‌های مهمی را مطرح کرد. وی با اشاره به لزوم «درک نظام‌مند از فقه» به عنوان پیش‌فرض بحث، پرسید: «چگونه می‌شود با وجود همه این تنوع‌ها و تکثرها در مکاتب فقهی یک درک نظام‌مندی را پیدا کرد؟ وی همچنین به تاثیر زمینه‌های تاریخی و اجتماعی بر فقه و لزوم توجه به آن در این نظام‌سازی اشاره کرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین فلاح تفتی مانع مهم دیگری را «مقاومت در برابر تغییر» دانست و گفت: «این مانع روانی موجود به چه شکل و با کدام ابزاری برداشته خواهد شد. وی همچنین چالش تامین منابع و ایجاد انگیزه در جامعه برای همراهی با چنین پروژه بزرگی را  یکی از مهم‌ترین چالش‌ها دانست و پرسید: «چه انگیزه‌ای باعث می‌شود که جامعه ما متقاعد گردد که باید برای این تغییر هزینه کند؟ و باید پرسید چه نمونه‌هایی، چه الگوهای موفقی وجود داره که جامعه حاضر به هزینه کردن در این مسیر گردد؟

ایده‌آلیسم یا واقع‌گرایی؟

در بخش پرسش و پاسخ، یکی از حضار این طرح را «ایده‌آلیستی» و منوط به وجود حکومت اسلامی دانست و امکان اجرای آن در غیاب حکومت یا از طریق نهادهای واسط را جویا شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین پیروزمند در پاسخ، با تاکید بر اینکه موانع همواره وجود داشته‌اند تصریح کرد: راه غلبه بر موانع ارائه حرف نوِ، مستحکمِ و کارآمد است و همچنین جبر اجتماع» است. وی در ادامه افزود: این مدل، ایده‌آلیستی نیست، بلکه متناسب با واقعیت کنونی ایران پس از انقلاب است. وی تاکید کرد که همه این مباحث در بستر شرایط فعلی و ضرورت حرکت به سمت تمدن نوین اسلامی معنا پیدا می‌کند.

در پایان این نشست، ضمن تقدیر از ارائه منسجم حجت‌الاسلام و المسلمین پیروزمند و سایر شرکت‌کنندگان، و با تاکید بر اهمیت همفکری، همکاری و اراده جمعی در مسیر تحقق اهداف جمهوری اسلامی و تمدن نوین اسلامی، بر لزوم ادامه تلاش‌های علمی و فرهنگی برای پیشبرد علوم اسلامی و استفاده از فرصت‌های تاریخی موجود تأکید شد.

https://ihkn.ir/?p=41241