برای پذیرش مضمون الحب و البغض فی الله نیاز به سند نداریم زیرا روایات در مورد این بحث فراوان است. پس به خاطر کثرت روایات این روایات سند نیاز ندارند.
به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور در درس خارج «فقه روابط اجتماعی» به بررسی موضوع حب و بغض پرداخت که در ادامه چکیده متن آن را ملاحظه می‌کنید؛
در بحث محبت ما دو محور اخوت و ولایتی که بین مؤمنان و مسلمانان مطرح بود و در آیات وجود داشت بحث کردیم و بعد به روایاتی که فرمان به محبت و ود دینی داده بود پرداختیم. حدود ۱۳ روایت را از بحار که از منابع اصلی بود ملاحظه کردید و در ذیلش چند بحث را ارائه دادیم.
البته در مباحثی که ذیل محبت آمد سؤال بود که این روایات افاده وجوب میکند یا رجحان؟ ما تمایل به افاده رجحان داشتیم گرچه وزنشان بر وجوب محبت هم وزن کمی نبود. شاید افاده وجوب ادنی مراتب محبت و مودت را بشود استفاده کرد؛ اما آنچه بعد ﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ﴾، ﴿وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْض﴾ به آن خواهیم پرداخت عداوت و نفرت و بغض و کینه بدون وجه مبرز و موجه اشکال دارد. بحث خواهیم کرد. بعضی از دوستان قائل‌اند اقل مراتب محبت واجب است این خیلی مستبعد نیست. نیست.
در ادامه مباحث به سلسله‌ای از روایات میپردازیم که مضمونشان این است: الحب فی الله و البغض فی الله. بررسی روایات حدود دلالت و ابعاد سندی مورد باید توجه قرار گیرد و مفادی که این روایات دارد در ارتباط با سایر مباحث محبت و مودت مشخص شود.
تا اینجا رجحان محبت یا وجوب ادنی مراتب را استفاده کردیم بر پایه آیاتی که از قرآن آوردیم و آن آیات مفید حکم بود. اصراری نداریم بر اینکه حتماً در مورد آنچه گفتیم استحباب را پایبند باشیم ممکن است درجاتی از آن الزامی باشد خصوصاً با توجه به ﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ﴾ ﴿وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْض﴾؛ و هردو قاعده به نحوی اشاره به حب هم داشتند و ممکن است الزامی هم در آن باشد. بعضی روایات هم گفته بودند المحبه واجبه. لذا وجوب بعضی مراتب آن، مستبعد نیست.
بحثی که خواهیم پرداخت بحثی معارفی است که دارای ابعاد فقهی هم است: الحب فی الله و البغض فی الله. این مبحث در کتب روایی ما بابی دارد حتی در اصول کافی عنوان باب است. در بحار این در ابواب ایمان و کفر، بحار ج ۶۹ از ابواب ایمان و کفر است که دو جلد از بحار است که از ابواب مهم کافی است. این باب ۳۶ است.
عنوان باب ۳۶ این است: الحب فی الله و البغض فی الله؛ و مشتمل بر ۳۴ روایت است. آخر باب هم مرحوم علامه این طور میفرمایند «و أقول قد مر کثیر من أخبار الباب فی باب صفات المؤمن و صفات الشیعه و کتب الإمامه و سیأتی فی سائر الأبواب.»
تواتر اجمالی روایات حب و بغض فی الله
قبل از اینکه به خواندن بعضی روایات بپردازیم عرض میکنیم که این مضمون الحب و البغض فی الله برای پذیرشش نیاز به سند نداریم زیرا روایات در مورد این بحث فراوان است. این روایات که ذکر خواهیم کرد در بحار است. در کتاب المحبه هم که دارالحدیث چاپ کرده آنجا هم در اواخر جلد، باب محبه فی الله دارد. به طور مستقل المحبه فی الکتاب و السنه چاپ شده است.
در صفحه ۳۵۷ چند باب دارد: الحب فی الله، الایمان حب و بغض، اوثق العری حب الایمان، همان روایات مرحوم صاحب بحار را نظمی داده. طبعا این روایات در کافی و عمادی و علل الشرایع هم آمده که منابعی است که اینجا هم ارجاع داده شده است. پس به خاطر کثرت روایات این روایات سند نیاز ندارد. ادعای تواتر نمیکنیم اما استفاضهای دارد که مفید اطمینان است. اصل این مضمون در روایات مضمون کثیر التداولی است.
روایات:
روایت اول: تفسیر الإمام علیه السلام ع، علل الشرائع ، عیون أخبار الرضا علیه السلام لی، الأمالی للصدوق الْمُفَسِّرُ بِإِسْنَادِهِ إِلَى أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ ذَاتَ یَوْمٍ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَحْبِبْ فِی اللَّهِ وَ أَبْغِضْ فِی اللَّهِ وَ وَالِ فِی اللَّهِ وَ عَادِ فِی اللَّهِ فَإِنَّهُ لَا تَنَالُ وَلَایَهَ اللَّهِ إِلَّا بِذَلِکَ وَ لَا یَجِدُ رَجُلٌ طَعْمَ الْإِیمَانِ وَ إِنْ کَثُرَتْ صَلَاتُهُ وَ صِیَامُهُ حَتَّى یَکُونَ کَذَلِکَ وَ قَدْ صَارَتْ مُوَاخَاهُ النَّاسِ یَوْمَکُمْ هَذَا أَکْثَرَهَا فِی الدُّنْیَا عَلَیْهَا یَتَوَادُّونَ وَ عَلَیْهَا یَتَبَاغَضُونَ وَ ذَلِکَ لَا یُغْنِی عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً فَقَالَ لَهُ وَ کَیْفَ لِی أَنْ أَعْلَمَ أَنِّی قَدْ وَالَیْتُ وَ عَادَیْتُ فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ وَلِیُّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّى أُوَالِیَهُ وَ مَنْ عَدُوُّهُ حَتَّى أُعَادِیَهُ فَأَشَارَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص إِلَى عَلِیٍّ ع فَقَالَ أَ تَرَى هَذَا فَقَالَ بَلَى قَالَ وَلِیُّ هَذَا وَلِیُّ اللَّهِ فَوَالِهِ وَ عَدُوُّ هَذَا عَدُوُّ اللَّهِ فَعَادِهِ وَالِ وَلِیَّ هَذَا وَ لَوْ أَنَّهُ قَاتِلُ أَبِیکَ وَ وَلَدِکَ وَ عَادِ عَدُوَّ هَذَا وَ لَوْ أَنَّهُ أَبُوکَ وَ وَلَدُکَ .
روایت دوم که عن سعید الاعرج است به گمانم معتبره هم هست: ثواب الأعمال لی، الأمالی للصدوق عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّهَ عَنْ سَعِیدٍ الْأَعْرَجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ مِنْ أَوْثَقِ عُرَى الْإِیمَانِ أَنْ تُحِبَّ فِی اللَّهِ وَ تُبْغِضَ فِی اللَّهِ وَ تُعْطِیَ فِی اللَّهِ وَ تَمْنَعَ فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ.
روایت سوم محمد ابن حسین ابن زید است که شاید توثیق نداشته باشد. محمد ابن سنان است که اختلافی است. حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ الْفَزَارِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ: مَنْ أَحَبَ کَافِراً فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ وَ مَنْ أَبْغَضَ کَافِراً فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ ثُمَّ قَالَ ع صَدِیقُ عَدُوِّ اللَّهِ عَدُوُّ اللَّهِ. این بار خاصی دارد که بعداً از منظر دیگری بحث خواهیم کرد.
روایت چهارم: تفسیر القمی الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ یَعْنِی الْأَصْدِقَاءَ یُعَادِی بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ قَالَ الصَّادِقُ ع أَلَا کُلُّ خُلَّهٍ کَانَتْ فِی الدُّنْیَا فِی غَیْرِ اللَّهِ فَإِنَّهَا تَصِیرُ عَدَاوَهً یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ص وَ لِلظَّالِمِ غَداً بِکَفِّهِ عَضَّهٌ وَ الرَّحِیلُ وَشِیکٌ وَ لِلْأَخِلَّاءِ نَدَامَهٌ إِلَّا الْمُتَّقِینَ. روایات زیادی ذیل این آیه است که میگویند طبق آیات ﴿وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْض﴾ بعض این نوع اخوت باقی میماند اما اخوت الکافرون بعضهم اولیاء بعض و اخوت منافقین تبدیل به دشمنی میشود.
روایت پنجم: این مضمون دومین مضمونی است که آمده که «هل الدین الا الحب»؟ مضمون اول الحب فی الله و البغض فی الله. راوی هم احتمالاً ثقه باشد: الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ لَهُ قَالَ یَا زِیَادُ وَیْحَکَ وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُ أَ لَا تَرَى إِلَى قَوْلِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ.
این مضمون در چندین روایت به کار رفته. روایت نهم همین باب هم در مورد این بحث است: الدِّینُ هُوَ الْحُبُّ وَ الْحُبُّ هُوَ الدِّینُ. بزنطی از صفوان از ابی عبیده حذاء این روایت را نقل کرده ولی در محاسن است و سندش درست است. محاسن برقی البته جای یک بحث دارد.
روایت ششم: المحاسن عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِی عُبَیْدَهَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ لَهُ قَالَ: یَا زِیَادُ وَیْحَکَ وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ أَ لَا تَرَى إِلَى قَوْلِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ أَ وَ لَا تَرَى قَوْلَ اللَّهِ لِمُحَمَّدٍ ص حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ قَالَ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ الدِّینُ هُوَ الْحُبُّ وَ الْحُبُّ هُوَ الدِّینُ.
روایت هفتم: روایت ششم همین باب که سندش معتبر است. الخصال عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ رِبْعِیٍّ عَنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مِنْ حُبِّ الرَّجُلِ دِینَهُ حُبُّهُ إِخْوَانَهُ. چه ربطی به حب خدا دارد؟ در مورد خداست میگوید که چون دین را دوست داری اخوانت را هم دوست داری.
روایت هفتم: روایت بعدی روایت ۱۲ باب است که از خدا منتقل به دین میشود. روایات دیگر هم هست که به‌عنوان نمونه ذکر میشوند: الکافی عَنِ الْعِدَّهِ عَنِ ابْنِ عِیسَى وَ الْبَرْقِیِّ وَ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ سَهْلٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَهَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ أَحَبَّ فِی اللَّهِ وَ أَبْغَضَ فِی اللَّهِ وَ أَعْطَى فِی اللَّهِ فَهُوَ مِمَّنْ کَمَلَ إِیمَانُهُ.
روایت هشتم: روایت سیزدهم همین باب هم هست: الکافی بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّهَ عَنْ سَعِیدٍ الْأَعْرَجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مِنْ أَوْثَقِ عُرَى الْإِیمَانِ أَنْ تُحِبَّ فِی اللَّهِ وَ تُبْغِضَ فِی اللَّهِ وَ تُعْطِیَ فِی اللَّهِ وَ تَمْنَعَ فِی اللَّهِ
روایت نهم: روایت چهاردهم باب این است: الکافی بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْأَحْوَلِ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِیرِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وُدُّ الْمُؤْمِنِ لِلْمُؤْمِنِ فِی اللَّهِ مِنْ أَعْظَمِ شُعَبِ الْإِیمَانِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ فِی اللَّهِ وَ أَبْغَضَ فِی اللَّهِ وَ أَعْطَى فِی اللَّهِ وَ مَنَعَ فِی اللَّهِ فَهُوَ مِنْ أَصْفِیَاءِ اللَّهِ .
روایت دهم: به‌عنوان نمونه روایت پانزدهم باب هم این است: الکافی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّى عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبِی حَمْزَهَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ الْمُتَحَابِّینَ فِی اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ عَلَى مَنَابِرَ مِنْ نُورٍ قَدْ أَضَاءَ نُورُ وُجُوهِهِمْ وَ نُورُ أَجْسَادِهِمْ وَ نُورُ مَنَابِرِهِمْ کُلَّ شَیْءٍ
روایت یازدهم: هلِ الْإِیمَانُ إِلَّا الْحُبُّ وَ الْبُغْض. روایات را ملاحظه کردید در بعضی می-گوید ایمان همان حب و بغض است، بعضی میگوید دین حب و بغض است بعضی میگوید دوستی و دشمنی به خاطر خدا باشد. در روایت ۲۰ هم این است.
روایت دوازدهم: الکافی عَنِ الْعِدَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ثَلَاثٌ مِنْ عَلَامَاتِ الْمُؤْمِنِ عِلْمُهُ بِاللَّهِ وَ مَنْ یُحِبُّ وَ مَنْ یُبْغِضُ. مضمون دیگری هم که اینجا آمده این است که اگر کسی به خاطر خدا دیگری را دوست بدارد ولی درواقع آن شخص مبغوض خدا باشد آن طرف در روز قیامت مأجور خدا است چون برای خدا او را دوست داشت؛ و برعکس این هم در چند روایت آمده. این روایات میگوید انطباق با واقع هم شرط نیست بلکه همین که بر اساس اعتقاد خود حب و بغض را تنظیم کرد مأجور است ولو اینکه درواقع منطبق نباشد.
در بحث تجری هم دوستانی که شرکت میکنند ملاحظه کردند روایات میگویند ما نسبت به نیات سوء عقاب نمی-کنیم اما در مورد نیات خیر، ثواب میدهیم. عین این بحث در حب وارد شده است. اگر حب شما از دید خودتان برای خدا بود ولی فی الواقع آن شخص شایستگی لیاقت حب را نداشت باز هم آن حب ثواب دارد. عین اینکه نیت حسنه ثواب داشت ولو عمل نمیکرد. اگر حب و بغض بر محور خدا داشت ولی مصداق منطبق بر واقع نبود این هم ثواب دارد. لذا این قدر حب فی الله و بغض فی الله مهم است که اگر با مصداق خارجی هم مطابق نبود باز هم ثواب میبرد.
روایت سیزدهم: الکافی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ لَیُحِبُّکُمْ وَ مَا یَعْرِفُ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ فَیُدْخِلُهُ اللَّهُ الْجَنَّهَ بِحُبِّکُمْ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیُبْغِضُکُمْ وَ مَا یَعْرِفُ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ فَیُدْخِلُهُ اللَّهُ بِبُغْضِکُمُ النَّارَ.
روایت چهاردهم: بعضی روایات این باب بود که هر کدام از این روایات چیزی دارد؛ مثلاً روایت ۳۲ دارد: …لَوْ أَنَّ عَبْدَیْنِ تَحَابَّا فِی اللَّهِ أَحَدُهُمَا بِالْمَشْرِقِ وَ الْآخَرُ بِالْمَغْرِبِ لَجَمَعَ اللَّهُ بَیْنَهُمَا یَوْمَ الْقِیَامَه. اگر مسلمانی را که در ژاپن است دوست بداری خدا در روز قیامت شما را با او جمع میکند. این مجموعه روایاتی بود که اینجا آمده بود. در کتاب محبت هم مجموعه روایاتی ذکر کرد.
انتهای پیام/
https://ihkn.ir/?p=15158
نظرات